Vakatubuqoroqoro na Kumakumare

ENA dua na yakavibogi totoka a vuka mai e loma ni dua na valenikana saulevu e dua na kumakumare. A vuka volekata yani na teveli a kana tiko kina e dua na marama, sega ni bera na nona veitaviyaka me vaka ga e vakarau kati koya e dua na namu e dau vakadewa mate! Mani vuka sara na kumakumare oqo ena dua tale na teveli, lai ro sara toka ena domonikote ni dua na turaga. E duatani taucoko sara na nona rai na turaga oqo kei na watina​—erau qoroya na kumakumare, rau vakadikeva na kena irairai totoka, qai sega ni dau veikati, e malumalumu tale ga.

“O ira na kumakumare era manumanu malumalumu,” e tukuna o John Himmelman, e dua vei ira a tauyavutaka na Connecticut Butterfly Association. “Era sega ni dau saumama, qai so na mataqali kumakumare era sega sara ga ni dau kana. Era sega ni dau vakadewa na mate e vakatokai na rabies se so tani tale na mate, era sega ni dau kati . . . Ia, e levu era sega ni kila nira mataqali vata ga kei na bebenisiga.”

Na tamata kece e dau qoroya na bebe, ia e le lailai sara era dau tu mada ka qoroya na irairai totoka ni kumakumare kei na kena veimataqali. ‘Rairai totoka?’ o na kaya beka ena vakatitiqa. Era nanuma e so ni kumakumare e sega soti ni rairai totoka me vaka na bebe, ia e tautauvata ga na yacadrau vakasaenisi​—na Lepidoptera, e kena ibalebale “taba varovaroa.” E vakatubuqoroqoro dina nida raica na kedra veimataqali na manumanu totoka oqo. E tukuna na Encyclopedia of Insects ni tiko e 150,000 ina 200,000 na mataqali na Lepidoptera. E 10 wale ga na pasede vei ira oya era bebe​—na kena vo era kumakumare!

Me vakataka e vuqa, au dau qai vakasamataka ga na kumakumare niu maroroya na noqu isulu ni batabata baleta nira dau kania na nuve lalai se sarasara, ia au dau tawana na ivakaboi se mothball me tarova oya. Au sega tu ni kila ni gauna era sa rawa ni veivukayaki kina, era sega ni dau kania na isulu na kumakumare—era kania ga ena gauna era se banuve kina.a

Na cava e veisautaka na noqu rai me baleti ira na kumakumare? Ena dua na gauna sa oti, keirau a sikovi neirau itokani o Bob kei Ronda vakaveiwatini. E levu sara na ka e kila o Bob me baleta na kumakumare. Na imatai ni gauna e vakaraitaka kina vei au na lewe ni dua na kateni, au nanuma ni dua ga na bebe rairai totoka. A vakamacalataka o koya ni oya na kena mataqali e vakatokai na cecropia, se robin, e dua vei ira na kumakumare lelevu duadua e Mereke. Na raba ni tabana e rauta ni 15 na sedimita qai dua taucoko na yabaki na balavu ni nona bula me tekivu mai ni se yaloka me yaco ni kumakumare. Ia, au kurabuitaka niu mai kila ni yaco me kumakumare, na dede ni nona bula e rauta ni 7 ina 14 wale ga na siga! Na noqu dikeva vakavoleka na totoka ni cecropia e veisautaka sara ga na noqu rai me baleti ira na kumakumare.

A dusia vei au o Bob e so na ka somidi lalai ena botonikateni. “Na ka somidi lalai oqo na yaloka,” e vakamacalataka o Bob, “au na vinakata meu susugi ira mera kumakumare.” Susuga e dua na kumakumare? Au kauai sara kina vakalevu. A sega soti ni rawarawa na vakayacori ni inakinaki oya. A dreve na nona sasaga o Bob ena rua taucoko na macawa mera diridiri na yaloka. Mani nanuma me vakasuasuataki ena wai. Ena loma ni dua ga na macawa ni oti na kena vakasuasuataki, ena dua ga na siga era diridiri e 26 mai na 29 na yaloka. A biuti ira na nuve lailai o Bob, era vaka na lelevu ni namu, ina dua na veleti lase mera kua ni qasi kina e tuba.

Na imatai ni ka era kania na nuve lailai era babasika oqo na qadra. Oti oqori, sa veivakani o Bob, e ka dina ni bolebole. A vaqara e so na kena ivakamacala mani tovolea kina me vakani ira ina draunikau e vakatokai na maple. Era qasiva na draunikau na nuve lailai, ia era sega ga ni kania. Na gauna ga e solia kina o Bob vei ira na draunikau na cherry kei na birch, sega ni bera nodra kania.

Ni yaco na nuve lailai me banuve, a tokitaki ira o Bob ina dua na kato iloilo e sogo lawalawa. E tunumaka na kato iloilo oqo, na ka sara ga erau gadreva na banuve kei na draunikau. Era maroroi vinaka tale ga kina na banuve, nira tekivu yavala ga era via veiqasiyaki sara.

Nodra vakani na 26 na banuve waloloi oqo e dua dina na cakacaka levu e sega ni namaki. Veigauna kece e vakasinaita o Bob na kato iloilo ena draunikau, era kania kece ena loma ni rua ga na siga. Rauta na gauna oya sa kerei tacina kei na rua na nona itokani, dua na gonetagane kei na dua na goneyalewa, me ratou veivuke ena kena qaravi kei na nodra vakani.

E bibi dina na nodra kana vakalevu na banuve, baleta ena sega wale ga ni yaga ena gauna era se nuve lailai kina, ia ena yaga sara tale ga ena gauna era tekivu veivukayaki kina. E sega ni saumama na cecropia ni sa tekivu veivukayaki, ni sega mada ga ni kana! Me bula tiko ena gauna lekaleka ni nona veivukayaki voli, ena vakatau sara ga ena kakana e kania ena gauna e se nuve lailai kina.

Vakatutukasu

Nira tubu cake tiko na banuve, e yaco na veiveisau ena nodra bula, era dau qai vakatutukasu vakavica vata.

E sega ni dau tubu na kuli ni banuve na cecropia, e vakavoui ga ni vakatutukasu, dau qai yaco oya ena gauna e levulevu vinaka kina ni na tadre me yacova na kena iyacoyaco na kulina. E dau kila vinaka o Bob na gauna oya ni sa na sega ni kana na banuve. Era talia na nodra sova silika lalai ra qai ovici ira, ka tiko kina me vica vata na siga mera vakatutukasu. Na gauna era vakatutukasu oti kina era na laiva tu mai na kulidra makawa ena nodra sova silika lalai. Niu raica na iotioti ni gauna e se bera kina ni vakatutukasu na banuve, au qoroya na kena tubulevu. E voleka ni 12 na sedimita na kedra balavu ra qai raba cake mai na noqu idusidusinituraga.

Tali Wasilika

Ena iotioti ni nodra vakatutukasu, era tali wasilika​—e dua na ibinibini wa dravu​—na banuve yadua ena tolonikau. Era dau talia na cecropia e rua na kena mataqali. E dua e sovalevu, e mamare na kena italitali qai vagusuna na tutuna e cake. E dua tale e lailai sobu qai vavaku, e rivirivi na kena ibulibuli qai vagusuna ruarua na tutuna. Me kena ivakamalumu e tali ruarua tu e lomadrau e dua tale na iwase ni wasilika. Na roka ni wasilika e talia na cecropia e via damu, masikuvui, drokadroka siawa, kei na dravu. Ni vakatauvatani kei na wasilika era talia na kena veimataqali tale e so mai Mereke, e vakaitamera duadua na wasilika era talia na cecropia​—e rauta ni tini na sedimita na kena balavu qai lima ina ono na sedimita na kena raba. Na sova vakaitamera oqo e taqomaki ira rawa kina na lewena ni lutu na ivakarau ni katakata me -34 na dikiri Celsius.

Nira curu ina nodra sova silika na banuve, sega tale ni dua na ka e rawa ni caka keitou mani waraka ga. Era qai babasika mai ena vulaitubutubu e tarava, ni oti e dua na yabaki mai na imatai ni gauna e taura kina o Bob na kumakumare. A taura o Bob na tolonikau e kabi tu kina na sova silika qai vakayagataka e dua na tiki ni foam me vakaduria cake kina. Sega ni dede, era babasika kece mai vakavo ga e dua, sa mai vakavatukana kina na vosota kei na cakacaka levu.

Qoroya Vakalevu Cake na Kumakumare

Noqu vakadinadinataka na veiveisau vakatubuqoroqoro ni nona bula na cecropia, e vakavuna kina meu dau kauaitaka vakalevu na nona veivukayaki voli na kumakumare ena serau ni cina, kei na nona ro voli ena dua na vale. E uqeti au tale ga na veika au sotava meu vakelia e so tale na itukutuku ni manumanu vakatubuqoroqoro oqo. Me kena ivakaraitaki, au vulica ni o ira na kumakumare kei ira na bebe era dau veivukayaki, e so na kena mataqali era toki ina dua na vanua yawa sara. Na kena mataqali na diamondback e somidi qai 2.5 ga na sedimita na raba ni tabana, ia e tiko na gauna e vuka takosova na wasawasa voravora na North Sea mai Urope me yaco i Peritania. Ia na mataqali na sphinx, se hawkmoth, era dau vuka wavolita ga na veisenikau me vaka ga e dau cakava na delakula.

Ni oti vakalailai na gauna au raica kina na veisau e cakava ena nona bula na cecropia, au raica sara e dua e ro voli ena kau e ruku ni rarama. Au kila ni malumalumu na taba ni kumakumare, oya na vuna mo kua sara kina ni taura cake ena tabana. Ia, ke o dedeka na ligamu e matana, de dua ena qasiva mai na qaqaloniligamu. Gauna au tovolea kina, au marautaka ni a mai ro sara toka ena qaqaloniligaqu. Oti ga oya sa mani vuka sara yani e veikau. Ni vuka yani, au vakasamataka ni vaka sara ga na irairai ni bebe. Ena gauna tale o nanuma kina ni o raica e dua na bebe, raica tale mada vakavinaka. E rawa sara ga ni dua na kumakumare rairai vinaka, qai malumalumu.​—Cautaki mai.

[iVakamacala e ra]

[iYaloyalo ena tabana e 16, 17]

1. Na mataqali kumakumare na robin (cecropia)

2. Na Polyphemus

3. Na Sunset

4. Na Atlas

[Credit Line]

Natural Selection© - Bill Welch

A. Kerstitch

[iYaloyalo ena tabana e 18]

Na veitaravi ni nona bula na cecropia e okati kina na:

1. Yaloka

2. Banuve

3. Kumakumare

[Credit Line]

Natural Selection©-Bill Welch