Οι Ψυχολογικές Ρίζες

«ΚΑΝΑΜΕ όλες τις εξετάσεις και δεν δείχνουν τίποτα», είπε ευγενικά ο γιατρός στην Ελίζαμπεθ. «Πιστεύω ότι έχεις οξεία κατάθλιψη και είμαι σίγουρος γι’ αυτό».

Η Ελίζαμπεθ, η οποία νόμιζε ότι έπασχε από κάποια σωματική ασθένεια, άρχισε να αναρωτιέται αν ο γιατρός είχε δίκιο. Σκέφτηκε τον καθημερινό αγώνα που είχε τα τελευταία δυο χρόνια για να τα βγάλει πέρα με τον ανυπάκουο, και συχνά ανεξέλεγκτο, εξάχρονο γιο της, για τον οποίο αργότερα διαπιστώθηκε ότι είχε κάποια διαταραχή της προσοχής. «Μέρα έμπαινε, μέρα έβγαινε, η ένταση και το άγχος δεν έλεγαν να φύγουν· όλ’ αυτά με εξάντλησαν συναισθηματικά σε μεγάλο βαθμό», εκμυστηρεύτηκε η Ελίζαμπεθ. «Έφτασα σε σημείο απελπισίας και άρχισα να σκέφτομαι την αυτοκτονία».

Πολλά άτομα που πάσχουν από κατάθλιψη, σαν την Ελίζαμπεθ, έχουν αντιμετωπίσει αβάσταχτη συναισθηματική ένταση. Πράγματι, σε μια μελέτη-ορόσημο που έγινε πάνω στο θέμα, οι Άγγλοι ερευνητές Τζωρτζ Μπράουν και Τίριλ Χάρις διαπίστωσαν ότι ανάμεσα στις γυναίκες που έπασχαν από κατάθλιψη, η αναλογία εκείνων που αντιμετώπιζαν «μεγάλες δυσκολίες», όπως άσχημες συνθήκες στέγασης ή τεταμένες οικογενειακές σχέσεις, ήταν πάνω από τρεις φορές παραπάνω από ό,τι ανάμεσα στις γυναίκες που δεν είχαν κατάθλιψη. Αυτές οι δυσκολίες είχαν προκαλέσει «έντονη και συχνά αδιάκοπη κατάθλιψη» που διάρκεσε δυο χρόνια τουλάχιστον. Οι σκληρές εμπειρίες της ζωής, όπως ο θάνατος ενός στενού συγγενή ή φίλου, μια σοβαρή ασθένεια ή δυστύχημα, συγκλονιστικά άσχημα νέα ή η απώλεια της εργασίας, εμφανίζονταν τέσσερις φορές πιο συχνά ανάμεσα στις γυναίκες που έπασχαν από κατάθλιψη!

Όμως, οι Μπράουν και Χάρις διαπίστωσαν ότι δεν είναι οι αντιξοότητες αυτές καθαυτές που προκαλούν την κατάθλιψη. Πολλά εξαρτιούνται από τη διανοητική αντίδραση και τη συναισθηματική ευαισθησία του ατόμου.

«Δεν μου Έμεινε Καμιά Ελπίδα Πια»

Για παράδειγμα, η Σάρα, μια σκληρά εργαζόμενη σύζυγος και μητέρα τριών μικρών παιδιών, έπαθε διάστρεμμα στη μέση της από ένα ατύχημα που της συνέβη στη δουλειά. Ο γιατρός της είπε ότι θα έπρεπε να περικόψει μεγάλο μέρος από τη σωματική της δραστηριότητα επειδή είχε υποστεί θλάση σ’ ένα δίσκο της σπονδυλικής της στήλης. «Νόμιζα ότι ολόκληρος ο κόσμος μου είχε γκρεμιστεί. Πάντα ήμουν δραστήριο άτομο, μου άρεσαν τα αθλήματα και έπαιζα με τα παιδιά μου. Καθώς σκεφτόμουν αυτά που έχασα νόμιζα ότι τα πράγματα δεν θα καλυτέρευαν ποτέ. Σύντομα έχασα κάθε χαρά στη ζωή. Δεν μου έμεινε καμιά ελπίδα πια», ομολόγησε η Σάρα.

Ο τρόπος που αντέδρασε στο ατύχημα την έκανε να σκέφτεται ότι δεν υπήρχε πια καμιά ελπίδα για τη ζωή της γενικά και αυτό γέννησε την κατάθλιψη. Όπως δηλώνουν οι Μπράουν και Χάρις στο βιβλίο τους Social Origins of Depression (Κοινωνικές Καταβολές της Κατάθλιψης): «[Το ενοχλητικό περιστατικό, όπως το ατύχημα της Σάρας] μπορεί να οδηγήσει κάποιον να πιστεύει ότι γενικά χάθηκε κάθε ελπίδα στη ζωή του. Πιστεύουμε ότι αυτή η γενικοποίηση της απελπισίας είναι η πεμπτουσία της καταθλιπτικής διαταραχής».

Αλλά τι είναι εκείνο που κάνει πολλούς ανθρώπους να αισθάνονται ανήμποροι να αποκαταστήσουν τη βλάβη που προκαλεί μια οδυνηρή απώλεια, οδηγώντας τους σε βαριά κατάθλιψη; Γιατί η Σάρα, για παράδειγμα, υπόκυψε τόσο εύκολα σ’ αυτήν τη σωρεία των αρνητικών σκέψεων;

‘Είμαι Ανάξιος’

«Πάντα μου ’λειπε η αυτοπεποίθηση», εξήγησε η Σάρα. «Ο αυτοσεβασμός μου ήταν αρκετά μειωμένος και αισθανόμουν ανάξια κάθε προσοχής». Συχνά ο αποφασιστικός παράγοντας είναι τα οδυνηρά αισθήματα που σχετίζονται με την έλλειψη αυτοεκτίμησης ενός ατόμου. «Υπό δε της λύπης της καρδίας καταθλίβεται το πνεύμα», δηλώνει το εδάφιο Παροιμίαι 15:13. Η Αγία Γραφή αναγνωρίζει ότι το καταθλιμμένο πνεύμα αποτελεί επακόλουθο όχι μόνο εξωτερικών πιέσεων αλλά και εσωτερικών φόβων. Τι είναι εκείνο που προκαλεί το μειωμένο αυτοσεβασμό;

Μερικά από τα πρότυπα του τρόπου σκέψης μας διαμορφώνονται από την ανατροφή που λάβαμε. «Όταν ήμουν παιδί, οι γονείς μου ποτέ δεν έλεγαν καλή κουβέντα για μένα», εκμυστηρεύτηκε η Σάρα. «Ο πρώτος έπαινος που μου δόθηκε ήταν μετά το γάμο μου. Συνεπώς, επιζητούσα την επιδοκιμασία των άλλων. Έχω αυτόν τον τρομερό φόβο ότι δεν θα κερδίσω την επιδοκιμασία των ανθρώπων».

Η έντονη ανάγκη που είχε η Σάρα για επιδοκιμασία είναι ένα κοινό χαρακτηριστικό μεταξύ πολλών που υποφέρουν από οξεία κατάθλιψη. Η έρευνα έχει αποκαλύψει ότι τέτοια άτομα τείνουν να οικοδομούν τον αυτοσεβασμό τους πάνω στην αγάπη και στην επιδοκιμασία που λαβαίνουν από τους άλλους μάλλον, παρά στα δικά τους επιτεύγματα. Μπορεί να υπολογίζουν την προσωπική τους αξία από το βαθμό που είναι αρεστοί ή σημαντικοί στα μάτια κάποιου άλλου. «Η απώλεια ενός τέτοιου στηρίγματος», αναφέρει μια ομάδα ερευνητών, «θα οδηγήσει στη μείωση του αυτοσεβασμού και αυτό συμβάλλει αποφασιστικά στην απαρχή της κατάθλιψης».

Επιδίωξη της Τελειότητας

Η υπερβολική ανησυχία για την απόκτηση της επιδοκιμασίας των άλλων συχνά εκδηλώνεται μ’ έναν ασυνήθιστο τρόπο. Η Σάρα εξηγεί: «Αγωνιζόμουν να κάνω τα πάντα σωστά ώστε να κερδίσω την επιδοκιμασία που δεν μου δόθηκε όταν ήμουν παιδί. Στην κοσμική μου εργασία, ενεργούσα πάντα μ’ αυτόν ακριβώς τον τρόπο. Ήταν επιβεβλημένο να έχω την ‘τέλεια’ οικογένεια. Ήμουν υποχρεωμένη να ζω μ’ αυτό το πρότυπο». Όμως, όταν της συνέβη το ατύχημα, τα πάντα της φαίνονταν μαύρα. Προσθέτει: «Πίστευα ότι εγώ ήμουν εκείνη που κρατούσε την οικογένεια στο σωστό δρόμο και ότι αν εγώ δεν συνέχιζα να είμαι εντάξει στις υποχρεώσεις μου τότε η οικογένειά μου θα αποτύχαινε και οι άνθρωποι θα έλεγαν, ‘Αυτή δεν κάνει ούτε για μητέρα ούτε για σύζυγος’».

Ο τρόπος σκέψης της Σάρας την οδήγησε σε βαριά κατάθλιψη. Έρευνες σχετικά με την προσωπικότητα των ατόμων που πάσχουν από κατάθλιψη αποκαλύπτουν ότι η περίπτωσή της δεν είναι μοναδική. Η Μάργκαρετ, που επίσης υπόφερε από οξεία κατάθλιψη, παραδέχτηκε: «Με απασχολούσε το τι σκέφτονταν οι άλλοι για μένα. Επιδίωκα την τελειότητα, κοίταζα συνεχώς το ρολόι και κυνηγούσα το πρόγραμμα μέχρι και την τελευταία λεπτομέρεια». Πολλές φορές το βασικό πρόβλημα που οδηγεί στην κατάθλιψη είναι το να επιδιώκει κάποιος μη ρεαλιστικούς ψηλούς στόχους ή να είναι πέρα από το λογικό ‘άνθρωπος του καθήκοντος’, και συνάμα να αποτυχαίνει να ζήσει σύμφωνα με τις προσδοκίες του. Το εδάφιο Εκκλησιαστής 7:16 προειδοποιεί: «Μη γίνου δίκαιος παραπολύ, και μη φρόνει σεαυτόν υπέρμετρα σοφόν· δια τι να αφανισθής;» Αν προσπαθείς να δείξεις στους άλλους ότι είσαι σχεδόν ‘τέλειος’ αυτό μπορεί να οδηγήσει σε συναισθηματικό και σωματικό αφανισμό. Οι απογοητεύσεις μπορούν επίσης να οδηγήσουν σε κάποια μορφή αυτομομφής που είναι καταστροφική.

«Τίποτα δεν Μπορώ να Κάνω Σωστά»

Η αυτομομφή μπορεί μερικές φορές να αποτελεί θετική αντίδραση. Για παράδειγμα, ένα άτομο μπορεί να πέσει θύμα ληστείας επειδή περπατούσε μόνο του σε μια επικίνδυνη γειτονιά. Μπορεί να ρίξει το λάθος στον εαυτό του που εκτέθηκε σ’ αυτή την κατάσταση, να αποφασίσει να αλλάξει και επομένως να αποφύγει παρόμοια προβλήματα αργότερα. Αλλά κάποιο άτομο θα μπορούσε να προχωρήσει πιο πέρα απ’ αυτό και να μέμφεται τον εαυτό του για τον χαρακτήρα του και να λέει: ‘Είμαι τόσο απρόσεκτος που πάντα τα καταφέρνω να μπλέκομαι σε φασαρίες’. Αυτό το είδος της αυτομομφής μειώνει το χαρακτήρα κάποιου και υποσκάπτει τον αυτοσεβασμό του.

Για παράδειγμα, τέτοιου είδους επιβλαβή αυτομομφή ανάπτυξε μια 32χρονη γυναίκα, η Μαρία. Για έξι μήνες ήταν τσακωμένη με τη μεγαλύτερη αδελφή της εξαιτίας κάποιας παρεξήγησης. Ένα βράδυ τηλεφωνήθηκε με την αδελφή της και την κατσάδιασε. Όταν η μητέρα τους έμαθε τι είχε κάνει η Μαρία, την έπιασε και την επέπληξε αυστηρά.

«Έγινα έξω φρενών με τη μητέρα μου, αλλά περισσότερο νευρίασα με τον εαυτό μου, γιατί κατάλαβα ότι είχα πληγώσει πάρα πολύ την αδελφή μου», εξήγησε η Μαρία. Λίγο μετά ξέσπασε με ξεφωνητά στον εννιάχρονο γιο της, επειδή έκανε κάποια αταξία. Το αγόρι, που αναστατώθηκε πάρα πολύ, της είπε αργότερα: «Μαμά, έκανες λες κι ήθελες να με σκοτώσεις!»

Η Μαρία αισθάνθηκε συντριβή. Αναφέρει: «Ένιωσα ότι ήμουν απαίσια. Σκέφτηκα, ‘Τίποτα δεν μπορώ να κάνω σωστά!’ Μόνο αυτό μπορούσα να σκεφτώ. Τότε άρχισε στ’ αλήθεια η μεγάλη μου κατάθλιψη». Η αυτομομφή της αποδείχτηκε επιβλαβής.

Μήπως όλα αυτά σημαίνουν ότι όλοι εκείνοι που υποφέρουν από βαριά κατάθλιψη έχουν και μειωμένο αυτοσεβασμό; Φυσικά όχι. Οι αιτίες είναι περίπλοκες και ποικίλες. Ακόμα και όταν το αποτέλεσμα είναι εκείνο που η Αγία Γραφή ονομάζει ‘πόνο της καρδιάς’, υπάρχουν πολλά συναισθήματα που το προκαλούν αυτό, περιλαμβανομένου και του καταπιεσμένου θυμού, της δυσαρέσκειας, της ενοχής—φυσιολογικής ή υπερβολικής—και των διενέξεων με άλλους οι οποίες εκκρεμούν. (Παροιμίαι 15:13) Όλα αυτά μπορεί να προκαλέσουν συντριμμένο πνεύμα, δηλαδή κατάθλιψη.

Όταν η Σάρα αντιλήφθηκε ότι η κατάθλιψή της οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό στον τρόπο σκέψης της, στην αρχή αισθάνθηκε πολύ άσχημα. «Αλλά μετά ένιωσα λίγη ανακούφιση», αποκαλύπτει, «επειδή κατάλαβα ότι αφού για όλα φταίει ο τρόπος σκέψης μου, τότε θα μπορούσα να τον χρησιμοποιήσω για να διορθώσω το πρόβλημα». Η Σάρα είπε ότι αυτή η ιδέα την ενθουσίασε, και εξήγησε: «Αντιλήφθηκα ότι αν άλλαζα τον τρόπο με τον οποίο έβλεπα ορισμένα πράγματα, αυτό θα μπορούσε να επηρεάσει επωφελώς τη ζωή μου από τότε κι έπειτα».

Η Σάρα έκανε τις αναγκαίες αλλαγές και η κατάθλιψή της έφυγε. Η Μαρία, η Μάργκαρετ και η Ελίζαμπεθ παρόμοια κέρδισαν τη μάχη. Τι αλλαγές έκαναν;

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 10]

‘Όταν αντιλήφθηκα ότι ο τρόπος σκέψης μου προκαλούσε την κατάθλιψή μου, αυτό μου έδωσε λίγη ανακούφιση και παρηγοριά επειδή πίστευα ότι θα μπορούσα να διορθώσω το πρόβλημα’.

[Πλαίσιο στις σελίδες 8, 9]

Παιδική Κατάθλιψη: «Μακάρι να Πέθαινα»

Συνέντευξη με τον Δρ Ντόναλντ Μακ Νιου του Εθνικού Ινστιτούτου Διανοητικής Υγείας [των Η.Π.Α.], ο οποίος για 20 χρόνια ερευνά αυτό το θέμα.

Ξύπνα!: Πόσο διαδεδομένο νομίζετε ότι είναι αυτό το πρόβλημα;

Μακ Νιου: Μια πρόσφατη μελέτη που έγινε στη Νέα Ζηλανδία σε χίλια παιδιά, αποκάλυψε ότι μέχρι την ηλικία των εννέα ετών, περίπου το 10 τοις εκατό των παιδιών έχει ήδη δοκιμάσει κάποια περίοδο κατάθλιψης. Και έχουμε την εντύπωση ότι το 10 με 15 τοις εκατό των παιδιών σχολικής ηλικίας έχουν διαταραχές στη διάθεσή τους. Τα παιδιά που πάσχουν από οξεία κατάθλιψη είναι λιγότερα.

Ξύπνα!: Ποια είναι τα κριτήρια που σας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ένα παιδί πάσχει από οξεία κατάθλιψη;

Μακ Νιου: Ένα από τα βασικά συμπτώματα είναι ότι δεν βρίσκουν ευχαρίστηση σε τίποτα. Δεν θέλουν να βγουν έξω να παίξουν ή να κάνουν παρέα με τους φίλους τους. Δεν βρίσκουν κανένα ενδιαφέρον μέσα στην οικογένεια. Τα βλέπεις να μην μπορούν να συγκεντρωθούν· δεν μπορούν να προσηλώσουν τη διάνοιά τους ούτε στην τηλεόραση, πόσο μάλλον στα μαθήματά τους. Βλέπεις να τα διακατέχει ένα αίσθημα έλλειψης αξίας, ένα προσωπικό αίσθημα ενοχής. Γυρίζουν και λένε ότι δεν είναι καλά παιδιά και ότι κανένας δεν τα αγαπάει. Έχουν αϋπνίες ή κοιμούνται πάρα πολύ· χάνουν την όρεξή τους ή τρώνε πάρα πολύ. Επιπλέον ακούς σκέψεις για αυτοκτονία, όπως, «Μακάρι να πέθαινα». Όταν παρατηρούμε κάποιο συνδυασμό αυτών των συμπτωμάτων, ο οποίος διαρκεί για μια ή δυο βδομάδες, τότε μιλάμε για ένα παιδί που πάσχει από οξεία κατάθλιψη.

Ξύπνα!: Ποιες είναι οι βασικές αιτίες της παιδικής κατάθλιψης;

Μακ Νιου: Όταν ασχοληθείς με τις λεπτομέρειες της ζωής κάποιου συγκεκριμένου παιδιού, συχνά η σημαντικότερη αιτία είναι κάποια απώλεια. Ενώ αυτό συνήθως σημαίνει την απώλεια κάποιου γονέα, θα μπορούσε να περιλαμβάνει και φίλους, στενούς συγγενείς ή ακόμα κάποιο αγαπημένο κατοικίδιο ζώο. Αμέσως μετά την απώλεια θα έλεγα ότι έρχονται αποδοκιμασία και η απόρριψη. Βλέπουμε ένα σωρό δυστυχισμένα παιδιά που οι γονείς τους τα κακολογούν και τα κάνουν να αισθάνονται μικρά και ασήμαντα. Μερικές φορές το παιδί γίνεται αποδιοπομπαίος τράγος. Του φορτώνουν όλα τα στραβά της οικογένειας ανεξάρτητα από το αν φταίει ή όχι. Συνεπώς, αισθάνεται ανάξιο. Ένας άλλος παράγοντας είναι κάποια διαταραχή της διάθεσης του γονέα.

Ξύπνα!: Το βιβλίο Why Isn’t Johnny Crying? (Γιατί δεν Κλαίει ο Τζώνυ;), στου οποίου τη συγγραφή πήρατε μέρος, αναφέρει ότι μερικά παιδιά που υποφέρουν από κατάθλιψη επιδίδονται στη χρήση ναρκωτικών και στην κατάχρηση αλκοόλ ή ακόμα και σε εγκληματική διαγωγή. Γιατί συμβαίνει αυτό;

Μακ Νιου: Πιστεύουμε ότι προσπαθούν να κρύψουν την κατάθλιψη, ακόμα κι από τον ίδιο τον εαυτό τους. Προσπαθούν να την αντιμετωπίσουν με το να μένουν απασχολημένα με άλλα πράγματα, όπως η κλοπή αυτοκινήτων, τα ναρκωτικά και το πιοτό. Αυτοί είναι οι τρόποι με τους οποίους κρύβουν το πόσο άσχημα αισθάνονται. Μάλιστα, η προσπάθεια να κρύψουν την κατάθλιψή τους είναι ένα από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα που ξεχωρίζουν τα παιδιά από τους ενήλικες.

Ξύπνα!: Ποια είναι η διαφορά μεταξύ ενός παιδιού που έχει κατάθλιψη και ενός άλλου που απλώς έχει κακή συμπεριφορά;

Μακ Νιου: Όταν μιλήσεις μ’ αυτά τα παιδιά, όταν καταφέρεις να τα κάνεις να εξωτερικεύσουν τα αισθήματά τους, τότε συνήθως διακρίνεις την κατάθλιψη. Και αν η κατάθλιψη τύχει κατάλληλης θεραπείας, η συμπεριφορά τους βελτιώνεται. Μολονότι στην επιφάνεια βρισκόταν κάτι άλλο, στα παρασκήνια όλον αυτόν τον καιρό κρυβόταν η κατάθλιψη.

Ξύπνα!: Πώς μπορεί να κάνει κανείς ένα παιδί που έχει κατάθλιψη να εξωτερικεύσει τα αισθήματά του;

Μακ Νιου: Πρώτα απ’ όλα, διαλέξτε μια ήσυχη στιγμή και ένα ήσυχο μέρος. Κατόπιν κάντε του συγκεκριμένες ερωτήσεις, όπως, ‘Μήπως υπάρχει κάτι που σε απασχολεί;’ ‘Μήπως αισθάνεσαι λύπη ή μελαγχολία;’ ‘Είσαι αναστατωμένος;’ Αν το παιδί βασανίζεται από κάποια απώλεια θα μπορούσατε να το ρωτήσετε, ανάλογα με τις περιστάσεις, ‘Μήπως κι εσένα σου λείπει η γιαγιά, όπως λείπει και σ’ εμένα;’ Δώστε στο παιδί την ευκαιρία να εκθέσει τα αισθήματά του.

Ξύπνα!: Τι θα συμβουλεύατε να κάνουν τα παιδιά που πάσχουν από οξεία κατάθλιψη;

Μακ Νιου: Να μιλήσουν στους γονείς τους γι’ αυτό. Είναι πολύ δύσκολο να εντοπίσεις το πρόβλημα, επειδή γενικά μόνο το παιδί γνωρίζει ότι έχει κατάθλιψη. Οι γονείς και οι δάσκαλοι συνήθως δεν το διακρίνουν. Έχω δει έφηβους που πήγαν στους γονείς τους και είπαν, «Έχω κατάθλιψη, χρειάζομαι βοήθεια», και την έλαβαν.

Ξύπνα!: Πώς μπορεί ένας γονέας να βοηθήσει ένα παιδί που έχει κατάθλιψη;

Μακ Νιου: Αν η ασθένεια φαίνεται να προκαλεί εξασθένιση, τότε δεν πρέπει να αντιμετωπιστεί στο σπίτι· είναι τόσο σοβαρή όσο η πνευμονία. Την εξασθενητική κατάθλιψη πρέπει να τη φροντίσει κάποιος επαγγελματίας, επειδή μπορεί να υπάρχει ανάγκη για φαρμακευτική αγωγή. Χρησιμοποιούμε φαρμακευτική αγωγή, σχεδόν σε πάνω από τις μισές περιπτώσεις, ακόμα και σε παιδιά κάτω των πέντε ετών. Επίσης προσπαθούμε να διορθώσουμε τον τρόπο σκέψης του παιδιού. Με αυτούς τους τρόπους είναι αποτελεσματική η θεραπεία της κατάθλιψης.

Ξύπνα!: Αν δεν πρόκειται για μια εξασθενητική ασθένεια, τι μπορεί να κάνει ένας γονέας;

Μακ Νιου: Να εξετάσει με ειλικρίνεια τον εαυτό του και την οικογένειά του. Μήπως έχασαν κάποιον δικό τους και χρειάζεται να μιλήσουν γι’ αυτό και να ασχοληθούν με τα επακόλουθα που μπορεί να προκαλέσει; Όταν χάνετε κάποιον, μην υποτιμάτε τα αισθήματα λύπης του παιδιού σας. Δώστε του την ευκαιρία να ξεπεράσει τη θλίψη του. Χαρίστε ιδιαίτερη προσοχή, έπαινο και συναισθηματική υποστήριξη στο παιδί που πάσχει από κατάθλιψη. Δαπανήστε περισσότερο χρόνο μαζί του, φροντίζοντας να είστε μόνοι σας. Η θερμή σας υποστήριξη είναι η καλύτερη μορφή θεραπείας.