Na Cava Era Rerevaka e Levu?

“E sega ni tukuni sara mo daulotu mo qai vakabauta ni vakaloloma na ka ena sotava na kawatamata ena gauna se bera mai.”—STEPHEN O’LEARY, PAROFESA ENA UNIVESITI NI TOKALAU KEI KALIFONIA.a

O VAKABAUTA na ka e tukuni e cake? Ena vakamacalataki ena vica na ulutaga qo eso na vuna era rerevaka kina e levu na gauna se bera mai, kei na vuna mo nuidei kina nida na bula tiko ga e vuravura. O vakarau wilika qo eso na ka e vakavure vakasama, ia e tiko na vuna vinaka mo nuidei kina.

Se rerevaki tiko ga ni na yaco na ivalu vakaniukilia. A veivakasalataki ena 2007 na Bulletin of the Atomic Scientists: “Era lomaleqa na lewe i vuravura ni vakalutumi oti na imatai ni gasaukuro atomiki e Hiroshima kei Nagasaki.” Na cava na vuna? E tukuna na Bulletin, ena 2007 era se tiko ga e rauta na 27,000 na iyaragi vakaniukilia, e rauta na 2,000 na iyaragi qori e “rawa nira vanataki ena loma ni vica ga na miniti.” E vakadomobula na ka ena yaco ke vakacabotetaki mada ga e dua na pasede lailai ni iyaragi qori!

Me tekivu mai na 2007 me yacova mai nikua, sa sega soti ni leqataki na ivalu vakaniukilia? E tukuna na SIPRI Yearbook 2009 ni lima na matanitu e levu duadua na nodratou iyaragi vakaniukilia​—o Jaina, Varanise, Rusia, Peritania, kei Merika​—eratou “sa biuta sara tu ga nodratou iyaragi vakaniukilia vovou ena kena itokatoka se ratou sa lalawataka tiko me qai caka.”bc Ia e tukuna na ivola vakayabaki oya ni ratou sega ni buli iyaragi vakaniukilia ga na matanitu e cavuti e cake. Era tukuna vakacaca na daunivakadidike ni tiko vei Idia, Pakisitani, kei Isireli e 60 ina 80 na bomu vakaniukilia. Era tukuna tale ga ni rauta na 8,392 na iyaragi vakaniukilia e veiyasai vuravura sa ra biu sara tu ga ena kedra itokatoka, sa vo ga me vanataki!

Rawa ni vakavu leqa na veisau ni draki. E tukuna na Bulletin of the Atomic Scientists e cavuti oti mai ni “leqa e vakavuna na veisau ni draki e via tautauvata ga kei na leqa e rawa ni vakavuna na iyaragi vakaniukilia.” Era duavata kei na vakasama qori na saenitisi rogo me vakataki Stephen Hawking na parofesa vakacegu ni Cambridge Univesiti, kei Sir Martin Rees na iLiuliu ni Trinity College ena Cambridge Univesiti. Erau nanuma ni vakayagataki cala ni iyaya vovou kei na veiveisau e cakava na tamata ena itikotiko e rawa ni vakaleqa vakadua na bula e vuravura se kawatamata.

Era lomaleqa e milioni vakacaca ena itukutuku ni veivakarusai. Ke o taipataka na matavosa “end of the world” (icavacava kei vuravura) kei na yabaki “2012” ena dua na web site kilai levu ni vakekeli ena Internet, o na raica kina na vatavatairalago e drau vakacaca na tabana ni na yaco na icavacava ena yabaki oya. Na cava na vuna? Nodra ivolanivula makawa na Maya e vakatokai na “Long Count,” e cakacakataki me cava ena 2012. Era leqataka e levu ni dusia oya na kena vakarusai na ka kece e vuravura.

Era vakabauta e levu na daulotu ni tukuna na iVolatabu ni na vakarusai na vuravura. Era nanuma nira na kau i lomalagi na tamata vakabauta era yalodina, na kena vo era na vakararawataki ena dua na vuravura ca se ra biu i eli.

E tukuna dina na iVolatabu ni na qeavu se vakarusai na vuravura? A veivakasalataki na yapositolo o Joni, “Kua ni vakabauta na itukutuku kece e nanumi ni vu vakalou, ni vakatovolea mada moni kila kina ke ra vu dina vakalou.” (1 Joni 4:1) Kua ni vakabauta tu ga na ka era tukuna eso tale, e vinaka mo dolava na iVolatabu mo raica kina na ka e tukuna me baleta na icavacava kei vuravura. O na rairai kurabuitaka na ka e tukuna na iVolatabu.

[iVakamacala e ra]

[iTaba ni Credit Line ena tabana e 4]

Mushroom cloud: U.S. National Archives photo; hurricane photos: WHO/League of Red Cross and U.S. National Archives photo