iTovo Kaukaua​—Cava sa Qai Torosobu ga Kina?

ENA dua na matakalailai, rau a taubale voli ena baravi mai Oregon, e Mereke, o Frank kei Gabriella me rau sarava na cabe ni matanisiga. Rau sega ni bau siqema vakalailai na ka ena vakarau yacovi rau. Ena vica wale ga na miniti e tarava, e dua a vanai rau vakavoleka, donuya na uludrau rau mani mate kina. Oqo beka na cakacaka ni veisausaumi se veivuvutaki? Sega. O koya e veivana, e sega sara ga ni bau kilai rau, a vakayacora o koya na ka e dau diva voli​—e via kila se vakacava sara tu mada na vakamate tamata.

“Ena Sigatabu, 28 Epereli, 1996, era kauai kece na veivanua vakavavalagi ena ka a cakava ena marau o Martin Bryant. A vanalaki ira kece a sotava ena nona lako voli mai Port Arthur, e Tasmania, a vakila kina ni solia vua na marau kei na kaukaua.” (A Study of Our Decline, e vola o Philip Atkinson) A vakamatei ira e le 35!

E dau nona ivakarau e dua na turaga yabaki 65, sa peniseni, mai Canada, me vodo basikeli ena veimatakalailai. Nona vodo voli ena dua na mataka a qai coqai koya e dua na motoka, a sega ni vukei koya o draiva ni nanuma ni sa mate. A yarataka e gaunisala na motoka oya na nona basikeli me rauta ni 700 na mita. A nanumi taumada ni oqo na coqa vakacalaka, a dro na kena draiva, ia ni toso na veivaqaqai sa qai macala ni a butakoca mai o draiva na motoka, qai dau ka ni lasa vua na vakau motoka vakalialia. E okata gona o draiva me “ka ni lasa” na nona coqai koya na turaga a vodo basikeli voli oya.

E Duatani Sara na Kena iVakatagedegede

Sa vica vata mai oqo na senitiuri na kena tarai keda tu na itovo kaukaua, ia na kena ivakatagedegede e vakamacalataki mai cake e vakavuna mera qaqa kina e so se: “Cava e vakavuna? E rawa vakacava vua e dua me cakava na ka vaka oya?” E levu era na rairai sega soti ni kauaitaka na butako se veidabui ni sa dau yaco tu ga, ia na itovo kaukaua sa vakilai tu oqo sa duatani sara na kena ivakatagedegede. Sa rauta mera kauai vakalevu sara kina na tabana ni itukutuku, ra qai tukuna lo e so, ‘Sa sega ni tukuni rawa na levu ni sesewa! Cava sa qai torosobu ga kina na vuravura oqo?’

E duatani na ivakatagedegede ni itovo kaukaua sa yaco tu nikua. Era vakadomobula qai vakarerevaki. Me vaka na ivakaraitaki sa cavuti oti, e vakayacori na itovo kaukaua vei ira e sega nodra cala ra qai sega ni veikilai kei koya e cakava. Vakavuqa e sega tale ga ni dua na inaki ni kena vakayacori na itovo kaukaua vaka oya. E sega ni wiliki rawa na levu ni itovo kaukaua e vakayacori e sega ni dua na kena inaki.

Ena Epereli 1999 mai Colorado, Mereke, e 2 na gonevuli erau a vakamatea e 12 na gonevuli kei na dua na qasenivuli ena dua na veivanavanai e koronivuli, ni oti oya erau sa qai vakamatei rau. Ena 1982 mai California, a mate e dua na turaga ni gunuva na wainimate a volia mai na dua na sitoa, e veiwaki tu kei na poisoni na strychnine. Ena 1993, e rua na gonetagane yabaki tini erau a bacana e dua na gonetagane yabaki rua, o James Bulger, me biuta na vanua ni volivoli e Bootle, mai Merseyside, Igiladi, ni se lai voli lewenimanumanu o tinana. Rau kauti koya sara ina salaniqiqi rau qai mokulaki koya me mate.

Io, e so na itovo e rawa ni okati me cakacaka ni batikadi, me vaka na veivagagai a caka ena salanisitima e lomaniqele mai Tokio ena 1995. Era a kidroataka na lewe i Japani nira vakuvuca na kasi gaga ena dua na salanisitima e lomaniqele, e Tokio, na lewe ni dua na isoqosoqo muri tamata, vu ni nodra mate e le 12 ra qai mavoa tale ga e vica na udolu. Le lailai sara era rawa ni guilecava na kena a karusa na World Trade Center mai Niu Yoka kei na bololaki ni Pentagon, mai Washington, D.C., era mate kina e rauta ni 3,000 na tamata, sa qai tiko tale na kena kacabote na gasaukuro mai Bali, e Idonisia ena yabaki sa oti, era mate kina e voleka ni 200.

E laurai vakamatata e ke ni sa takalevu sara ga na itovo kaukaua vaka oqo. E tara na veivanua kei na ivakatagedegede kece ni bula.

Ena so na ituvaki, e kena irairai nira veisivisivitaka na dau vakacaca se o cei e vakadomobula cake sara na ivakatagedegede ni itovo kaukaua e vakayacora. Sa qai tiko na itovo kaukaua e vakayacori ena dela ni veivakaduiduitaki, sa tubu vakalevu sara tale tiko ga na kena mataqali oqo. Era dau vakalolomataki sara kina vakaca e so baleta wale ga nira duatani na matatamata, duatani na nodra lotu se yavusa​—me vaka na ituvaki a yaco ena 1994 ni rauta ni 800,000 na Tutsi era labati mai Rwanda.

Na yaco ni veika oqo era taroga kina e so: ‘Cava sa qai torosobu ga kina? A vaka tale beka ga oqo e liu? Na cava e vakavuna na itovo voravora vaka oqo? Na cava e rawa ni vakalailaitaka se muduka na itovo kaukaua vaka oqo?’ Na veiulutaga e tarava ena sauma na veitaro oqo kei na so tale.

[Tikina bibi ena tabana e 4]

Vakavuqa, era sega ni digitaki o ira e caka vei ira na itovo kaukaua qai sega tale ga ni dua na inaki e vakayacori kina