Vunautaki na iTukutuku Vinaka ena Vanua Totoka o Haiti

ERAU tiko ruarua ena yanuyanu o Hispaniola na matanitu o Haiti kei na Dominican Republic, era tiko tale ga kina na veiulunivanua cecere duadua ena Caribbean. E so na ulunivanua oqo era sivia na 2,400 na mita na kena cere. Ni batabata na draki, e dau lutu na tegu qai vuki me waicevata na drano lalai era tiko e lomanivanua.

E robota tu na veiulunivanua kei na veibuca ena ceva kei Haiti na veikauloa. Ena so tale na yasana, e darama na kena veiulunivanua ni dau lauta vakalevu. Ni o gade ina vualiku se ina ceva, o na raica ni sa bau dua dina na vanua rairai vinaka o Haiti. So na gaunisala ena ulunivanua era qiqo qai tatakelokelo, o na matalau ni o raica na totoka ni vanua kei na wasawasa. Qai mai kuria yani na veimataqali senikau kei na kedra dui rokaroka.

Era tiko ena vanua totoka oqo e 8.3 na milioni na lewenivanua, e levu era cavutu mai na vuvale dauteitei mai Aferika. Dina ga ni levu era dravudravua, ia era yalovinaka ra qai dau veiciqomi. E rauta ni 60 na yabaki nodra vunautaka tiko na iVakadinadina i Jiova na itukutuku vinaka ni Matanitu ni Kalou vei ira, ra qai dau ciqomi tale ga.​—Maciu 24:14.

Vunau ena Tauni Lailai

E laurai ena imatai ni nona veisiko ena tauni lailai e dua na daukaulotu na veika e dau sotavi. E vola:

“Dua na siga ena vula o Maji 2003, keimami a lai vunau e Casale, e dua na tauni lailai e rauta ni veimama na aua mai Cabaret, na tauni e tiko kina na vale ni daukaulotu, e 30 na kilomita ina vualiku kei Port-au-Prince, na koroturaga. Na iotioti ni gauna era vunau kina e Casale na iVakadinadina ena 1999. Sa dua na ka na neimami nanamaki ena gauna keimami tekivutaka kina neimami ilakolako ena 7 na kaloko na matakalailai. E rua na lori keimami vodo kina na le 22​​—voleka ni ivavakoso taucoko. Dua na ka na neimami veitalanoa kei na neimami veidredrevaki ena ilakolako oqo, keimami muria na gaunisala kuvu qai baba me keimami yacova yani e dua na vanua bucabuca e levu kina na vunikau lelevu. E drodro toka ena vanua bucabuca oqo e dua na uciwai, qai toka ena yasana ruarua na tauni o Casale.

“Na ivolatukutuku ni tauni vakanomodi oqo e tekivu sara mai na itekitekivu ni veiyabaki ni 1800, ena nodra a gole mai e Haiti e so na sotia ni Poladi mera vukei ira era bobula tu mera rawata na nodra galala. O ira na sotia oqori era qai vakawatitaki ira na itaukei ra qai mai tawana yani na vanua bucabuca oqo. Era dra veisola na lewe ni tauni lailai o Casale. E vakasakiti gona na raica na duidui ni roka ni kuli ni yagodra​​—so e vulavula, loaloa, se damusa, vaka tale ga kina na duidui ni roka ni yaloka ni matadra, e so e drokadroka, loaloa, se so tale.

“Ena neirau imatai ni vale, a sega ni via vakarorogo na itaukeinivale. Ni keirau sa lesu tiko mai, a torovi keirau e gaunisala e dua na turaga. A via kila se keirau vakabauta ni tiko na kedrau duidui o Jisu kei na Kalou. Keirau kerei koya sara me kauta mai na nona iVolatabu, mani vakacagau sara yani na neitou veivosaki vakaivolatabu. E vakadeitaka kina o koya ni o Jisu e Luve ni Kalou, ia na ‘Kalou dina duadua ga’ o Jiova. (Joni 17:3) E levu era veisureti ina nodra vale me keimami lai veivosaki kina. So era taroga, ‘Gauna cava oni na lesu tale mai kina mo ni vakavulici keimami ena iVolatabu?’

“Ena 12 na kaloko, keimami kunea e dua na vanua rugurugua qai vakarautaki sara na vakasigalevu. Rua na tacida yalewa e rau a vakasaqara mai e dua na kuro ika levu. Sa maleka dina! Ni keimami kana qai veitalanoa tiko, keimami a vunau rawa tale ga vei ira na tavali. Oti oya, keimami takosova na uciwai me keimami yacova yani na yasana adua ni tauni. Keimami marautaka na veivosaki kei ira na tamata dauveikauaitaki oqo, era a dui dabe toka ga ena ruku ni vunikau e volekata nodra vale. Rogorogo vinaka dina nodra qito tiko na gone, nodra savasava tiko na marama e uciwai, kei na nodra qaqi sore ni kofi tiko na bubu!

“Sega ni dede sa va tale na kaloko, keimami sa gole sara ina lori me keimami lesu tale i Cabaret. Keirau marautaka vakaveiwatini na imatai ni gauna keirau sikovi Casale kina, na tauni era tiko kina na tamata dauveikauaitaki.”

Era gole mai Haiti ena 1945 na imatai ni vica na daukaulotu ni iVakadinadina i Jiova, tekivu mai na gauna oya sa tubu sara tiko na kedra iwiliwili na daukacivaka na Matanitu ni Kalou. Ena gauna oqo sa rauta ni 14,000 na dautukutuku ra qai caka vuli iVolatabu vei ira na sivia e 22,000. O ira na dautukutuku oqo era tara sara ga na nodra bula na le 59,372 era a tiko ena iVakananumi ena Maji 2005, ra qai sega ni cegu na vunautaka e matanalevu na itukutuku vinaka ni Matanitu ni Kalou. Dikeva mada na levu ni sala e tara kina na nodra bula na tamata na nodra cakacaka na iVakadinadina i Jiova.

Droinitaki na iYaloyalo Totoka ni iTukutuku Vinaka

Era dau taleitaka na lewe i Haiti na roka. Laurai oqo ena nodra isulu, roka ni nodra vale, na veimataqali senikau ena nodra lomanibai, kei na nodra droini. Na droini era dau cakava e vakatokai me L’Art Haitien, dau qai vakaraitaki tu ena veitolonisala e Port-au-Prince. O ira na dauvoli droini era lako mai veiyasa i vuravura.

E sega ni laurai wale ga ena papa ni droini na roka kata. Na veitolonisala e Port-au-Prince e sinai kina na lori ni usa pasidia era vakatokai mera camion, se tap-tap, e dau droinitaki tu kina e levu na mataqali droini ena roka kata. E laurai vakalevu ena droini oqori na iyaloyalo era yavutaki mai na itukutuku ena iVolatabu.

Ni o taubale e gaunisala, rairai o na raica vakasauri e dua na iyaloyalo o kila vinaka​—na kena e baleti Atama kei Ivi ena were o Iteni. O na raica ni droinitaki sara tu ga ena katubaleka e muri ni dua na camion e se qai tavali ga. E dau laurai ni volai tu na tikinivolatabu se na ibole e tiko kina na yaca i Jiova ena lori vaka oqo, se okati tu ena yaca ni bisinisi.

Vunautaka na iTukutuku Vinaka e Koronivuli

E dau basika e vuqa na ituvaki e rawa kina vei ira na iVakadinadina itabagone e Haiti mera vukei ira na nodra icaba e koronivuli mera kila na iVolatabu. Dua na kena ivakaraitaki na ka e sotava e dua na goneyalewa iVakadinadina yabaki 17.

“Ena dua na siga, a tarogi au e dua na tagane ena noqu kalasi se cava na ibalebale ni ‘veidauci.’ Au nanuma ni wedevi au tiko, au mani sega ni via kauaitaki koya. Ia ni lai taroga na taro vata ga oya vua e dua tale na tagane, ra kauai sara kina na kalasi taucoko. O koya gona ena macawa tarava, au vakekeli ena ulutaga oqo au qai vosa vei ira ena noqu kalasi, au vakamacalataka na vuna era saga kina na iVakadinadina i Jiova mera itovo vinaka, mera savasava vakayago, vakayalo tale ga.

“E levu nodra taro na lewenikalasi, ra qai ciqoma noqu isaunitaro niu vakayagataka na iVolatabu. O koya mada ga na qasenivuli liu, dina ni a lomalomarua taumada, ia a levu sara nona taro qai tuvanaka meu vosa ina so tale na kalasi. Au vakaraitaka vei ira na ivola Questions Young People Ask​​—Answers That Work,a ra qai taleitaka e levu. Na siga tarava, au solia e 45 na ivola oqo vei ira na gonevuli. Levu era wilika tasevu nodra ilavelave, e so era sa vulica sara tiko ga na iVolatabu kei ira na iVakadinadina era tiko veivolekati. E dua na gonevuli keirau tiko veivolekati, sa dau lakova tiko ena gauna oqo na soqoni kece.”

Vakayagataki na Vosa Vakacreole

E rairai vinaka na vanua ra qai taleitaki na lewenivanua, vaka kina na nodra vosa na Creole ni Haiti, oqo na kena vakayagataki vata na vosa vakaVaranise kei na ituvatuva ni vosa ni ra kei Aferika. Oqo na nodra vosanisucu e Haiti, na vosa e tara na lomadra. Era vakayagataka na iVakadinadina i Jiova na vosa oqo ena nodra cakacaka vakavunau, sa tuvanaki tale tiko ga me na tabaki e levu na ivola vakaivolatabu ena Creole ni Haiti.

Ena 1987, a vakadewataki na brochure Ena Tawamudu na Bula Marau e Vuravura! ena Creole ni Haiti, tarava oya na ivola Na Ka Mo Kila Mo Bula Tawamudu Kina, sa qai muria mai na brochure Na Cava e Loma ni Kalou Vei Keda? Na ivola oqo e vukei ira sara vakalevu na vuli iVolatabu vou mera kila e so na ka me baleta na Vosa ni Kalou. Tekivu ena 1 Sepiteba, 2002, sa tabaki tale ga Na Vale ni Vakatawa ena Creole ni Haiti. Era se vakayagataki tiko ga na ivola vakaVaranise, ia e levu era taleitaka mera wilika na ivola ena nodra vosa ga.

Vunautaka na iTukutuku Vinaka Vei Ira e Valeniveivesu

Ena dua na gauna wale tiko ga oqo, era sa tekivu vunautaka na itukutuku vinaka na iVakadinadina i Jiova vei ira na tagane kei na yalewa e valeniveivesu. Era marautaka na iVakadinadina i Jiova mera kauta na itukutuku veivakacegui vei ira era tu ena ituvaki vakaloloma dina. E dua na tacida tagane lotu Vakarisito e kaya:

“Ena imatai ni neitou veisiko ena dua na valeniveivesu, era kau mai na kaivesu ina dua na rumu levu me keimami sota. Keitou sega ni kila se ra na ciqomi keitou vakacava. Keitou vakamacalataka vei ira na lewe 50 oqo ni inaki ni neitou lako mai me keitou mai vukei ira mera kila na iVolatabu, ra marau sara ga nira rogoca. Keitou solia e rua na brochure ena vosa vakaCreole Ena Tawamudu na Bula Marau e Vuravura! kei na Apply Yourself to Reading and Writing, ra mani tekivu vuli iVolatabu sara kina e le 26. E le 10 vei ratou e sega tu ni kila na wilivola se volavola, ia ratou makutu sara ni keitou vakaraitaka na sala e vakayagataki kina na iyaloyalo ena brochure me vukea na nodra kila na veika e volai tu kina.”

Ni ratou lesu yani na iVakadinadina, e kaya e dua na turaga: “Au sa wilika vakavica na brochure. Au dau vakasamataka na ka e tukuni kina, au sa nanamaki tale tu ga ena nomudou na veisiko mai.” E dua na turaga e vesu ena vuku ni butako e kaya ni vinakata me veisautaka nona bula, a kerea me dua e lai vuli iVolatabu kei watina. Oqori tale ga na ka e kerea e dua na tama e rua na luvena, e bala tale tu ga e valeniveivesu, me rawa kina vei watina me vakaduiduitaka na ivakavuvuli dina mai na kena e lasu. Dua na italatala ni lotu Tawase a vesu tale tu ga baleta ni butakoca vei ira nona lewenilotu e dua na uma ilavo levu, e kaya ni sa qai kunea na ka dina ia na gauna ena suka kina ena lai vukei ira sara na lewe ni nona lotu mera iVakadinadina i Jiova.

Dua tale na kaivesu a sega na nona ilavelave ni brochure na Loma ni Kalou ena vosa vakaCreole, mani lavetaka taucoko qai wiligusutaka na lewe ni brochure e nei nona itokani erau rumu vata tiko. E dua na kaivesu yalewa sa wasea tale tiko ga na ka e vulica vei ratou e ciwa na kaivesu yalewa ratou bure vata tiko, sa vakavulici ratou tale tiko ga ena iVolatabu. E dua na kaivesu tagane sa vulica oti na brochure oya, sa tekivu vulica sara na ivola na Kila, qai vunau tale ga vei ira na vo ni kaivesu. Sega ni dede sa vuli iVolatabu kei na va tale na kaivesu.

O Merconyb a dau vulica tu na iVolatabu, qai tiko tale ga na wekana era iVakadinadina i Jiova. E dau uqeti ira na vo ni kaivesu mera wilika na ivola vakaivolatabu era dau solia vua na wekana. E kaya: “Niu dau soli ivola vei ira na kaivesu, era sa bau lai vakatokai au tale ga niu iVakadinadina i Jiova. Au tukuna niu sega ni iVakadinadina i Jiova niu lekata vakalevu na ivakatagedegede e gadrevi. Au sa na taura vakabibi oqo na noqu vulica na iVolatabu, meu na papitaiso sara. Keu a muri iratou na tuakaqu niu se gone keu a sega sara ga ni mai vesu tu e ke.”

E dua vei ira na kaivesu a ciqoma na ivola a solia o Mercony e kaya vua na iVakadinadina a sikovi koya mai: “Ni se bera ni o lako mai ena Moniti ena macawa sa oti, au a lomabibi sara tu ga qai vakarau vakamatei au. Ia ni oti noqu wilika na ivoladraudrau, au masuti Jiova me vosoti au ena veika ca au a cakava au qai kerea tale ga me dua e mai vukei au. Dua na ka noqu marau ni o gole mai na siga tarava mo sureti keimami na kaivesu ina vuli iVolatabu.”

Levu Era Kila na iTukutuku Vinaka Nira Wilika na Yadra!

Na ilavelave ni Awake! ena 8 Noveba, 2000, a vakamacalataki kina na veika me baleti ira na nasi. E dua na marama e kauta e 2,000 na ilavelave, qai veisoliyaka vei ira na nasi era lai bose yani e Port-au-Prince. Ena ilavelave ni Awake!, 8 Julai, 2002, a vakamacalataki kina o ira na ovisa kei na nodra cakacaka, a veisoliyaki sara vakalevu na ilavelave oqo vei ira na ovisa e Port-au-Prince. Era marautaka sara ga, ena gauna mada ga oqo, e so na ovisa era dau tarogi ira na iVakadinadina era sota e salatu me baleta na ilavelave oqo.

Dua na gauna wale tiko ga oqo, e dua na vakailesilesi ni isoqosoqo na World Health Organization a tuvanaka e dua na porokaramu mera kila kina na tamata na rerevaki ni AIDS. A sureti sara o koya ina valenivolavola ni tabana ni iVakadinadina i Jiova, a vakaraitaki kina vua na itukutuku e dau tabaki ena Yadra! me baleta na AIDS. A drukataka o koya ni raica na veiulutaga vakaivolatabu era vakamacalataki tu kina na iwali vinaka duadua ni kena tarovi na AIDS, kei na nodra vukei o ira na sa tauvi ira tu mera vosota kina na kedra ituvaki. E kaya ni levu na itukutuku vovou e vakarautaka na Yadra! me baleta na mate oqo.

Io, e levu sara na sala era vunautaka tiko kina na itukutuku vinaka ni Matanitu ni Kalou o ira na iVakadinadina i Jiova ena vanua totoka o Haiti, me vaka ga era cakava tiko ena 234 tale na vanua e veiyasa i vuravura. Levu era sa ciqoma na inuinui, ra qai vukei mera raibaleta na ituvaki dredre era sotava tiko ena nodra bula ena gauna oqo, ia mera vakanamata ina vuravura vou era na marautaka kina na bula uasivi o ira kece na dauqarava na Kalou dina, o Jiova.​—Vakatakila 21:4.

[iVakamacala e ra]

[iTaba ni Credit Line ena tabana e 9]

Background: ©Adalberto Rios Szalay/photodisc/age fotostock