ΣΟΦΙΑ

Η Βιβλική αντίληψη για τη σοφία δίνει την έμφαση στην ορθή κρίση, με βάση τη γνώση και την κατανόηση. Πρόκειται για την ικανότητα που έχει κάποιος να χρησιμοποιεί τη γνώση και την κατανόηση με επιτυχία ώστε να επιλύει προβλήματα, να αποφεύγει ή να αποσοβεί κινδύνους, να επιτυγχάνει συγκεκριμένους στόχους ή να συμβουλεύει άλλους πώς να ενεργούν κατ’ αυτόν τον τρόπο. Η σοφία είναι το αντίθετο της αφροσύνης, της ανοησίας και της παραφροσύνης, με τις οποίες αντιπαραβάλλεται συχνά.—Δευ 32:6· Παρ 11:29· Εκ 6:8.

Οι βασικές λέξεις που υποδηλώνουν τη σοφία είναι η λέξη χοχμάχ του πρωτότυπου εβραϊκού κειμένου (ρήμα, χαχάμ) και η λέξη σοφία του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου, με τους συγγενικούς τύπους τους. Επίσης, υπάρχει η λέξη τουσιγιάχ του πρωτότυπου εβραϊκού κειμένου, η οποία μπορεί να αποδοθεί «αποτελεσματικές ενέργειες» ή «πρακτική σοφία», και οι λέξεις φρόνιμος και φρόνησις του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου (από τη λέξη φρήν, «νους»), που σχετίζονται επίσης με τη «σύνεση» ή την «πρακτική σοφία».

Η σοφία υποδηλώνει ευρύτητα γνώσης και βάθος κατανόησης, ιδιότητες οι οποίες προσδίδουν στη σοφία την ορθότητα και τη σαφήνεια κρίσης που τη χαρακτηρίζουν. Ο σοφός “αποταμιεύει γνώση”, έτσι ώστε να έχει απόθεμα από το οποίο να αντλεί. (Παρ 10:14) Μολονότι «η σοφία είναι το πρώτιστο», δίνεται η συμβουλή: «Μαζί με όλα όσα αποκτάς, απόκτησε κατανόηση». (Παρ 4:5-7) Η κατανόηση (ευρύς όρος ο οποίος περιλαμβάνει συχνά τη διάκριση) προσθέτει δύναμη στη σοφία, επιτείνοντας σημαντικά τη φρόνηση και την προνοητικότητα, που είναι επίσης αξιοσημείωτα χαρακτηριστικά της σοφίας. Η φρόνηση υποδηλώνει σύνεση και μπορεί να εκφραστεί με επιφυλακτική στάση, εγκράτεια, μετριοπάθεια ή αυτοσυγκράτηση. Ο “φρόνιμος άντρας” χτίζει το σπίτι του πάνω στο βράχο, προβλέποντας την πιθανότητα θύελλας, ενώ ο ανόητος χτίζει το δικό του στην άμμο και υφίσταται συμφορά.—Ματ 7:24-27.

Η κατανόηση ενισχύει τη σοφία και με άλλους τρόπους. Για παράδειγμα, κάποιος μπορεί να υπακούει σε μια συγκεκριμένη εντολή του Θεού επειδή αναγνωρίζει ότι είναι σωστό να δείξει υπακοή, και αυτό φανερώνει σοφία εκ μέρους του. Αν όμως κατανοήσει αληθινά το λόγο για τον οποίο δόθηκε αυτή η εντολή, τον καλό σκοπό που εξυπηρετεί και τα συνεπαγόμενα οφέλη, η απόφαση που έχει πάρει στην καρδιά του να συνεχίσει να ακολουθεί αυτή τη σοφή πορεία ενισχύεται σε μεγάλο βαθμό. (Παρ 14:33) Στο εδάφιο Παροιμίες 21:11 λέγεται ότι, «δίνοντας ενόραση στον σοφό, αυτός αποκτάει γνώση». Ο σοφός δέχεται ευχαρίστως οποιαδήποτε πληροφορία τού προσφέρει σαφέστερη άποψη σχετικά με τις περιστάσεις, τις συνθήκες και τις αιτίες που βρίσκονται στη ρίζα των προβλημάτων. Ως εκ τούτου, «αποκτάει γνώση» ως προς το τι να κάνει σχετικά με το συγκεκριμένο ζήτημα και γνωρίζει τι συμπεράσματα να βγάλει, τι χρειάζεται προκειμένου να επιλυθεί το υπάρχον πρόβλημα.—Παράβαλε Παρ 9:9· Εκ 7:25· 8:1· Ιεζ 28:3· βλέπε ΕΝΟΡΑΣΗ.

Θεϊκή Σοφία. Σοφία με την απόλυτη έννοια κατέχει ο Ιεχωβά Θεός, “ο μόνος σοφός” με αυτή την έννοια. (Ρω 16:27· Απ 7:12) Γνώση είναι η εξοικείωση με διάφορα γεγονότα, και εφόσον ο Ιεχωβά είναι ο Δημιουργός, ο οποίος υπάρχει από τους «αιώνες και μέχρι τους αιώνες» (Ψλ 90:1, 2), γνωρίζει τα πάντα σχετικά με το σύμπαν, τη σύνθεση και τα στοιχεία του, καθώς και τη μέχρι τώρα ιστορία του. Οι φυσικοί νόμοι, οι κύκλοι και οι κανόνες στους οποίους βασίζονται οι άνθρωποι για τις έρευνες και τις εφευρέσεις τους, και χωρίς τους οποίους θα ήταν αβοήθητοι και δεν θα είχαν κάτι σταθερό πάνω στο οποίο να οικοδομήσουν, είναι όλα δικής Του επινόησης. (Ιωβ 38:34-38· Ψλ 104:24· Παρ 3:19· Ιερ 10:12, 13) Λογικά, λοιπόν, οι ηθικοί κανόνες του είναι ακόμη πιο ζωτικοί για να έχει ο άνθρωπος σταθερότητα, ορθή κρίση και επιτυχία στη ζωή του. (Δευ 32:4-6· βλέπε ΙΕΧΩΒΑ [Θεός ηθικών κανόνων].) Δεν υπάρχει τίποτα που να ξεπερνάει την κατανόησή Του. (Ησ 40:13, 14) Παρότι ίσως επιτρέπει να αναπτυχθούν, ακόμη δε και πρόσκαιρα να ευοδωθούν, πράγματα που αντιτίθενται στους δίκαιους κανόνες του, το μέλλον τελικά βρίσκεται στα χέρια του και θα διαμορφωθεί ακριβώς σύμφωνα με το δικό του θέλημα, και όσα έχει πει εκείνος “θα έχουν βέβαιη επιτυχία”.—Ησ 55:8-11· 46:9-11.

Για όλους αυτούς τους λόγους γίνεται φανερό ότι «ο φόβος του Ιεχωβά είναι η αρχή της σοφίας». (Παρ 9:10) «Ποιος δεν θα σε φοβηθεί, Βασιλιά των εθνών; Διότι σε εσένα αρμόζει αυτό· επειδή ανάμεσα σε όλους τους σοφούς των εθνών και ανάμεσα σε όλες τις βασιλείες τους δεν υπάρχει από καμιά άποψη κάποιος όμοιός σου». (Ιερ 10:7) «Είναι σοφός στην καρδιά και ισχυρός σε δύναμη. Ποιος μπορεί να του φερθεί πεισματικά και να μην πάθει κακό;» (Ιωβ 9:4· Παρ 14:16) Χάρη στην κραταιότητά του, μπορεί να παρεμβαίνει κατά βούληση στις ανθρώπινες υποθέσεις, χειραγωγώντας ηγεμόνες ή εξαλείφοντάς τους, κάνοντας τις προφητικές του αποκαλύψεις να αποδεικνύονται αλάνθαστες. (Δα 2:20-23) Το Βιβλικό ιστορικό υπόμνημα αφηγείται τις μάταιες προσπάθειες που κατέβαλαν ισχυροί βασιλιάδες μαζί με τους πανούργους συμβούλους τους προκειμένου να αντιτάξουν τη δική τους σοφία στη σοφία του Θεού, και μάλιστα τονίζει πώς εκείνος δικαίωσε θριαμβευτικά τους υπηρέτες του που διακήρυτταν όσια το άγγελμά του.—Ησ 31:2· 44:25-28· παράβαλε Ιωβ 12:12, 13.

Ανθρώπινη Σοφία. Η σοφία προσωποποιείται στο βιβλίο των Παροιμιών, όπου και παρουσιάζεται ως γυναίκα που καλεί τους ανθρώπους να λάβουν όσα έχει να προσφέρει. Αυτές οι περικοπές και άλλα συναφή εδάφια δείχνουν ότι η σοφία αποτελεί πράγματι συνδυασμό πολλών πραγμάτων: γνώσης, κατανόησης (η οποία περιλαμβάνει τη διάκριση), ικανότητας σκέψης, πείρας, επιμέλειας, οξυδέρκειας (το αντίθετο της ευπιστίας ή της αφέλειας [Παρ 14:15, 18]) και ορθής κρίσης. Εφόσον, όμως, η αληθινή σοφία αρχίζει με το φόβο του Ιεχωβά Θεού (Ψλ 111:10· Παρ 9:10), αυτή η ανώτερη σοφία προχωρεί πέρα από τη συνηθισμένη σοφία και περιλαμβάνει το να υποστηρίζει κανείς τους υψηλούς κανόνες, να εκδηλώνει δικαιοσύνη και ευθύτητα, καθώς επίσης να προσκολλάται στην αλήθεια. (Παρ 1:2, 3, 20-22· 2:2-11· 6:6· 8:1, 5-12) Δεν είναι κάθε σοφία ισάξια αυτής της ανώτερης σοφίας.

Η ανθρώπινη σοφία δεν είναι ποτέ απόλυτη, αλλά σχετική. Ο άνθρωπος μπορεί να αποκτήσει σοφία σε περιορισμένη κλίμακα μέσω των δικών του προσπαθειών, αν και σε κάθε περίπτωση πρέπει να χρησιμοποιεί τη νοημοσύνη με την οποία τον προίκισε εξαρχής ο Θεός (ο οποίος έδωσε ακόμη και στα ζώα κάποια ενστικτώδη σοφία [Ιωβ 35:11· Παρ 30:24-28]). Ο άνθρωπος μαθαίνει παρατηρώντας και χρησιμοποιώντας τα υλικά της δημιουργίας του Θεού. Αυτού του είδους η σοφία μπορεί να ποικίλλει όσον αφορά τη μορφή και το βαθμό. Η λέξη σοφία του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου προσδιορίζει συχνά την επιδεξιότητα σε κάποιο συγκεκριμένο επάγγελμα ή τέχνη, την επιδεξιότητα και την ορθή κρίση στη διαχείριση κυβερνητικών και επαγγελματικών υποθέσεων ή την εκτενή γνώση σε έναν συγκεκριμένο τομέα ανθρώπινης επιστήμης ή έρευνας. Παρόμοια, οι λέξεις χοχμάχ και χαχάμ του πρωτότυπου εβραϊκού κειμένου χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν τη “δεξιοτεχνία” που επιδείκνυαν οι ναύτες και οι καλαφάτες των πλοίων (Ιεζ 27:8, 9· παράβαλε Ψλ 107:23, 27) και οι πετροκόποι και οι ξυλουργοί (1Χρ 22:15), καθώς επίσης τη σοφία και την επιδεξιότητα άλλων τεχνιτών, μερικοί από τους οποίους διέθεταν μεγάλο ταλέντο σε ευρύ φάσμα τεχνών. (1Βα 7:14· 2Χρ 2:7, 13, 14) Ακόμη και ένας δεξιοτέχνης γλύπτης εικόνων ή κατασκευαστής ειδώλων περιγράφεται με αυτούς τους όρους. (Ησ 40:20· Ιερ 10:3-9) Η οξυδέρκεια που επιδεικνύει ο επιχειρηματικός κόσμος αποτελεί μία από τις μορφές της σοφίας.—Ιεζ 28:4, 5.

Κάθε τέτοια σοφία μπορεί να αποκτηθεί ακόμη και αν οι κάτοχοί της δεν διαθέτουν την πνευματική σοφία την οποία υποστηρίζουν ένθερμα οι Γραφές. Ωστόσο, το πνεύμα του Θεού μπορεί να εμπλουτίσει μερικές από αυτές τις μορφές σοφίας όποτε είναι χρήσιμες για την επιτέλεση του σκοπού Του. Το πνεύμα του επενέργησε σε εκείνους που κατασκεύαζαν τη σκηνή της μαρτυρίας και τον εξοπλισμό της, όπως και σε εκείνους που ύφαιναν τα ιερατικά ενδύματα—άντρες και γυναίκες—γεμίζοντάς τους και με “σοφία και με κατανόηση”. Με αυτόν τον τρόπο, όχι μόνο κατανοούσαν ποιο ήταν το επιθυμητό αποτέλεσμα και με ποια μέσα θα επιτελούσαν την εργασία, αλλά επίσης επιδείκνυαν το ταλέντο, την καλλιτεχνική δεινότητα, τη φαντασία και την κρίση που απαιτούνταν για να σχεδιάσουν και να παραγάγουν εξαιρετική εργασία.—Εξ 28:3· 31:3-6· 35:10, 25, 26, 31, 35· 36:1, 2, 4, 8.