Η Αγγλική Μεταρρύθμιση—Ένας Καιρός Αλλαγών

«Ήταν ένας κόσμος που ζούσε εν μέσω αλλαγών και επαναξιολογήσεων».

ΕΤΣΙ περιγράφει ο Τζ. Τζ. Σκάρισμπρικ την Αγγλία του 16ου αιώνα στη βιογραφία του Ερρίκος Η΄ (Henry VIII). Οι θρησκευτικές αναταραχές στην Ευρώπη ενίσχυσαν την πεποίθηση ότι ο Καθολικισμός είχε ανάγκη από μεταρρύθμιση.

Οι αμφιλεγόμενες διδασκαλίες του Μαρτίνου Λούθηρου βρήκαν υποστηρικτές στην Αγγλία. Αρχίζοντας δε από τα τέλη του 14ου αιώνα, οι Λολάρδοι, ζηλωτές κήρυκες και υπέρμαχοι της Αγίας Γραφής, είχαν εγκαρτερήσει και διέδιδαν τις διδασκαλίες τους σε ολόκληρη την Αγγλία.

Ως το 1526, κάποια αντίτυπα της αγγλικής μετάφρασης των Ελληνικών Γραφών του Γουίλιαμ Τίντεϊλ είχαν φτάσει στην Αγγλία, παρά τις προσπάθειες που κατέβαλλαν ισχυροί εχθροί για να αποτρέψουν τη διανομή της. Παραδοσιακές διδασκαλίες του Καθολικισμού, όπως το καθαρτήριο, η μετουσίωση και η αγαμία του κλήρου, εκτέθηκαν ως δόγματα που δεν είχαν Βιβλική υποστήριξη.

Αλλά αυτό που έκανε να φουντώσει η φωτιά της Αγγλικής Μεταρρύθμισης ήταν η κρίση η οποία ξέσπασε στις οικογενειακές υποθέσεις του βασιλιά. Ο Ερρίκος Η΄ επιδίωκε να πάρει διαζύγιο από την Καθολική σύζυγό του, την Αικατερίνη της Αραγωνίας, επειδή αυτός ήθελε άρρενα διάδοχο για το θρόνο. Από τα έξι παιδιά που απέκτησε η Αικατερίνη από τον Ερρίκο, όλα γεννήθηκαν νεκρά ή πέθαναν σε βρεφική ηλικία εκτός από μια κόρη που ονομαζόταν Μαρία. Επιπρόσθετα, ο Ερρίκος είχε γοητευτεί από τη νεαρή και πρόσχαρη Άννα Μπόλεϊν την οποία σκόπευε να παντρευτεί.

Άθελά του, ο επιτήδειος και ισχυρός σύμμαχος του Ερρίκου, ο καρδινάλιος Τόμας Γούλσι, έδωσε περαιτέρω ώθηση στη Μεταρρύθμιση. Από την αρχή της βασιλείας του Ερρίκου το 1509, ο Γούλσι αποκτούσε ολοένα και περισσότερη δύναμη και πλούτη. Τελικά έφτασε να είναι το δεύτερο σε επιρροή πρόσωπο μετά το βασιλιά. Αλλά ο Γούλσι δεν ήταν δημοφιλής επειδή ήταν δεσποτικός και είχε αυξήσει τους φόρους. Εκτός αυτού, φαίνεται πως πίστευε ότι ο ίδιος ήταν υπεράνω των νόμων της εκκλησίας του, εφόσον είχε γίνει πατέρας δύο νόθων παιδιών.

Οι ευγενείς κατέστρωσαν την πτώση του Γούλσι, η οποία επισφραγίστηκε όταν εκείνος απέτυχε να εξασφαλίσει το διαζύγιο που ήθελε απεγνωσμένα ο Ερρίκος. Αφού του αφαιρέθηκαν όλα τα αξιώματά του, ο Γούλσι πέθανε το 1530, λίγο πριν χρειαστεί να εμφανιστεί ενώπιον του βασιλιά με την κατηγορία της προδοσίας.

Ένα αντικληρικό πνεύμα άρχισε να επικρατεί στην Αγγλία. Ο ιστορικός Σκάρισμπρικ έγραψε πως «υπήρχε η άποψη ότι η Εκκλησία είχε ανάγκη από ριζικές εκκαθαρίσεις, ότι η κοινωνία δεν άντεχε πια να σηκώνει αυτό το ασύμφορο βάρος, αυτόν τον τεράστιο θεσμό που απορροφούσε τόσες ανθρώπινες δυνάμεις, δεσμεύοντας τόσο πλούτο, που έπαιρνε τόσο πολλά και έδινε τόσο λίγα . . . , καθώς και ότι η ροή αγγλικού χρήματος προς τη Ρώμη . . . έβλαπτε την οικονομία [της Αγγλίας]».

Η Εποχή του Κρόμγουελ

Τελικά, οι δυσκολίες που αντιμετώπιζε ο Ερρίκος με το γάμο του «λύθηκαν» με τη βοήθεια του αρχισυμβούλου του Τόμας Κρόμγουελ και του νέου Αρχιεπισκόπου του Καντέρμπουρι Τόμας Κράνμερ. Η εκκλησία της Αγγλίας αποσχίστηκε από την εκκλησία της Ρώμης και ο βασιλιάς έγινε κεφαλή της εκκλησίας της Αγγλίας. Ο Κράνμερ ακύρωσε το γάμο του Ερρίκου με την Αικατερίνη το 1533. Ως τότε ο Ερρίκος είχε ήδη παντρευτεί την Άννα Μπόλεϊν, η οποία ήταν έγκυος. Αυτή η απαλλαγή από την παπική εξουσία είχε πολύ σοβαρά επακόλουθα.

Στον Κρόμγουελ δόθηκε απεριόριστη εξουσία επί της εκκλησίας και ήταν υπόλογος μόνο στο βασιλιά. Σταδιακά κατεδαφίστηκαν τα μοναστήρια και οι περιουσίες τους περιήλθαν στο Στέμμα, παρέχοντας έτσι πολυπόθητα εισοδήματα. Επιπρόσθετα, ο Κρόμγουελ έπαιξε ζωτικό ρόλο στην εκτύπωση και στη διανομή της Αγίας Γραφής στην αγγλική, όπως παρατηρεί ο Α. Τζ. Ντίκενς στο βιβλίο του Η Αγγλική Μεταρρύθμιση (The English Reformation): «Η πολιτική πρωτοβουλία, ο σχεδιασμός της έκδοσης, η χρηματοδότηση, η πίεση για καθιέρωση της Μεγάλης Βίβλου στην Εκκλησία της Αγγλίας, όλα προέρχονταν από τον βασιλικό εκπρόσωπο Τόμας Κρόμγουελ».

Καθώς η Αγία Γραφή γινόταν πιο προσιτή στο κοινό, ασκούσε βαθιά επίδραση στην άποψη που είχε ο λαός για τον Καθολικισμό. Ο Ντίκενς αναφέρει: «Η ανεπιτήδευτη απλότητα που χαρακτήριζε τη ζωή του Ιησού Χριστού και των Αποστόλων ερχόταν σε παράδοξη αντίθεση με τον τεράστιο νομικό μηχανισμό καταπίεσης, το μεγάλο πλούτο και τα περίφημα αρχιτεκτονικά επιτεύγματα της Εκκλησίας στο τέλος του Μεσαίωνα και στην Αναγέννηση».

Ο Ερρίκος εκδήλωσε ενδιαφέρον για ορισμένες θρησκευτικές μεταρρυθμίσεις, αλλά η τακτική που ακολουθούσε καθοριζόταν συχνά από πολιτική σκοπιμότητα και όχι από ισχυρές θρησκευτικές πεποιθήσεις. Γνώριζε πολύ καλά ότι υπήρχαν δύο αντιμαχόμενες παρατάξεις στην αυλή: εκείνοι που υποστήριζαν τη μεταρρύθμιση και εκείνοι που ήθελαν να διατηρήσουν την παραδοσιακή θρησκεία, οι συντηρητικοί. Για να εξακολουθήσει να έχει τον έλεγχο, θα έφερνε με επιδεξιότητα τη μια ομάδα σε σύγκρουση με την άλλη.

Το 1540 η χρυσή εποχή της μεταρρύθμισης διακόπηκε προσωρινά από την πτώση του Κρόμγουελ. Οι συντηρητικοί εχθροί του έπεισαν τον Ερρίκο ότι ο Κρόμγουελ ήταν προδότης και αιρετικός, και εκτελέστηκε χωρίς δίκη.

Για κάποιο διάστημα, φάνηκε ότι οι συντηρητικοί είχαν τον έλεγχο της κατάστασης. Αλλά δεν κατάφεραν να διακόψουν την πορεία της Μεταρρύθμισης η οποία είχε ήδη αρχίσει. Εντούτοις, η Μεταρρύθμιση δεν εκπλήρωσε όσα υποσχέθηκε. Οι Προτεστάντες Μεταρρυθμιστές δεν εκρίζωσαν πολλές ψεύτικες διδασκαλίες ανθρώπων καθώς και παραδόσεις οι οποίες μόλυναν τη Ρωμαιοκαθολική πίστη.

Όταν ο Ερρίκος παντρεύτηκε την έκτη και τελευταία σύζυγό του, την Αικατερίνη Παρ, το 1543, οι υπέρμαχοι της Μεταρρύθμισης αναθάρρησαν. Εκείνη έδειξε μεγάλο ενδιαφέρον για τις νέες θρησκευτικές διδασκαλίες. Αλλά οι συντηρητικοί δεν ήταν διατεθειμένοι να εγκαταλείψουν τον αγώνα αμαχητί. Οι μηχανορραφίες και οι ραδιουργίες τους στην αυλή επρόκειτο να εμπλέξουν τη νέα βασίλισσα σε έναν απεγνωσμένο αγώνα για τη ζωή της. Αυτό θα εξεταστεί σε ένα μελλοντικό τεύχος του Ξύπνα!

[Εικόνα στη σελίδα 26]

Ερρίκος Η΄ και Άννα Μπόλεϊν

[Εικόνα στη σελίδα 26]

Αικατερίνη της Αραγωνίας

[Εικόνα στη σελίδα 26]

Γουίλιαμ Τίντεϊλ

[Εικόνα στη σελίδα 26]

Τόμας Κρόμγουελ

[Εικόνα στη σελίδα 26]

Τόμας Κράνμερ

[Εικόνα στη σελίδα 26]

Τόμας Γούλσι

[Εικόνα στη σελίδα 26]

Τόμας Γούλσι: Από το βιβλίο The Story of Liberty, 1878· οικόσημο, σχέδιο στο φόντο και Βασιλιάς Ερρίκος Η΄ με την Άννα Μπόλεϊν: Από το βιβλίο The Library of Historic Characters and Famous Events, Vol. VII, 1895· Αικατερίνη της Αραγωνίας, Τόμας Κράνμερ και Τόμας Κρόμγουελ: Από το βιβλίο Heroes of the Reformation, 1904