Πρωτοπορία στη Χειρουργική Χωρίς Αίμα με τους Μάρτυρες του Ιεχωβά
ΟΙ ΜΑΡΤΥΡΕΣ ΤΟΥ ΙΕΧΩΒΑ έχουν γίνει συχνά πρωτοσέλιδο στις εφημερίδες τα πρόσφατα χρόνια, επειδή δεν δέχονται μεταγγίσεις αίματος. Αν και ο λόγος για την άρνησή τους αυτή είναι Γραφικός, υπάρχουν επίσης και αναγνωρισμένοι παθολογικοί κίνδυνοι. (Γένεσις 9:3, 4· Λευιτικόν 17:10-12· Πράξεις 15:28, 29) Αυτή η στάση τούς έχει φέρει συχνά αντιμέτωπους με γιατρούς, νοσοκομεία και δικαστήρια. Ενήλικοι Μάρτυρες έχουν αντιμετωπίσει άρνηση όταν χρειάστηκε να υποβληθούν σε χειρουργική επέμβαση, επειδή δεν δέχτηκαν μεταγγίσεις· παιδιά Μαρτύρων έχουν εξαναγκαστεί μέσω δικαστικής εντολής να υποβληθούν σε μετάγγιση.
Τώρα σημειώνεται κάποια μεταβολή στις απόψεις των ανθρώπων σχετικά με τις μεταγγίσεις αίματος. Οι διαθέσιμες ποσότητες αίματος είναι συχνά μολυσμένες. Μέσω των μεταγγίσεων μεταδίδονται ασθένειες, μερικές από τις οποίες είναι θανατηφόρες. Ένας από τους παράγοντες που συντελούν σ’ αυτό είναι η απληστία, εφόσον το αίμα έχει γίνει μεγάλη επιχείρηση και ενθαρρύνεται η χρήση του σε περιπτώσεις ρουτίνας—προσθέτοντας επιπλέον άσκοπους κινδύνους στη χειρουργική.a Γι’ αυτούς και για άλλους λόγους, πολλοί εκτός από τους Μάρτυρες του Ιεχωβά επανεξετάζουν το θέμα της αποδοχής μεταγγίσεων αίματος ρουτίνας.
Οι Μάρτυρες του Ιεχωβά έχουν παίξει ρόλο σε όλα αυτά. Χιλιάδες απ’ αυτούς έχουν υποβληθεί σε εγχειρήσεις και σε πολλές περιπτώσεις έχουν αναρρώσει γρηγορότερα απ’ ό,τι εκείνοι που δέχτηκαν μεταγγίσεις. Η πείρα των Μαρτύρων δείχνει ότι οι χειρουργοί μπορούν να κάνουν εγχειρήσεις με πολύ μικρότερες απώλειες αίματος και ότι σε μερικές περιπτώσεις το αιμοδιάγραμμα μπορεί να φτάσει πολύ πιο χαμηλά από τα επίπεδα τα οποία θεωρούνταν ασφαλή προηγουμένως. Επιπλέον, οι περιπτώσεις τους έχουν καταδείξει ότι τώρα υπάρχουν διαθέσιμες πολλές εναλλακτικές μέθοδοι, κι έτσι περικόβονται τα έξοδα και απαλείφονται οι κίνδυνοι των μεταγγίσεων. Επίσης οι δικαστικές νίκες τους έχουν ξαναδώσει στους ασθενείς το δικαίωμα που έχουν να αποδέχονται ή να αρνούνται ορισμένες ιατρικές διαδικασίες.
Πολλά απ’ αυτά οι Μάρτυρες του Ιεχωβά τα έχουν επιτύχει μέσω της συνεργασίας τους με γιατρούς και νοσηλευτικά ιδρύματα. Τα πρόσφατα χρόνια ίδρυσαν στα παγκόσμια κεντρικά γραφεία τους ένα τμήμα το οποίο ονομάζεται Υπηρεσία Πληροφοριών για Νοσοκομεία. Αντιπρόσωποι απ’ αυτό το τμήμα επισκέπτονται χώρες σε πολλά μέρη του κόσμου, διεξάγοντας σεμινάρια σε μερικά γραφεία τμήματος της Εταιρίας Σκοπιά και συστήνοντας Επιτροπές Νοσοκομείων οι οποίες έρχονται σε επαφή με νοσηλευτικά ιδρύματα και γιατρούς όταν παρίσταται ανάγκη. Όταν επισκέπτονται μεγάλα γραφεία τμήματος, οι αντιπρόσωποι της Υπηρεσίας Πληροφοριών για Νοσοκομεία ιδρύουν επίσης παραρτήματα της Υπηρεσίας Πληροφοριών για Νοσοκομεία, τα οποία θα συνεχίσουν αυτό το έργο μετά την αναχώρησή τους.
Τα σεμινάρια εκπαιδεύουν αυτές τις επιτροπές ώστε να μιλούν με τους γιατρούς και με το προσωπικό των νοσηλευτικών ιδρυμάτων, συζητώντας για κατάλληλες εναλλακτικές λύσεις αντί της μετάγγισης αίματος και εξηγώντας ότι οι σχολαστικές χειρουργικές τεχνικές μπορούν να μειώσουν δραστικά την απώλεια αίματος. Τέλος, τα μέλη της Υπηρεσίας Πληροφοριών για Νοσοκομεία που επισκέπτονται τις διάφορες χώρες παρέχουν πρακτική εκπαίδευση στις καινούριες επιτροπές νοσοκομείων δίνοντάς τους την ευκαιρία να μιλήσουν με γιατρούς και διευθυντές νοσηλευτικών ιδρυμάτων.
Αρχικά, διεξάχθηκαν 18 σεμινάρια στις Ηνωμένες Πολιτείες. Κατόπιν, διεξάχθηκαν τέσσερα σεμινάρια στην περιοχή του Ειρηνικού—ένα σε καθεμιά από τις χώρες Αυστραλία, Ιαπωνία, Φιλιππίνες και Χαβάη, εξυπηρετώντας οχτώ από τα τμήματα της Εταιρίας Σκοπιά που υπάρχουν σ’ εκείνες τις περιοχές.b Το Νοέμβριο και το Δεκέμβριο του 1990, τρία μέλη της Υπηρεσίας Πληροφοριών για Νοσοκομεία διεξήγαγαν δέκα επιπρόσθετα σεμινάρια στην Ευρώπη, στη Λατινική Αμερική και στην Καραϊβική. Ακολουθεί μια έκθεση με τα αποτελέσματα εκείνων των σεμιναρίων.
Πέντε σεμινάρια διεξάχθηκαν στην Ευρώπη—ένα σε καθεμιά από τις χώρες Αγγλία, Σουηδία, Γαλλία, Γερμανία και Ισπανία. Αυτά τα πέντε σεμινάρια εξυπηρέτησαν 20 τμήματα της Εταιρίας Σκοπιά και εκπαίδευσαν πάνω από 1.700 πρεσβυτέρους για το έργο της Επιτροπής Νοσοκομείων.
Κάποιος Γάλλος χειρουργός αναγνώρισε ότι οι Μάρτυρες του Ιεχωβά, με τη σταθερή στάση τους στο θέμα του αίματος, έχουν βοηθήσει τον ιατρικό κλάδο να σημειώσει πρόοδο στον τομέα των εγχειρήσεων χωρίς αίμα. Αυτός είπε ότι καμιά άλλη θρησκεία δεν έχει καταβάλει τόσες προσπάθειες για να βοηθήσει τους ανθρώπους της να τα βγάζουν πέρα σε δύσκολα ζητήματα.
Το πλέον προηγμένο νοσοκομείο στη Μαδρίτη της Ισπανίας ήταν αρκετά εχθρικό προς τους Μάρτυρες σε σχέση μ’ αυτό το θέμα. Σε μια περίπτωση αρνήθηκαν νοσηλεία σε μια Μάρτυρα, η οποία χρειαζόταν χειρουργική επέμβαση στη σπονδυλική της στήλη, επειδή δεν δέχτηκε να της γίνει μετάγγιση αίματος. Όταν εκείνη αρνήθηκε να φύγει από το νοσοκομείο, την ανάγκασαν τελικά να φύγει με το να της στερήσουν το φαγητό και το νερό. Τα μέλη της Υπηρεσίας Πληροφοριών για Νοσοκομεία, όμως, έκλεισαν ένα ραντεβού και είχαν μια δίωρη συνάντηση με τον ιατρικό διευθυντή και το διευθυντή χειρουργό. Ποιο ήταν το αποτέλεσμα; Αυτοί συμφώνησαν να γίνει η εγχείρηση και τηλεφώνησαν στη Μάρτυρα που είχαν διώξει και της είπαν να επιστρέψει για να χειρουργηθεί.
Οι Μάρτυρες στην Ιταλία επέστρεψαν από το σεμινάριο και ήρθαν αμέσως αντιμέτωποι με μια προσπάθεια επιβολής μετάγγισης αίματος δια της βίας σ’ ένα πρόωρο μωρό. Όπως είπαν οι ίδιοι: «Με τις πληροφορίες που πήραμε από το σεμινάριο, μπορέσαμε να εξομαλύνουμε την κατάσταση, και το παιδί υποβλήθηκε με επιτυχία σε μια θεραπευτική αγωγή χωρίς αίμα».
Στη Λατινική Αμερική και στην Καραϊβική
Τα επόμενα πέντε σεμινάρια έγιναν στο Μεξικό, στην Αργεντινή, στη Βραζιλία, στον Ισημερινό και στο Πόρτο Ρίκο. Αυτά τα πέντε σεμινάρια εξυπηρέτησαν 32 τμήματα της Εταιρίας Σκοπιά.
Ο διευθυντής της τράπεζας αίματος της Πόλης του Μεξικού είπε ότι οι Μάρτυρες του Ιεχωβά είχαν πρωτοστατήσει στις εγχειρήσεις χωρίς αίμα και ότι τώρα έχει αποκτηθεί αρκετή πείρα στον τομέα αυτόν, ώστε να μπορούν κι άλλοι να ωφεληθούν από εκείνες τις πρωτοπόρες προσπάθειες. Εξέτασε το φυλλάδιο που του έδωσαν οι αντιπρόσωποι της Υπηρεσίας Πληροφοριών για Νοσοκομεία και το οποίο περιέχει εναλλακτικές διαδικασίες για την αντιμετώπιση περιπτώσεων αιμορραγίας.c Κατόπιν είπε: ‘Θέλω να βγάλω φωτοαντίγραφα για να αναρτηθούν στους πίνακες ανακοινώσεων όλων των νοσοκομείων στην Πόλη του Μεξικού. Θα ζητήσω από τους γιατρούς να βγάλουν κι εκείνοι φωτοαντίγραφα και να τα κρατήσουν για δική τους ενημέρωση. Στο μέλλον, όταν θα τηλεφωνούν σ’ αυτή την τράπεζα αίματος και θα ψάχνουν για αίμα, θα τους ζητάμε πρώτα να παίρνουν μπροστά τους αυτό το φυλλάδιο και θα τους ρωτάμε: «Αυτό το χρησιμοποιήσατε; Εκείνο το δοκιμάσατε;» Αν δεν έχουν δοκιμάσει πρώτα αυτές τις εναλλακτικές λύσεις, δεν πρόκειται να παίρνουν αίμα από εμάς παρά μόνο αφού τις δοκιμάσουν!’
Ο διευθυντής της τράπεζας αίματος στο βόρειο τμήμα της Αργεντινής ήταν επίσης πρόθυμος να βοηθήσει. Σ’ εκείνη την περιοχή, υπάρχει ένας κανονισμός σύμφωνα με τον οποίο οποιοσδήποτε πηγαίνει σε κάποιο κρατικό νοσοκομείο πρέπει να διευθετεί ώστε συγγενείς ή φίλοι του να δίνουν τουλάχιστον δυο μονάδες αίματος εκ των προτέρων, αλλιώς το νοσοκομείο δεν τον νοσηλεύει. Οι Μάρτυρες δεν μπορούσαν να συμμορφωθούν μ’ αυτόν τον κανονισμό και οι γιατροί αρνούνταν να τους χειρουργήσουν. Αφού εξηγήσαμε τις ειλικρινείς πεποιθήσεις μας σχετικά με τη χρήση του αίματος, ο διευθυντής διευθέτησε ώστε, την επόμενη φορά που θα γινόταν αναθεώρηση του κανονισμού, να υπάρξει κάποια τροποποίηση σ’ αυτόν. Στο μεταξύ, οι Μάρτυρες που δείχνουν την κάρτα τους «Δήλωση για Ιατρική Περίθαλψη» κατά την εισαγωγή τους στο νοσοκομείο θα εξαιρούνται από την απαίτηση να δώσουν αίμα.
Στον Ισημερινό υπάρχει ένας διαπρεπής και σημαίνων χειρουργός ο οποίος έχει κάνει πάνω από 2.500 χειρουργικές επεμβάσεις, σε Μάρτυρες και μη, χωρίς να χρησιμοποιήσει αίμα. Αυτός είπε ότι σχεδιάζει να ξεκινήσει μια εκστρατεία με σκοπό να ενθαρρύνει τις εγχειρήσεις χωρίς αίμα σ’ εκείνη τη χώρα, εξαιτίας των πολλών κινδύνων που εγκυμονούν για τους ασθενείς οι διαθέσιμες ποσότητες αίματος.
Μετά το σεμινάριο στον Ισημερινό, ένας χειρουργός που παρακολούθησε την παρουσίαση είπε: «Το γεγονός ότι αυτοί οι άνθρωποι είναι ικανοί να κάνουν τέτοια αξιόλογη έρευνα στον τομέα της ιατρικής λέει κάτι για το πώς ερευνούν την Αγία Γραφή, κι αυτό με κάνει να πιστεύω ότι αξίζει να εξετάσει κανείς τη θρησκεία τους».
Στο Πόρτο Ρίκο διαπιστώθηκε μια ευχάριστη αλλαγή στάσης. Στο παρελθόν, είχε συμβεί μερικές φορές σε ενήλικους Μάρτυρες να τους δέσουν και να τους βάλουν αίμα δια της βίας· μερικοί απ’ αυτούς αργότερα πέθαναν. Αντιπρόσωποι της Υπηρεσίας Πληροφοριών για Νοσοκομεία συναντήθηκαν με τον αντιπρόεδρο και με το νομικό σύμβουλο του Συλλόγου Νοσοκομείων του Πόρτο Ρίκο· ο δεύτερος κύριος ήταν επίσης διοικητικός διευθυντής νοσοκομείου. Αμέσως μετά τις τυπικές συστάσεις, και πριν αρχίσει η παρουσίαση από τους αντιπροσώπους της Υπηρεσίας Πληροφοριών για Νοσοκομεία, ο δικηγόρος δήλωσε ότι ήθελε να πει κάτι. Προς έκπληξη των Μαρτύρων, άρχισε να κάνει περιγραφή ενός σχεδίου που αποσκοπούσε στη βελτίωση των δικαιωμάτων των ασθενών στα νοσοκομεία του νησιού, και η περιγραφή αυτή κάλυπτε τα κύρια σημεία της παρουσίασης! Επίσης ζήτησε άδεια να βγάλει φωτοαντίγραφα ορισμένων πληροφοριών που του έδωσαν· ήθελε να συμπεριλάβει τις πληροφορίες αυτές σ’ ένα άρθρο το οποίο ετοιμαζόταν για το περιοδικό του συλλόγου νοσοκομείων.
Αποτελέσματα που Επιτεύχθηκαν στις Ηνωμένες Πολιτείες
Ένας γιατρός—ο Τζέιμς Τζ. Ράιλι, πρόεδρος του χειρουργικού τμήματος στο νοσοκομείο του—έκανε μια σημαντική δήλωση στην τοπική επιτροπή νοσοκομείων: «Εσείς, όπως αντιλαμβάνομαι, βρίσκεστε στην πρώτη γραμμή όσον αφορά τις πληροφορίες για τις τελευταίες ιατρικές και νομικές εξελίξεις γύρω από τη χρήση του αίματος».
Σ’ ένα μεγάλο νοσοκομείο στην περιοχή της Ουάσινγκτον, D.C., η Επιτροπή Νοσοκομείων συναντήθηκε με μια ομάδα μελών του διοικητικού και ιατρικού προσωπικού, οι οποίοι υποσχέθηκαν να παρέχουν υποστήριξη και ιδιαίτερα εξέφρασαν την εκτίμησή τους για «τη δέσμευση που αναλαμβάνει η Σκοπιά να βοηθάει τους ανθρώπους της σε καιρό ανάγκης με μια τέτοια ενισχυτική διευθέτηση».
Η επικεφαλής ενός τμήματος περίθαλψης ασθενών σε κάποιο νοσοκομείο του Γουισκόνσιν δήλωσε ότι οι πληροφορίες που είχε για τους Μάρτυρες του Ιεχωβά ήταν εντελώς εσφαλμένες. Η ίδια ενθάρρυνε την Επιτροπή Νοσοκομείων να «προχωρήσει ακάθεκτη και να μεταδώσει αυτό το μήνυμα σε όλους όσους προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στον ιατρικό τομέα».
Μία πτυχή του έργου της Υπηρεσίας Πληροφοριών για Νοσοκομεία είναι ότι ταχυδρομεί ιατρικές και νομικές πληροφορίες σε ορισμένους γιατρούς, νοσηλευτικά ιδρύματα, καθώς και ιατρικούς συλλόγους και συλλόγους νοσοκομείων. Η απάντηση από έναν επόπτη νομικών ζητημάτων κάποιου νοσοκομείου της Βαλτιμόρης στο Μέριλαντ έλεγε: «Σας ευχαριστώ για την περιεκτική ύλη που μου στείλατε για προσωπική μου ενημέρωση σχετικά με τις μεταγγίσεις αίματος και τους Μάρτυρες του Ιεχωβά. Αυτές οι πληροφορίες θα φανούν εξαιρετικά χρήσιμες στο να βοηθηθεί το νοσοκομείο μας να αναθεωρήσει την τακτική του σχετικά με τη νοσηλεία των Μαρτύρων του Ιεχωβά».
Στις Ηνωμένες Πολιτείες και μόνο, σχεδόν 10.000 γιατροί περιλαμβάνονται στον κατάλογο εκείνων που είναι πρόθυμοι να κάνουν εγχειρήσεις χωρίς αίμα σε Μάρτυρες του Ιεχωβά.
Ως τώρα, μέσω των 32 σεμιναρίων που διεξάχθηκαν μέχρι σήμερα, έχουν συσταθεί επιτροπές νοσοκομείων σε 62 γραφεία τμήματος, προκειμένου να καλύπτονται οι ανάγκες των Μαρτύρων του Ιεχωβά σε διάφορα μέρη του κόσμου. Αυτές είναι τώρα έτοιμες να φροντίζουν εκατομμύρια Μάρτυρες του Ιεχωβά. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι ο Ιεχωβά ευλογεί πράγματι τις προσπάθειες της Υπηρεσίας Πληροφοριών για Νοσοκομεία.
[Υποσημειώσεις]
a Για λεπτομέρειες, βλέπε Ξύπνα! 22 Οκτωβρίου 1990, σελίδες 2-15.
b Για μια έκθεση απ’ αυτές τις χώρες, βλέπε Ξύπνα! 22 Νοεμβρίου 1990, στο άρθρο με τίτλο «Γεφύρωση του Χάσματος Μεταξύ Γιατρών και Μαρτύρων Ασθενών».
c Ένα αντίγραφο του φυλλαδίου αυτού φαίνεται στη σελίδα 10 αυτού του περιοδικού.
[Πλαίσιο στη σελίδα 10]
Πώς να Αποφύγουμε και να Ελέγξουμε την Αιμορραγία Χωρίς Μετάγγιση Αίματος
1. Χειρουργικές Συσκευές:
α. Ηλεκτροκαυτηρίαση
β. Χειρουργική με λέιζερ
γ. Συσκευή πήξης με ακτίνα αργού
δ. Ακτινοχειρουργική με νυστέρι ακτίνων γάμα
2. Τεχνικές και Συσκευές για τον Εντοπισμό και την Αναστολή της Εσωτερικής Αιμορραγίας:
α. Ενδοσκόπηση για να καθοριστεί το σημείο της εσωτερικής αιμορραγίας
β. Εύκαμπτο ηλεκτρόδιο αναρρόφησης και θερμοπηξίας (Papp, J. P., JAMA, 1 Νοεμβρίου 1976, σελίδες 2076-2079)
γ. Αρτηριακός εμβολισμός (JAMA, 18 Νοεμβρίου 1974, σελίδες 952, 953)
δ. Ελεγχόμενη υπόταση (μέχρι να σταματήσει η αιμορραγία)
ε. Επικολλητικά των ιστών (Dr. S. E. Silvas, MWN, 5 Σεπτεμβρίου 1977)
3. Χειρουργικές και Αναισθητικές Τεχνικές:
α. Υποτασική αναισθησία (κατεβάζοντας την πίεση του αίματος)
β. Υποθερμία (κατεβάζοντας τη θερμοκρασία του σώματος)
γ. Διεγχειρητική αιμοαραίωση
δ. Συσκευές διεγχειρητικής εξοικονόμησης αίματος, π.χ. «cell-saver»
ε. Σχολαστική αιμόσταση και χειρουργική τεχνική
στ. Αύξηση των μελών της χειρουργικής ομάδας για να μειωθεί η χρονική διάρκεια της χειρουργικής επέμβασης
4. Συσκευές Παρακολούθησης:
α. Συσκευή διαδερματικής παρακολούθησης οξυγόνου
β. Οξύμετρο
5. Εκτατικά του Όγκου:
α. Κρυσταλλοειδή
(1) Γαλακτικό διάλυμα Ringer (Eichner, E. R., Surgery Annual, Ιανουάριος 1982, σελίδες 85-99)
(2) Φυσιολογικός ορός
β. Κολλοειδή
(1) Δεξτράνη
(2) Ζελατίνη (Howell, P. J., Anaesthesia, Ιανουάριος 1987, σελίδες 44-48)
(3) Hetastarch
6. Χημικά Αιμοστατικά:
α. Avitene
β. Gelfoam
γ. Oxycel
δ. Surgicel
ε. Πολλά άλλα
7. Θεραπευτικές Μέθοδοι για τη Χαμηλή Αιμοσφαιρίνη:
α. Οξυγόνο
β. Θάλαμος υπερβαρικού οξυγόνου (Hart, G. B., JAMA, 20 Μαΐου 1974, σελίδες 1028, 1029)
γ. Σιδηρούχα δεξτράνη (Dudrick, S. J., Archives of Surgery, Ιούνιος 1985, σελίδες 721-727)
δ. Φυλλικό Οξύ
ε. Ερυθροποιητίνη—διεγείρει το μυελό των οστών ώστε να παράγει αίμα
στ. Αναβολικά στεροειδή, π.χ. Deca-Durabolin ή συνθετική αυξητική ορμόνη
ζ. Βιταμίνη B-12, ενδομυϊκή ένεση
η. Βιταμίνη C
θ. Βιταμίνη E (ιδιαίτερα στα νεογέννητα)
8. Εξωτερικά Μέτρα:
α. Για την αιμορραγία:
(1) Άμεση εφαρμογή πίεσης
(2) Εφαρμογή πάγου
(3) Κατάλληλη θέση του σώματος (π.χ. ανύψωση τραυματισμένου μέλους με σκοπό την καθυστέρηση της αιμορραγίας)
β. Για το σοκ (καταπληξία):
(1) Εφαρμόστε πιεστικούς αεροθαλάμους στα πόδια
(2) Αντισόκ παντελόνια
(3) Ανύψωση και των δύο ποδιών για να διατηρηθεί η πίεση του αίματος
9. Φάρμακα για Ασθενείς με Προβλήματα Αίματος:
α. DDAVP, δεσμοπρεσίνη (Kobrinsky, N. L., Lancet, 26 Μαΐου 1984, σελίδες 1145-1148)
β. Ε-αμινοκαπροϊκό οξύ (Schwartz, S. I., Contemporary Surgery, Μάιος 1977, σελίδες 37-40)
γ. Βιταμίνη Κ
δ. Βιοφλαβονοειδή (Physician’s Desk Reference)
ε. Σαλικυλικό καρβαζοχρώμιο
στ. Τρανεξαμικό οξύ (Transfusion Medicine Topic Update, Μάιος 1989)
ζ. Δαναζόλη
10. Άλλα Σημεία:
α. Μια μέτρια πτώση της πίεσης του αίματος γύρω στα 90-100 mm/Hg μπορεί να βοηθήσει στην αναστολή της αιμορραγίας με τη δημιουργία φυσιολογικών θρόμβων στην κομμένη αρτηρία
β. Ο κανόνας για ελάχιστη αιμοσφαιρίνη 10g πριν από την εγχείρηση δεν έχει έγκυρη επιστημονική υποστήριξη
γ. Χειρουργημένοι ασθενείς έχουν επιζήσει με πολύ χαμηλή αιμοσφαιρίνη, ακόμα και 1,8 (Anaesthesia, 1987, Τόμος 42, σελίδες 44-48)
δ. Χαμηλότερη αιμοσφαιρίνη έχει ως αποτέλεσμα μικρότερη γλοιότητα του αίματος, πράγμα που μειώνει το φορτίο στην καρδιά και βελτιώνει τη διάχυση των ιστών και την οξυγόνωση