E Dua na Ka e Uasivia na Rogo

TALANOATAKA O CHARLES SINUTKO

A vakadonui me noqu e dua na konitaraki ena 1957, meu lai lagasere e Las Vegas, mai Nevada, e Mereke, me rauta ni 13 na macawa qai duanaudolu na dola na ilavo ni Mereke au na saumi kina ena dua na macawa, ia ke taleitaki na noqu lagasere ena qai toso na konitaraki oqori ina 50 tale na macawa. Ena taqa tale kina e cake e $50,000​—e dua toka na ilavo levu ena gauna oya. Ia, meu talanoataka mada seu a lai rawata tu vakacava na konitaraki isau levu oqori, qai cava tale ga e dredre kina noqu vakatulewataka meu ciqoma se meu vakasuka.

E TURAGA ni Ukraine o Tata, a sucu mai na tokalau kei Urope ena 1910. E kauti koya mai Mereke o tubuqu ena 1913, a sa tiko rawa kina o tukaqu. Mani vakawati o Tata ena 1935, au sucu ni oti ga e dua na yabaki e Ambridge, mai Pennsylvania. Ena gauna oqori rau sa iVakadinadina i Jiova tiko kina e rua na tuaka i Tata.

Keitou le va na veitacini, ni keitou se gone keitou vakaitikotiko e New Castle, mai Pennsylvania, a vulica tale ga kina vakalailai o tinaqu na iVolatabu kei ira na iVakadinadina. Dina ni se sega ni dua vei rau noqu itubutubu e iVakadinadina ena gauna oya, ia e vakabauta o Tata ni tu na dodonu vei rau na tuakana me rau digitaka nodrau lotu. Dina ni tuberi keitou o Tata me keitou boletaka neitou vanua, ia e dau tokona na dodonu ni nodra sokalou e so tale.

Au Daulagasere

Rau kila na noqu itubutubu niu domo vinaka, rau qai saga me toroicake na ivakatagedegede ni noqu lagasere. Niu se qai yabaki ono se vitu, dau kauti au o Tata ina valenidanisi meu qiria noqu qita au qai lagasere niu tu cake tu ena dela ni kaude. Na yaca ni sere au dau lagata, “Nau.” E baleta tiko e dua na tina dauloloma kei na nona vakacaucautaki. Era dau tagi e so na tagane era sa via mateni toka nira rogoca na sere oqo, oti sa ra qai dau biuta na ilavo i loma ni isala i Tata me nodra ka ni vakavinavinaka.

Na imatai ni gauna au vakaitavi kina ena dua na porokaramu ena retio oya ena 1945 mai New Castle ena siteseni na WKST, au lagata kina na sere ni country music. Oti au sa qai dewa ena porokaramu na Hit Parade, e dau caka tiko e veimacawa e dau lagati kina na tini na sere kilai levu ni macawa oya. Na imatai ni gauna meu vakaraitaki kina ena retioyaloyalo oya ena porokaramu i Paul Whiteman donuya na yabaki 1950. A tuva o koya na ilagalaga ni sere a bulia o George Gershwin e yacana na “Rhapsody in Blue,” se kilai levu tu ga nikua. Sega ni dede sa volitaka neitou vale mai Pennsylvania o Tata, keitou qai toki i Los Angeles, e California ena nona nuitaka me lai tosoi kina na noqu taledi.

Ena nona sasaga o Tata e rawa kina ni dua noqu porokaramu ena retio e Pasadena, au vakaraitaki tale ga ena retioyaloyalo ena veimacawa e Hollywood me veimama na aua. Kuria oqo, au katokatoni kei na kabani na Capitol Records, ena nodra veivuke na le 100 na mataivakatagi i Ted Dale. Au a lagasere tale ga ena kabani ni retio na Columbia Broadcasting System se CBS. Ena 1955, au kauta e dua na ilawalawa daulagasere, ra qai dauvakatasuasua tale ga, i Lake Tahoe ena vualiku kei California. Noqu tiko e kea, e yaco e dua na veisau levu ena ka au dau vakaliuca ena noqu bula.

Bucina me Veisau na Veika Au Vakaliuca

Niu se bera ni lako i Lake Tahoe, o Tatalevu John, a tiko tale ga e Pennsylvania ia sa toki mai California, a solia vei au e dua na ivola na “Let God Be True.”ab Au a kauta tale tu ga na ivola oqori. Ni cava na neitou itavi, ni sa sivi na 12 ena bogilevu, au sa qai wilika ena noqu vakacegu toka niu bera ni moce. Dua na ka noqu marau niu kunea na isaunitaro vakaivolatabu au dau vaqaqa voli mai.

Sega ni dede, au sa dau dabe maliwai ira na noqu ilala ena loma ni valenidanisi ni sa oti na cakacaka, meu dau vakamacala vei ira, dau vakalevu ni sa kida na mataka. Keimami dau veitalanoataka na ulutaga me vaka na cava e yacova na tamata ni sa mate, na cava e vakatara kina na Kalou me yaco tiko na ka ca, vaka kina na nodra na vakarusai ira ga na tamata kei na vuravura era tawana tiko. Ni oti toka ga e vica tale na vula, ena 9 Julai, 1955 donuya e dua na soqo ni tikina ni iVakadinadina i Jiova e Wrigley Field mai Los Angeles, au vakaraitaka noqu yalataki au meu qarava na Kalou o Jiova ena noqu papitaiso.

Ni oti tale e voleka ni ono na vula, ena mataka ni siganisucu ni yabaki 1955, a sureti au e dua na noqu itokani iVakadinadina, o Henry Russell, me keirau lai raici Jack McCoy e vakaitavi tale ga ena buturara ni veivakamarautaki. Ia, o Henry mada ga e dairekita ni tabana ni sere ena National Broadcasting Company se NBC. Ni keirau yaco yani ratou dabe kece o Jack, na watina kei na tolu na luvena me ratou vakarorogo vei keirau, dina ni ratou se qai dolava oti sara tiko ga na nodratou iloloma ni siganisucu. Ratou mai iVakadinadina vakavuvale ni oti toka ga e dua na gauna lekaleka.

Au vakavulici Nana ena iVolatabu ena gauna vata oqori, e qai ciqoma na ivakavuvuli dina vakaivolatabu. A qai dua na iVakadinadina i Jiova, e painia tale ga, na cakacaka vakaitalatala vakatabakidua. Yaco na gauna me ratou sa papitaiso tale ga na taciqu, ratou a qai painia vakalekaleka. Au tekivu painia ena Sepiteba 1956 niu se qai yabaki 20.

Vakatulewa me Baleta Noqu Cakacaka

Ena gauna tale ga oqo a via vukei au kina o George Murphy, na nona itokani na turaga e noqu itini ni lagasere. Levu sara na iyaloyalo yavala sa vakaraitaki oti kina o George ena veiyabaki ni 1930 kei na 1940. Ena vuku ni neirau veikilai kei Murphy, a rawa kina meu vakaraitaki ena dua na porokaramu ni retioyaloyalo i Jackie Gleason ena CBS-TV ena siti o Niu Yoka, ena Tiseba 1956. Na ka oqo e laveta cake sara ga na noqu cakacaka me vaka nira sarava e le 20,000,000 na tamata. Ena gauna au tiko kina e Niu Yoka au lai sikova kina ena imatai ni gauna na itikotiko liu ni iVakadinadina i Jiova e Brooklyn.

Ni oti noqu vakaraitaki ena porokaramu i Gleason, au sainitaka sara e dua na konitaraki kei na kabani kilai levu ni caka iyaloyalo na MGM me vitu na yabaki. E soli vei au e dua na itavi meu dau vakaraitaki ena porokaramu ni retioyaloyalo na TV Western. Ia, sega ni dede sa vakacaraka tiko na noqu lewaeloma na noqu itavi, ni so na gauna au na vakaraitaki tiko me dua na dauveimauilavo, qai so tale na gauna meu dauveivana​—na itavi e caka kina na itovo vakasisila kei na so na ivalavala e sega ni vakarisito. Au mani biuta. Era nanuma kina o ira na tiko ena buturara ni veivakamarautaki ni sa ca na uluqu.

Oqori sara ga na gauna e soli kina vei au na konitaraki isaulevu e Las Vegas me vaka au tukuna toka ena iucu ni noqu italanoa. E dodonu meu tekivu cakacaka sara ga ena macawa me veisiko yani kina na neitou ivakatawa dauveilakoyaki. Keu sega ni taura na cakacaka oya ena gauna oqori, sa na dua tale e nona. Au veilecayaki sara ga, baleta ni sa dau vakanamata tu o Tata me yaco e dua na ka vaka oqori! Ia, au nanuma tale ga ni dodonu meu sauma lesu vua na ka kece e cakava me toroicake kina na ivakatagedegede ni noqu cakacaka.

Au lai raica na ivakatawa daulewa ni ivavakoso au lewena, o Carl Park, e dua tale ga na daunivakatagi, a dau qiri vaiolini tu ena siteseni ni retio na WBBR e Niu Yoka ena veiyabaki ni 1920. Au vakamacalataka vua keu taura na cakacaka oqo au na rawa ni painia ena noqu bula taucoko au qai sega vakadua ni leqataka na ilavo. E kaya: “Au sega ni rawa ni vakatulewataka na ka vei iko, ia au na soli vakasama ga ena ka o rawa ni cakava.” Sa qai taroga, “Vakacava ke a veisiko sara tiko ga mai ena nodatou ivavakoso na yapositolo o Paula ena macawa qori, o na lako ga?” E kuria, “Na cava o nanuma ena vinakata o Jisu mo cakava?”

E matata sara ga vakasigalevu vei au na ka meu cakava. Ia, ena gauna au qai lai tukuna kina vei Tata niu sa na vakasuka na cakacaka oqori, e kaya niu sa vakacacana sara ga nona bula. Na bogi oya sa waraki au toka mai kei na nona dakai leka. A via vakamatei au, ia e mani moce lutu ena levu ni nona mateni. Oti sa qai via vakamatei koya ena nona ceguva na kasi gaga ni motoka ena qarati. Au qiriti iratou na tabana ni veivuke, ratou qai mai vakabulai koya.

Era dau rerevaki Tata e levu ena ivavakoso ni dau yalokaukaua, vakavo ga na neitou ivakatawa ni tabacakacaka o Roy Dowell. Ni lai raici koya o Roy, e tukuna vua o Tata niu a voleka sara ga ni mate ena gauna au sucu kina. Ia, e qai yalataka o Tata vua na Kalou keu bula ena soli au meu qaravi koya. E kaya vua o Roy me vakasamataka de dua e sa namaka tiko na Kalou me cakava na ka a yalataka. E galu sara ga o Tata. Sa qai tarogi koya o Roy, “Ke sa ganita na Luve ni Kalou na cakacaka vakaitalatala vakatabakidua, na cava me qai sega ni ganiti luvemu kina?” Sa qai rairai ciqoma o Tata na noqu vakatulewa ena vuku ni veivosaki oqori.

Ena Janueri 1957, a gade mai kina o Shirley Large kei na nona itokani painia mai Kenada, me rau mai raici ira na nodrau itokani. Keirau veikilai sara kei Shirley ena gauna keitou lako vata kina kei na nona itokani ena vunau e veivale. Oti toka vakalailai oqori a tomani au o Shirley ena dua na vanua ni veivakamarautaki e vakatokai na Hollywood Bowl, au qai lagasere kina kei Pearl Bailey.

Au Cakacakataka na Noqu Vakatulewa

Ena Sepiteba 1957, au lesi meu veiqaravi vakapainia lavotaki ena vanua o Iowa. E tagi sara ga o Tata niu sa tukuna vua niu sa na ciqoma na veisureti oqori. E sega ni taura rawa o koya na noqu rai me baleta na ka e talei dina. Au lako i Hollywood au qai vakasuka na noqu konitaraki kece. Au konitaraki tale tu ga vei Fred Waring, e dua na daunivakatagi kilai levu qai iliuliu ni dua na matasere. E kaya vei au niu na sega ni lagasere tale keu sega ni vakayacora na noqu veidinadinati. Au sa qai vakamacalataka vua niu sa na biuta tiko noqu cakacaka vaka daulagasere meu vakalevutaka na noqu cakacaka vakaitalatala ena noqu qarava na Kalou o Jiova.

E vakarogoca vinaka sara o Mr. Waring na noqu ivakamacala matailalai, au qai kurabui ena nona sauma mai vakamalua: “Tukana, au rarawataka nomu sa na biuta e dua na cakacaka vinaka oqo, qori na ka au cakava tu mai ena noqu bula taucoko, ia au kila ni tiko tale e so na ka e bibi cake. Me vakalougatataka mada ga na Kalou na ka o cakava.” Se kasa vinaka tu ga oqo vei au na noqu draiva lesu i vale, kei na tonawanawa ni mataqu ena marau, ena noqu kila niu sa qai galala meu qaravi Jiova.

“E Vei na Nomu Vakabauta?”

Au tekivu veiqaravi sara kei na noqu itokani painia o Joe Triff ena tauni o Strawberry Point, e Iowa, era tiko ena tauni oqori e rauta ni le 1,200. A gade mai kina o Shirley, keirau veivosakitaka me keirau sa vakamau. Ia, e sega na neirau ilavo. Na ilavo au a rawata e lewa kece tu o tamaqu. Au sa qai kaya: “Au via vakamautaki iko, ia daru na bula vakacava? E $40 ga au dau taura e veivula, na ilavo e wasei me baleti keimami na painia.” E qai kaya mai ena nona ivakarau ga ni vosa malumu qai vakadodonu: “Ia, Charles, e vei na nomu vakabauta? E kaya o Jisu kevaka eda vaqara taumada na Matanitu ni Kalou, kei na nona yalododonu ena qai vakaikuritaka vei keda na ka eda gadreva.” (Maciu 6:33) E dei sara ga kina na ka me keirau cakava. Keirau vakamau ena 16 Noveba, 1957.

E tiko ena taudaku kei Strawberry Point e dua noqu vuli iVolatabu, e dua tiko nona bure qai tu mai e veikau, e 12 na fute na kena raba kei na kena balavu. E sega kina na livaliva, wai, kei na valenisili. Ia, ke keirau vinakata keirau rawa ni tiko wale kina. E vale sara ga ni gauna makawa, ia me vaka ni keirau dau lako tu ina cakacaka vakaitalatala ena siga taucoko keirau nanuma ni gadrevi ga na vanua me keirau na moce kina.

Au dau taki wai mai na dua na toevu e voleka e kea. Dau vakatakata neirau bure na sitovu buka, qai neirau cina ni wilivola na cina karisini; e vakasaqa tale ga ena sitovu karasini o Shirley. Keirau sisili ga ena dua na tavu ni savasava makawa. Ena bogi keirau dau vakarogoci ira tu na wolifa, ia keirau sa bau kalougata ga ena neirau sa mai duavata ni qaravi Jiova ena vanua era gadrevi sara tu ga kina vakalevu na italatala lotu Vakarisito. Rauta tale ga na 100 na kilomita mai na neirau itikotiko erau painia lavotaki tiko kina o Bill Malenfant kei na watina, o Sandra, ena vanua o Decorah, e Iowa, ia rau sa veiqaravi tiko oqo ena itikotiko liu ni iVakadinadina i Jiova e Brooklyn. So na siga rau dau mai tomani keirau ena cakacaka vakavunau. Yaco na gauna sa dua sara na ivavakoso lailai e Strawberry Point era lewena e rauta ni le 25.

Cakacaka Vakaivakatawa Dauveilakoyaki

Ena Me 1960 keirau sureti ina cakacaka vakaivakatawa ni tabacakacaka. E imatai ni vanua me keirau veisiko kina vakatabacakacaka o North Carolina, wili kina na siti o Raleigh, Greensboro, kei Durham, vaka tale ga kina e levu na tauni lalai ena lomanivanua. Sa qai bau torocake toka na neirau ivakarau ni bula, ni keirau sa vakaicili vei ira na vuvale era vakalivaliva, qai so e tiko sara ga e lomanivale na nodra vale ni vakacegu. Ia, e vakarisekete tale na ka era veivakasalataki kina o ira na tiko e tautuba na nodra vale ni vakacegu. Era kaya me qarauni na gata daukata batigaga na copperhead kei ira na rattlesnake!

Keirau lesi ina tabacakacaka e Florida ena itekitekivu ni 1963, qai lai tauvi au kina e dua na mate na pericarditis ni voleka sara ga niu mate. Ia, ke sega o Bob kei Ginny Mackey mai Tampa ke a sa dua na irogo vei au.c Rau kauti au vua na nodrau vuniwai, rau sauma tale ga na neirau bili kece.

Vakayagataki Vinaka na Ka Au Vulica Niu se Gone

Au sureti meu lako i Niu Yoka ena vulaikatakata ni 1963, ena vuku ni nodra soqo ni tikina na iVakadinadina i Jiova ena caka tiko e kea. Au tomani Milton Henschel kina, na nodra gusunivosa na iVakadinadina i Jiova, ena nona lai vakatarogi ena retio ena dua na porokaramu nei Larry King. E se kilai levu tiko ga o Mr. King ena porokaramu ni veitarotarogi ena retioyaloyalo. E veidokai dina o koya qai taroga e levu na ka e vauca na noda cakacaka ena gauna sa oti kina na nona porokaramu.

Ena vulaikatakata tiko ga oqori e vulagi yani ena nodra itikotiko liu na iVakadinadina o Harold King, na daukaulotu e se qai sereki ga mai ena dua na valeniveivesu ena vanua vakominisi o Jaina. Dua na yakavi bogi a vosa vei ira e le 700, qai tukuna kina e so na ka a sotava kei na kena vakaukauataki na nona vakabauta ena va na yabaki vakacaca ni nona tiko taudua ena dua na rumu ni valeniveivesu. Ena gauna tale ga a vesu tu kina a vola e so na sere era yavutaki ena usutu vakaivolatabu kei na cakacaka vakaitalatala vakarisito.

E yakavi guiguilecavi dredre tale ga oqori niu tomani Audrey Knorr, o Karl Klein, kei Fred Franz​—e dua sa dede sara ena dina qai vakavulici ena domo na tena me keitou lagata na sere “Ki Na Veivale,” a qai vakacurumi na sere oqori ena nodra ivolanisere na iVakadinadina i Jiova. A kerei au o Nathan Knorr, a liutaka tiko na nodra cakacaka na iVakadinadina ena gauna oya, meu lagata tale na sere oqori ena soqo ni tikina ena macawa ga e tarava e caka ena Yankee Stadium e kena usutu “Na iTukutuku Vinaka Tawamudu,” au mani vakadonuya.

Veika Au Sotava ena Cakacaka Vakaivakatawa Dauveilakoyaki

E rua na ka guiguilecavi dredre a yaco ena gauna keirau veiqaravi tiko kina mai Chicago, e Illinois. Na kena imatai a yaco ena dua na soqo ni tabacakacaka ni a raici Vera Stewart o Shirley. A vunau o Vera vei Shirley kei tinana ena loma ni veiyabaki ni 1940 mai Kenada. A se qai yabaki 11 kina o Shirley, qai marautaka nona rogoca na ka e yalataka tu na Kalou ena iVolatabu. A tarogi Vera, “Au na rawa beka ni bula ena vuravura vou oqori?” E sauma o Vera, “E rawa sara ga, Shirley.” Rau se nanuma ruarua tiko ga na veivosa oqori. Ni oti ga na nodrau veivosaki kei Vera, sa vakadeitaka sara ga o Shirley me qaravi Jiova.

Kena ikarua, oya na nona tarogi au e dua na tacida keu se nanuma tiko na taga pateta e 50 na paudi bibi a biu tu ena neirau varada donuya sara tu ga na vulaibatabata ni 1958. Au se nanuma vinaka tiko ga. Keirau raica na taga pateta oqori ni keirau yaco yani i vale ena dua na yakavi e lutubi tu kina na ucacevata! Dina ga ni keirau sega ni kila se o cei a kauta yani, ia keirau vakavinavinakataka ga vei Jiova na isolisoli oqori. Ena levu ni ucacevata keirau tiko ga kina ena neirau bure me lima na siga, qai marautaki dina na kana pateta, e caka me panikeke, e vavi, tavuteke, natu qai suvu! Sega tale ni dua na kakana e tu vei keirau. E sega ni kilai keirau na iVakadinadina oya se na vanua keirau tiko kina, ia sa rogoca ga nira bula dredre tiko e so na painia era tiko voleka e kea. E kaya ni uqeti koya e dua na ka mani lomana me vaqarai keirau. Me vaka nira kila na dauteitei na veika kece e baleti ira era tiko veitikivi, a dusi vua na neirau bure, qai colata yani kina na taga pateta, dina ni tau na ucacevata.

Marautaka na Noqu Digidigi

Ena 1993, sa sivia kina e 33 na yabaki neirau veilakoyaki voli, sa malumu ga mai na yagoqu, mani vakavuna sara ga meu biuta na itavi dokai oqo. Me yacova mai nikua keirau se painia lavotaki tiko ga kei Shirley, ia e vakatau sara tu ga ena neirau bula na aua keirau rawata. Dina niu rarawataka na kena sa sega vei au na igu meu cakacaka kina vakaivakatawa dauveilakoyaki, ia au marautaka ga na sala au a vakayagataka kina noqu kaukaua.

E duidui na nodratou digidigi na tolu na taciqu. Ratou vakabibitaka ga na qarai ni iyau vakayago, qai sega ni dua vei iratou e se qaravi Jiova tiko nikua. A papitaiso o Tata ena 1958. Rau a veivuke tale ga o Tata kei Nana ena nodra tuberi e levu mera mai kilai Jiova, ra yalataka nodra bula, ra qai papitaiso. Rau a leqa ruarua ena yabaki 1999. Na noqu sega gona ni ciqoma na rogo vakavuravura kei na iyau, e rawata kina o tamaqu na inuinui ni bula tawamudu vaka tale ga kina o ira erau vakavulica kei Nana mera kila na ka dina vakaivolatabu. Au dau vaqaqa voli, ‘Au na qaravi Jiova tiko beka ga keu a sega ni vakatulewataka vaka oqo na noqu bula?’

Ni oti toka e lima na yabaki noqu biuta na cakacaka vakaivakatawa ni tabacakacaka, sa vinaka tale na noqu bula, au vakalevutaka tale kina na noqu cakacaka vakaitalatala. Au sa ivakatawa daulewa tiko oqo ena dua na ivavakoso e Desert Hot Springs, mai California. Au dau veisosomitaki tale ga ena cakacaka vakaivakatawa ni tabacakacaka, veiqaravi ena so na komiti lavotaki, qai so na gauna au dau veivakavulici ena Koronivuli ni Cakacaka Vakapainia.

Me yacova mai edai, e se noqu itokani dredre tu ga o Shirley. Au taleitaka ga vakalevu na tiko vata kei koya. Keirau dau veiuqeti vakayalo, keirau marautaka tale ga na ka dina vakaivolatabu keirau dau veivosakitaka. Au se nanuma tiko ga oqo na nona tarogi au mai vakamalua ena 47 vakacaca na yabaki sa oti, “Ia, Charles, e vei na nomu vakabauta?” Ke ra dui tarogi ira ena taro oqo na veiwatini gone lotu Vakarisito ena rawa ni nodra tale ga na marau kei na veivakalougatataki keirau sotava ena cakacaka vakaitalatala vakatabakidua.

[iVakamacala e ra]

[iYaloyalo ena tabana e 24]

O Tatalevu John ena 1935, na yabaki a papitaiso kina

[iYaloyalo ena tabana e 26]

Neirau bure

[iYaloyalo ena tabana e 27]

Kedrau itaba na noqu itubutubu ena 1975, rau a yalodina tiko ga me yacova nodrau mate

[iYaloyalo ena tabana e 27]

O yau vata kei Shirley nikua