Au Vosota Rawa na Dredre ni Qarava na Kalou

TALANOATAKA O IVAN MIKITKOV

“Ke o na tiko ga ena koro oqo, o na biu tale e valeniveivesu,” e kaya e dua na vakailesilesi ni Soviet State Security Committee (KGB). Au se qai sereki ga ni oti e 12 na yabaki noqu tu vakavesu. Rau sa tauvimate bibi tu na noqu itubutubu, rau qai gadreva na noqu veivuke. Na cava meu cakava?

AU A sucu ena koro o T̩aul, e Moldova ena 1928.a Niu se qai yabaki dua, a gole na tamaqu o Alexander i Ias̩i ena vanua o Romania, a sotavi ira kina na Gonevuli ni iVolatabu, na yaca era kilai kina na iVakadinadina i Jiova ena gauna oya. Ni sa lesu mai e T̩aul, a mai wasea vei keitou vakavuvale vaka kina o ira na tiko tikivi keitou na ka e vulica mai. Oti ga vakalailai sa tauyavu sara e T̩aul e dua na iwasewase lailai ni Gonevuli ni iVolatabu.

Keitou lewe va na veitacini tagane, au gone duadua​—niu se gonedramidrami au dau maliwai ira vakalevu era matua vakayalo, era ivakaraitaki vinaka tale ga. Ni toso na gauna, au vakadeitaka niu na sotava na veivakacacani ena noqu qaravi Jiova, oqo ena ka toka ni bolebole. Au se nanuma vinaka tu ga na nodra dau lako mai vale na ovisa mera vaqara na ivola vakaivolatabu keitou vunitaka tu. Na ka oqo e sega ni vakarerei au. Au vulica ena neitou dau vuli iVolatabu ni Luve mada ga ni Kalou, o Jisu Karisito, kei ira na nona tisaipeli, era a vakacacani. Keimami dau vakadreti tale ga ena soqoni me keimami namaka tiko nira na vakacacani na imuri i Jisu.​—Joni 15:20.

Vakaukauataki Niu Sotava na Veivakacacani

Niu se qai yabaki ono ena 1934, a wiliki e dua na ivola ena ivavakoso e T̩aul, a vakamacalataki kina na veivakacacani era sotava tiko na tacida vakarisito ena veiliutaki nei Itala mai Jamani. Keimami uqeti me keimami masulaki ira. Dina ga niu se gonelailai sara ena gauna oya, ia au sega vakadua ni guilecava na ivola oya.

Ni oti tale e va na yabaki, au sotava na imatai ni gauna e vakatovolei kina na noqu yalodina. A tukuna vakavica vei au na bete ni lotu Orthodox ni dau mai vakayaco lotu e koronivuli, meu tokara na itaube kauveilatai. Niu sega ni vakadonuya, sa qai kaya na bete vei ira na vo ni gonevuli mera tokara na nodra itaube kauveilatai me vakaraitaka nira lewenilotu vinaka. Sa qai dusi au na bete qai kaya vei ira na lewenikalasi: “Oni vinakata me tiko ena nomuni kalasi e dua e vakataki koya? Ni laveliga o kemuni na sega ni vinakata.”

Ra laveliga kece na gonevuli nira rerevaka na bete. Mani raici au mai na bete qai kaya, “sa raica, o ira oqo era sega ni via vakailala kei iko. Lako tani vakatotolo e ke.” Oti e vica na siga, a gole yani e vale na dairekita ni koronivuli. Ni sa veivosaki oti kei rau na noqu itubutubu, sa qai tarogi au seu se via vuli tiko ga. Au kaya io. A kaya tale, “o na vuli tiko ena gauna kece au dairekita tiko kina ni koronivuli, ena sega ni tarovi iko na bete.” A dina ena nona vosa na dairekita, ni a sega tale ni vakasagai au na bete.

Tubu na Veivakacacani

Ena 1940, na vanua keitou tiko kina o Bessarabia a wili ina matanitu makawa na Soviet Union. Ena 13 kei na 14 June, 1941, era a kau vakavesu i Siberia o ira kece na dau vakaitavi ena politiki, vaka kina o ira na kilai ena vanua oqo. Era sega ni vakaleqai na iVakadinadina i Jiova ena lewa oya. Tekivu ena gauna oqori keimami sa dau vukutaka na kena dau vakayacori na neimami soqoni, vakatale ga kina na neimami cakacaka vakavunau.

Voleka ni cava na vula o June ni 1941, a kidacala na Soviet Union ena nona kaba vakaivalu yani na mataivalu nei Itala mai Jamani, ia ena gauna e yaco kina oqori, rau a tovata tu na matanitu e rua oqo. Oti ga vakalailai oya, ra taura tale na vanua o Bessarabia na sotia ni Romania. Sa baci lewai keimami tale na matanitu o Romania.

Era vesu na iVakadinadina ena dua na koro voleka nira sega ni via curu ina mataivalu ni Romania, e levu era totogi mera yabaki 20 ena keba ni veivakacakacakataki. A vakaroti o tamaqu me lako ina siteseni ni ovisa, a mokulaki kina vakaca baleta ni iVakadinadina. Au a kau tale ga vakaukaua mai koronivuli meu lai lotu.

Mani vuki na uto ena iKarua ni iValu Levu. Ena Maji ni 1944, totolo ga na nona kaba tale na vualiku kei Bessarabia na matanitu na Soviet, qai taura na vanua kece ena vula o Okosita. Ena gauna oya au sa sivia toka na yabaki 15.

Oti ga vakalailai oya, sa ra tekivu vakacurumi ina mataivalu ni Soviet Union o ira na tagane bulabula ena neitou koro. Ia era tawaveitovaki na iVakadinadina. Ra mani totogitaki mera yabaki tini e valeniveivesu. Ena Me 1945, a mai cava na iKarua ni iValu Levu e Urope ni sa soro o Jamani. Ia e levu na iVakadinadina e Moldova era se vesu tu ga, ra qai sereki sara ena 1949.

Levu na Veivakacacani ni Cava na iValu

Ni sa cava na ivalu ena 1945, a yaco na dausiga levu ena vanua o Moldova. Dina ni yaco tu na dausiga, a lavaka ga na matanitu ni Soviet e dua na iwase levu ni nodra vuaniqele na dauteitei me nodra ivakacavacava. Oqo sara ga e vakavuna na viakana levu. Ena 1947, au raica e levu na yagomate ena gaunisala e T̩aul. A mate kina na tuakaqu o Yefim, au malumalumu tale ga ena vica na macawa ena viakana, au qai sega ni lako rawa. Toso na gauna sa oti na dausiga, ia o keimami na iVakadinadina keimami bula rawa, keimami tomana tiko ga na cakacaka vakavunau. Au vunau ena neitou koro, ia na tuakaqu o Vasile, keirau veisivi ena vitu na yabaki, a vunau tiko ena koro e tarava.

Ni sa toso na neimami vunau na iVakadinadina, ra tekivu dikevi keimami vakamalua o ira na veiliutaki. Neimami vunau, vaka kina na neimami tawaveitovaki ena ka vakapolitiki, se na neimami sega ni vakaitavi ena ivalu, e uqeta na matanitu na Soviet mera yanaraka na neimami vale ena nodra vaqara na ivola vakaivolatabu ra qai vesuki keimami tale ga. Ena 1949 era kau vakavesu i Siberia e so na iVakadinadina ena ivavakoso e tikivi keitou. Ia o keimami na vo tiko keimami qaqarauni qai vukutaka tale ga na neimami cakacaka vakavunau.

Ena gauna oqori, au tauvimate bibi sara kina. A kaya o vuniwai ni sa tauvi au na matenigacagaca, sa kakana sara ena noqu sui, mani simedetaki na yavaqu imatau ena 1950.

Kau Vakavesu i Siberia

Ena 1 Epereli, 1951, ni se simede tu ga na yavaqu, keitou vesu vakavuvale qai vakau i Siberia kei ira e so tale na iVakadinadina.b Ni sega na gauna me keimami vakavakarau kina, e lailai ga na kakana keimami kauta. Sega ni dede sa oti.

Ni oti e rua na macawa ena vodo sitimanivanua, keimami yaco yani ena koro o Asino, ena tikina o Tomsk. E vaka ga na vakasobu bulumakau na neimami vakasoburi e ke. Dina ni batabata na vanua, keimami marau ni keimami bau ceguva mada ga na cagi bulabula. Ni sa waicala na waicevata ena vula o Me, keimami vakavodoki ena waqa ena neimami ilakolako i Torba, e rauta ni 100 na kilomita, e tu kina na keba ni ta kau ena loma ni veikau batabata e Siberia. Tekivu e ke na neimami vakacakacakataki vakaukaua, e tukuni ni oqo na cakacaka keimami na cakava tu me yacova na neimami mate.

Dina ni duidui na keba ni ta kau mai na curu e valeniveivesu, keimami dau yadravi matua ga. Ena bogi, keitou moce vakavuvale ena salanisitima. Ena vulaikatakata, keimami kelia na neimami vale me toka veimama e lomaniqele, veimama e cake​—me itataqomaki ena vulaibatabata sa roro tiko mai.

Au sega ni lesi meu cakacaka e veikau ni simede tu na yavaqu, ia au lesi ga meu caka ivako. Na cakacaka oqo au rawa kina ni lavetaka vuni Na Vale ni Vakatawa kei na so tale na ivola vakaivolatabu. Oqo e dau vakacurumi butako mai ina keba mai na ra kei Urope ena vica vata na udolu na kilomita.

Vesu Qai Bala e Valeniveivesu

A qai sere na simede ni yavaqu ena 1953. Ena gauna vata oqori sa kila na isoqosoqo na KGB na ka au cakava vuni tiko, oqo e okati kina na noqu dau lavetaka e so na ivola vakaivolatabu, dina ga niu dau qaqarauni. Yaco kina meu totogi yabaki 12 tale ena keba ni valeniveivesu kei na so tale na iVakadinadina. Ena gauna ni veilewai, keimami soli ivakadinadina kece me baleta na noda Kalou o Jiova, kei na nona inaki totoka vei keda na kawatamata.

Keimami a vakau ina vica na keba volekati Irkutsk ena vica na drau na kilomita ena ra. E vakaduri na keba oqo mera totogitaki kina o ira era dau kilakasamitaki nira meca ni matanitu na Soviet. Ena 8 Epereli, 1954, me yacova na itekivu ni 1960, au a cakacaka ena 12 na keba oqori. Oti oya au toki ina ra, rauta ni 3,000 na kilomita ina valeniveivesu levu e Moldova, era tu kina e levu na keba ni valeniveivesu, e tiko ena rauta ni 400 na kilomita ena cevaicake kei Moscow. Au marau niu lai sotavi ira na iVakadinadina yalodina mai na veivanua ena Soviet Union.

E liaca na matanitu na Soviet ni gauna era dau biu vata kina na iVakadinadina kei ira na sega ni iVakadinadina, era dau vuki e so vei ira oqori mera iVakadinadina tale ga. Ena valeniveivesu levu oqo e Moldova era tu kina e levu na keba ni cakacaka, rauta ni 30 na kilomita na raba ni vanua e kovuta, sa qai sagai gona me keimami yawaki ira na vo ni kaivesu. Sivia na 400 na iVakadinadina keimami biu vata ena keba au tiko kina. Ena vica tale na kilomita e tiko kina e dua na keba era tiko kina e rauta ni duanadrau na tacida yalewa lotu Vakarisito.

Ena neitou keba au veivuke sara tiko ga ena kena tuvanaki na soqoni vakarisito kei na lavetaki ni ivola vakaivolatabu era dau kau vakavuni yani ena keba. Na ka oqo ra qai kila na vakailesilesi ni keba. Ena Okosita 1961, au totogi tale me dua na yabaki ena valeniveivesu rerevaki e Vladimir, rauta ni 200 na kilomita ena vuaicake kei Moscow. A vesu tale tu ga e ke na pailate ni Mereke a vanai nona waqavuka ena 1 Me, 1960, o Francis Gary Powers, ni a vukataka e Rusia na waqavuka ni yamata, ia a qai sereki ena Feperueri 1962.

Niu curu tiko ena valeniveivesu e Vladimir, na kakana lailai e vakarautaki mai au bula rawa tiko kina. Au vosota rawa na viakana baleta niu a sotava na ka vata oqo niu se gone, ia e bau dredre noqu vosota na batabata ena yabaki 1961/62. A kacabote na paipo e dau vakatakatai kina na valeniveivesu, mani tu sara ga e ra na ivakarau ni batabata ena noqu sela. Ena vula i batabata oqo a raica na kequ ituvaki vakaloloma e dua na vuniwai mani veivosakitaka meu biu ena dua na sela e vinaka cake.

Vakaukauataki Meu Sotava na Dredre

E rawa ni veivakayalolailaitaki na rai cala nida sogo butu tu ena vica na vula ena dua na rumu, oqo na ka era namaka vei keimami o ira na vakailesilesi e valeniveivesu. Ia au dau masu, e dau vakaukauataki au na yalo tabu i Jiova kei na tikinivolatabu au dau vakananuma.

Au vakadinadinataka sara ga na ka e tukuna na yapositolo o Paula ena gauna au curu tu kina ena valenivesu e Vladimir, ni “keitou sa dau vakacacani e na ka kece ga, ia keitou sega ni vakaleqai sara, keitou dau loma leqa, ia keitou sega ni vakaleqai sara.” (2 Korinica 4:​8-​10, VV) Ni oti e dua na yabaki, au vakau lesu ina keba ni valeniveivesu levu e Moldova. Ena 8 Epereli, 1966, au mai vakacavara kina na 12 na yabaki ni kequ itotogi ena keba oqo. Niu sa sereki, era vakatokai au meu “dua e dredre ni veisautaki.” Vei au, oqo e ivakadinadina ni noqu yalodina tiko ga vei Jiova.

Au sa tarogi vakavuqa se dau kau mai vakacava e loma ni valeniveivesu kei na keba ni Soviet na ivola vakaivolatabu, au dau lavetaka tale ga vakacava dina ga ni dau sagai me tarovi. Oqo na ka vuni e lailai ga era kila, e dikeva e dua na marama ni Latvia a kaivesu ena vuku ni politiki, e va na yabaki na nona vesu tu ena keba ni marama e Potma. “Era taura wasoma na iVakadinadina e levu na ivola,” e vola ena gauna a sereki kina ena 1966. “E vaka ga era kauta mai na agilosi ena bogi,” e tinia. Io, ena veivuke ga ni Kalou keimami vakayacora rawa kina na cakacaka vaka oqo!

Na Gauna Maravu

Niu sa sereki, era kerei au na mataveitacini era liutaka tiko na cakacaka vakavunau meu gole ina ra kei Ukraine, volekati Moldova, meu lai vukei ira na mataveitacini e Moldova. E sega ni levu na ka au rawa ni cakava baleta niu a kaivesu tu e liu, era dau vakaraici au lo tale tu ga na vakailesilesi ni KGB. Ni oti e rua na yabaki na noqu leqataka tiko deu na curu tale e valeniveivesu, au toki sara ina vanua vaka Soviet, na ripabuliki o Kazakhstan, e dau tu tu yadua ra qai dau raica na vakailesilesi e kea na ivola ni curuvanua. Au mani toki i Ukraine ena 1969 meu lai qaravi rau na noqu itubutubu e rau sa tauvimate bibi tu. Ena koro o Artyomosk, e tiko ena vualiku ni korolevu o Donetsk, a vakarerei au e dua na vakailesilesi ni KGB niu na biu tale e valeniveivesu, me vaka au tukuna toka ena ikau ni noqu italanoa.

A via vakarerei au na vakailesilesi oya. A sega ni levu na ivakadinadina meu vesu kina. Au vakadeitaka meu na tomana tiko ga na noqu cakacaka vakavunau, ia ena gauna vata oqori era dau vakamuri au lo tiko kina na vakailesilesi ni KGB ena veivanua ga au lako kina, au tomana tiko ga na noqu qaravi rau na noqu itubutubu. Rau a yalodina tiko ga vei Jiova me yacova sara na nodrau takali. A leqa o Ta ena Noveba 1969, a qai takali o Na ena Feperueri 1976.

Au lesu tale i Ukraine niu sa yabaki 40. Niu se qaravi rau tiko na noqu itubutubu, keirau vavakoso vata kei na dua na goneyalewa o Maria. E se qai yabaki walu ga o Maria ratou sa kau vakavesu kei rau na nona itubutubu mai Moldova i Siberia ena itekivu ni Epereli 1951, me vakataki keitou ga. E kaya o Maria ni taleitaka na noqu dau lagasere. E tekivu sara ga e ke na neirau veitokani, dina ga ni keirau osooso ruarua ena cakacaka vakavunau, ia keirau dau saga me keirau veikilai vinaka. Ena 1970, a mani vakadonuya me keirau vakamau.

Oti ga vakalailai sa sucu o Lidia, na luve i keirau yalewa. Ena 1983, ni se qai yabaki tini o Lidia, a liumuritaki au vei ira na KGB e dua a iVakadinadina tu e liu. Ena gauna oqori sa voleka ni tini na yabaki na noqu veiqaravi tu vakaivakatawa dauveilakoyaki ena tokalau kei Ukraine. O ira na dau saqata na neimami cakacaka vakarisito era kauta mai e so mera mai beitaki au vakailasu ena mataveilewai, au mani totogitaki meu yabaki lima e valeniveivesu.

A vakatabui meu veivolekati kei ira na iVakadinadina era vesu tale tu ga e kea. Dina ga niu vesu taudua tu ena vica na yabaki, e sega ni dua na veiliutaki vakatamata e rawa ni tarova na noqu veitaratara kei Jiova, e dau vakaukauataki au tu ga. Au raica tale ga e so na sala meu dau vunau kina vei ira e so na kaivesu. Au sereki ni oti noqu cakacakataka e va na yabaki ni kequ itotogi, keitou lai sota tale kei watiqu vaka kina na luvequ, erau yalodina tiko ga ni qaravi Jiova.

Lesu i Moldova

Keitou yabaki dua tale e Ukraine, keitou sa qai toki vakadua i Moldova, e gadrevi sara tu ga kina na nodra veivuke na mataveitacini tagane matua. Ena gauna vata oqori, e sa vakatara na veiliutaki ena Soviet na galala ni veilakoyaki vei ira na lewenivanua. Keitou yaco yani ena koro o Bălţi ena 1988, oqo na vanua a tu kina o Maria ni bera nodratou kau vakavesu ena 37 na yabaki sa oti. Ena 1988, rauta ni 375 na iVakadinadina era tiko ena ikarua ni korolevu oqo e Moldova; nikua e sa sivia na 1,500 na kedra iwiliwili! Dina ga ni keitou sa tiko e Moldova, au se veiqaravi tiko ga vakaivakatawa dauveilakoyaki e Ukraine.

Ena Maji 1991, ni sa vakalawataki na noda isoqosoqo ena matanitu na Soviet Union, e udolu vakacaca na lewenivanua era yalolailai ena kena sa kasura na veiliutaki vakominisi. E levu era veilecayaki, e sega na nodra inuinui ena veisiga sa tu e liu. Na gauna sa tu kina vakataki koya na matanitu o Moldova, sa dua na ka na vuavuaivinaka ni cakacaka ena yalava volekati keimami, ni so mada ga era dau saqati keimami, era sa taleitaka tale ga mera vulica na iVolatabu! Ni oti neimami kau vakavesu ena 1951, a vica ga na iVakadinadina era tiko e Moldova, ia oqo sa sivia e 18,000 na keimami levu, ia na iwiliwili taucoko ni lewenivanua e rauta ni 4,200,000. Na veika totoka keimami marautaka tiko e vakaseavutaka na rarawa keimami a sotava!

Ena vuku ni tauvimate, au sa vakacegu kina mai na noqu veiqaravi vakaivakatawa dauveilakoyaki ena loma ni veiyabaki ni 1990. Ena so na gauna e dau vakayalolailaitaki au sara ga na noqu tautauvimate. Ia, au qai raica ni o Jiova e kila na ka eda gadreva me vakaukauataki keda kina. E dau vakaukauataki keda ena gauna sara ga eda gadreva kina. Kevaka meu na digia e dua tale na ivakarau ni bula, au na veisautaka beka na kena au sa bulata mai? Sega. Au diva ga meu a bau yaloqaqa cake ena cakacaka vakavunau, meu vakaitavi tale ga kina vakalevu.

Au kila ni o Jiova e vakalougatataki au kei ira kece na nona dauveiqaravi ena ituvaki ni bula cava ga era tu kina. E makaresese na noda inuinui, e bula na noda vakabauta, eda vakadeitaka tale ga ni sa voleka na gauna ena sega tale kina na tauvimate ena vuravura vou i Jiova.

[iVakamacala e ra]

[iYaloyalo ena tabana e 29]

Ena vale keitou tu kina vakavesu e Torba, Siberia, ena 1953. O Ta kei Na (imawi), na tuakaqu o Vasile kei na luvena tagane (imatau)

[iYaloyalo ena tabana e 29]

Ena keba ni valeniveivesu, ena 1955

[iYaloyalo ena tabana e 31]

O ira na tacida yalewa lotu Vakarisito e Siberia, o Maria (yasana imawi e ra) ni se qai yabaki 20

[iYaloyalo ena tabana e 31]

Keirau kei na luve i keirau o Lidia

[iYaloyalo ena tabana e 31]

Neirau siga ni vakamau, ena 1970

[iYaloyalo ena tabana e 31]

Kei Maria nikua