O Bau Kila?
Na cava e vakaibalebaletaka o Jisu ni tukuna vei Saula: “Ena lako vakaca ga vei iko na nomu caqeta tiko na matanimoto”?—Cakacaka 26:14.
▪ Ena gauna vakaivolatabu, era dau vakayagataka na dauteitei na matanimoto me usoraki kina na manumanu ni siviyara. Qori e dua na tolonikau e rairai 2.5 na mita na kena balavu e tuki ena muana e liu na kaukamea. Ke caqeta na manumanu na matanimoto ena mavoa. Na mua ni kau kadua e vaka na ibulibuli ni jisili na yamena me kauta laivi na benu, qele, se na co.
E vakayagataki tale ga na matanimoto me iyaragi ena so na gauna. A yaviti ira e 600 na kai Filisitia “ena moto ni pulumokau” o Samikari e dua na dauveilewai ni Isireli qai turaga yaloqaqa.—Dauveilewai 3:31.
Na matanimoto e volai ena iVolatabu e dau vakaibalebaletaka eso na ka. Me kena ivakaraitaki, a vola o Tui Solomoni ni nona vosa na vuku e “vaka na mata ni moto,” ni rawa ni usori na nona itokani me vakatulewa vinaka.—Dauvunau 12:11.
A tukuna na matanimoto va qori o Jisu ena gauna sa vakaturi kina. A vakasalataki Saula e dua e dau vakacacani ira na lotu vaKarisito me kua ni “caqeta tiko na matanimoto.” Na vosa qori eda vakasamataka kina e dua na manumanu e vakauyalona e cata ni usoraki koya tiko na kena itaukei. E taura vakabibi o Saula na ivakasala i Jisu, e veisautaka na nona ivakarau ni bula qai yaco me yapositolo o Paula.
Era kila vakacava na gauna ena bogi na Jiu ena imatai ni senitiuri?
▪ Ni cila vinaka tu na siga, era dau vakayagataka na Jiu ena imatai ni senitiuri S.K. na kaloko matanisiga mera kila kina na gauna. Ia ke vakaruguta na matanisiga na o se ni sa bogi, era dau vakayagataka na clepsydra se na kaloko wai. Era sega ni vakayagataka duadua ga na Jiu na iwalewale qori, era vakayagataka tale ga eso na matanitu makawa me vakataki Ijipita, Perisia, Kirisi kei Roma.
E kaya na Jewish Encyclopedia, ni rau vakamacalataka ruarua na Mishnah kei na Talmud na clepsydra “ena vica na yaca, de dua me kilai kina na kedra ibulibuli kei na kedra veimataqali, ia era dusia kece ga e dua na ka, oya na yali vakamalua se na kena butakoci na itiri wai, qori na ibalebale ni ‘clepsydra’ ena vosa vaKirisi.”
E vakayagataki vakacava na kaloko wai? E dau rua na konteina, dua e toka e cake, na kena ikarua e toka e ra. Na konteina e cake ena qara toka na botona me drodro kina na wai ina konteina e ra. Ena makataki ruarua tu na konteina, e rawa gona ni kila na gauna e dua ni raica na iyalayala ni wai ena dua vei rau na konteina.
Era vakayagataka na mataivalu ni Roma na kaloko wai mera kila kina na gauna ni yadra ena bogi. Ena uvu na davui ke sa gauna ni veisau yadra. O koya e rogoca qori ena kila na gauna e tekivu qai oti kina na va na gauna ni yadra ena bogi.—Marika 13:35.