Vakamuai Kina na Veivakasasataki ni Soviet Union

DINA ga ni a vakatikora tale na lotu Orthodox vakarusia na matanitu na Soviet Union me rawa ni qaqa kina ena iKarua ni iValu Levu, e se kidomoka toka ga na lotu me kua ni lamata rawa mai. Oqo na vuna e kaya kina na ivola The Sword and the Shield, a volai ena 1999 me baleta na KGB (na Komiti ni Tataqomaki ni Matanitu na Soviet Union), “e kauai cake vakalevu na KGB ena nodra cakacaka ‘vuni vakailawaki’ na lotu Vakarisito e sega ni lewai ira rawa tiko.” Na lotu cava soti beka oqori?

Na kena e levu taudua na lewena na Greek Catholic Church of Ukraine, sa yacana nikua na Ukrainian Catholic Church. E rauta nira le 4,000,000 na lewena. E kaya na Sword and the Shield, “mai na tini na kena bisovi, erau bula ga e le rua, vaka kina nira vakamatei e vica vata na udolu na kena bete kei ira na lewenilotu ena gulag [keba ni veivakararawataki] mai Siberia.” E dua tale na nodra takete na KGB o ira na matalotu Tawase era sega ni rejisitataki, e sega tale ga ni lewai ira na matanitu. Ni voleka ni cava na veiyabaki ni 1950, na kedra iwiliwili na matalotu Tawase kece oqo e taura vakacaca na KGB mera le 100,000.

E umani ira vata na KGB mera matalotu Tawase tale ga o ira na iVakadinadina i Jiova, e wiliki ira vakacaca na KGB ena 1968 nira rauta na le 20,000 era tiko ena Soviet Union. Me yacova ni kacabote na iKarua ni iValu Levu ena 1939, e se lailai toka ga na kedra iwiliwili na iVakadinadina. Oqo na vuna era sega ni se kauaitaki kina vakalevu. Ia, sa qai veisau vakasauri oqori ni sa toso sara vakatotolo me levu na kedra iwiliwili na iVakadinadina. E yaco vakacava oqo?

Veivakurabuitaki na Toso

E tukuna e rua na vuna e veivakurabuitaki kina na toso oqo o Walter Kolarz ena nona ivola Religion in the Soviet Union, a tabaki ena 1961. E dua, na kedra le levu na “iVakadinadina i Jiova gugumatua” ena “vanua era qali ina Soviet Union ena 1939​-40”​—o Latvia, Lithuania, Estonia, kei Moldavia. Na kena ikuri, ni so na yasayasa vakatokalau kei Poladi kei Czechoslovakia, era tiko kina e sivia e duanaudolu na iVakadinadina, era sa qali tale ga ina Soviet Union, era wili mera tiki i Ukraine. E vaka ga nira tokitaki o ira na iVakadinadina oqo ena dua ga na bogi, mera sa wili ina Soviet Union.

Na ikuri ni tubu, “e dredre beka me vakabauti,” e volatukutukutaka o Kolarz, era lako mai na “keba ni veivakararawataki mai Jamani.” Era bala kina e vica vata na udolu na iVakadinadina nira sega ni via tokoni Itala kei na nona ivalu ni veivakatotogani. E vakamacalataka o Kolarz ni o ira na kaivesu ni Rusia ena keba vaka oqo “era doka vakalevu na nodra yaloqaqa kei na nodra tudei na ‘iVakadinadina’ e qai vaka me dreti ira kina ina nodra vakabauta vakalotu.” E vakavuna, nira sa lesu tale ina Soviet Union na itabagone oqo ni Rusia, era sa kauta vata kei ira na vakabauta vou me baleta na Kalou o Jiova kei na nona inaki vakasakiti me baleta na vuravura.​—Same 37:29; Vakatakila 21:3, 4.

E vakavuna oqo me tubu kina vakatotolo na kedra iwiliwili ina vica vata na udolu na iVakadinadina ena Soviet Union. E rairai ra le 1,600 ena itekitekivu ni 1946, ni qai 1950 sa sivia na 8,000. Era wanonova ena taqaya na tubu oqo na KGB, me vaka ga e sa tukuni oti, era kauaitaka cake vakalevu na ‘nodra cakacaka na lotu Vakarisito e sega ni lewai ira rawa tiko.’

Tekivu Mera Vakasasataki

E dina nira le lailai ga na iVakadinadina ena Soviet Union ni vakatauvatani kei na iwiliwili ni lewenivanua, na nodra vunau vagumatua e vakavuna mera vakasasataki kina mai vei ira na iliuliu ni matanitu. E tekivu ena Okosita 1948 na veivakasasataki oqo e Estonia ena nodratou vesu qai bala i valeniveivesu na le lima eratou a liutaka tiko na cakacaka e kea. “Sega ni bera na kena kilai nira vinakata na KGB mera vesu tale ga na kena vo,” e kaya o Lembit Toom, e dua na iVakadinadina mai Estonia. E yaco oqo ena vanua kece era tiko kina na iVakadinadina ena Soviet Union.

Era wiliki ira na iVakadinadina o ira na kai Soviet Union nira tamata daubasulawa rerevaki duadua ra qai meca levu ni nodra matanitu tawalotu. Era vakasasataki ena veivanua kece, era vesu, ra qai bala i valeniveivesu. E volatukutukutaka na Sword and the Shield: “Na nodra taqayataki ira na tamata i Jiova o ira na vakailesilesi liu ni KGB sa ivakaraitaki levu duadua ni nodra lecaika se mera na walia rawa vakacava na vakaduiduile lailai sara mada ga.”

E vakadinadinataki na lomataqaya vaka oya ena kena tuvanaki vakamatau na nodra vakasasataki na iVakadinadina ena Epereli 1951. Ena rua ga na yabaki sa oti, ena 1999, e kaya kina na parofesa kilai o Sergei Ivanenko, e dua na vuku dokai ni Rusia, ena nona ivola The People Who Are Never Without Their Bibles, ni itekitekivu ni Epereli 1951, “e sivia na 5,000 na matavuvale ni iVakadinadina i Jiova mai na vanua o Ukraine, Byelorussia, Moldavia, kei na Baltic Soviet era a kau ina ‘dua na itikotiko tudei’ mai Siberia, vaka kina ina tokalau kei Siberia, kei Kazakhstan tale ga.”

Dodonu Mera Nanumi

E rawa mo raitayaloyalotaka na veivakasasataki levu oya​—ena loma ga ni dua na siga era vesu kina e vica vata na udolu na matavuvale ni iVakadinadina ena dua na iwase levu ni vanua? Vakasamataka mada na cakacaka vakaitamera e caka me tuvanaki kina na nodra cakacaka e vica vata na drau se mani vica vata na udolu na vakailesilesi​—taumada mera vaqara me kilai rawa na vanua era tiko kina na iVakadinadina, oti oya, ni sa buto na vanua, mera qai lai vesuki ira vakasauri ena dua vata ga na gauna mai na nodra veivale. Tarava oya na nodra vakavodoki ena kareti, qiqi kei na sala ni veilakoyaki tale e so; era kau yani ina siteseni ni sitimanivanua; oti mera qai vakavodoki ena kena kareti lelevu ni usaiyaya.

Vakasamataka tale ga na vakaloloma levu era sotakaya o ira era vesu oqo. O rawa ni raitayaloyalotaka na nodra vakavodoki vakaukaua mera kau ena vica vata na udolu na kilomita​—me tolu na macawa se sivia​—ena kareti duka ni iyaya e tuya na sitimanivanua qai dua wale ga na vokete mera valelailai kina? Kuria, nira sa lai tala ina vanua lala mai Siberia, mera na sasagataka na sala mera bula rawa kina ena ituvaki dredre ena vanua lala oya.

Na Epereli ni yabaki oqo e sa ika50 ni yabaki ni nodra a kau vakavesu i kea na iVakadinadina i Jiova ena Epereli 1951. Sa katoni ena tepi ni vidio na nodra vakasavuirogorogo na se bula tiko mera talanoataka na nodra yalodina tiko ga ena loma ni vicasagavulu na yabaki era a vakacacani tu kina. Era vakaraitaka e dua na ka​—me vaka ga na veika era a sotava na lotu Vakarisito ena imatai ni senitiuri​—nira na guce ga o ira era saga mera tarovi ira na via sokalou.

Na Yaga ni Nodra Kau Vakavesu

E sega ni bera na nodra kila na kai Soviet Union ni sega ni ka rawarawa na nodra via tarovi ira na iVakadinadina mera kua ni sokaloutaki Jiova. Dina nira tusaqata o ira na vakailesilesi, era lagasere ni vakacaucautaki Jiova na iVakadinadina ena nodra vesu vakaukaua ra qai vakaliliga na ivakatakilakila ena kareti ni usaiyaya e volai tu kina: “Era Vodo Tiko Oqo na iVakadinadina i Jiova.” E kaya e dua na iVakadinadina: “Ena veisiteseni keimami sivita, keimami sotavi ira kina na sitimanivanua tale e so e vakavodoki ira tale ga na kau tiko vakavesu, keimami raica na ivakatakilakila era lili tu ena nodra kareti.” Sa bau veivakayaloqaqataki dina!

Era sega ni yalolailai o ira na kau vakavesu oqo, era vakaraitaka ga na yalo a tu vei iratou na yapositolo i Jisu. Nira sa vakanakuitataki oti era qai vakaroti matua mera kakua tale ni vunau, e kaya na iVolatabu, “era sa sega ni mudu ni vakatavuvuli ka vunautaki Jisu ni sai koya na Karisito.” (Cakacaka 5:40-42) Ia me vaka na nona volatukutukutaki ira o Kolarz, “oqo e sega ni kedra itinitini na ‘iVakadinadina’ mai Rusia, ia na itekitekivu ga ni dua na iwase ni nodra cakacaka ni veivakalotutaki. Era sasagataka sara mada ga mera vakatetea na nodra vakabauta ena veisiteseni era kele yarayara kina ena nodra ilakolako ni kau vakavesu.”

Nira sa lai talaci na iVakadinadina ena veivanua sa tuvanaki tu mera biu kina, e vinaka na kedra irogorogo nira tamata dau cakacaka ra qai talairawarawa. Ia ena gauna vata oqori, ena nodra muri ira na yapositolo i Karisito, e vaka mera kaya tiko vei ira na dauveivakatotogani: ‘E dredre me keimami sega ni tukuna na veika e baleta na neimami Kalou.’ (Cakacaka 4:20) E levu vei ira era ciqoma na ka era vakavulica na iVakadinadina era sa mai tomani ira mera qarava na Kalou.

E vakamacalataka o Kolarz na kena isoqoni: “Ni vakauti ira tani na matanitu ni Soviet Union e sa qai vukei ira ga kina mera vakatetea yani na nodra vakabauta. Ena nodra kautani mai na nodra veikoro ribayawa [mai na nodra dui vanua ena Soviet Union] era sa mai biu tu na ‘iVakadinadina’ ena dua na vanua rabailevu, veitalia sara mada ga ke sa o koya ga oya na keba torosobu ni veivakararawataki.”

Na Sasaga ni Nodra Vukei o Ira Era Tabili Mai

Toso na gauna, toso vata kei na veimataqali sasaga era cakava na kai Soviet Union mera tarovi ira na iVakadinadina i Jiova. Nira sa sega ni rawata na nodra inaki ena sala ni veivakacacani, era sa qai lalawataka sara vakamatau mera veivakacalai ena itukutuku lasu. Era vakayagataka na ivola, iyaloyalo yavala, porakaramu ni retio kei na nodra vakasosataki na ivavakoso mai vei ira na yamata vakavulici vinaka ni KGB.

Na rabailevu ni veitukutuku lasu vaka oqo e vakavuna me sa vakacalai kina na ivakarau ni nodra raici ira na iVakadinadina e vuqa na lewenivanua me vaka era tamata rerevaki ra qai sega ni vakabauti. E vakadinadinataki oqo ena dua na ulutaga ena Reader’s Digest ni Okosita 1982, ena kena itabataba me baleti Canada. E vola o Vladimir Bukovsky, e dua na kai Rusia a vakadonui me curuvanua i Igiladi ena 1976. E vola: “Ena dua na yakavi mai Lodoni, au raica e dua na ivakatakilakila ena dua na vale e volai tu kina: IVAKADINADINA I JIOVA . . . Au sega ni qai tomana rawa na noqu wiliwili, au kidroa dina, e vaka me sa tuburi au na veilecayaki.”

E vakamacalataka o Vladimir na vu ni nona taqaya: “Oqo o ira na lotu muri tamata e vakayagataki ira na iliuliu ni noqu vanua mera dau vakarerei kina na gone . . . Mai Rusia o na sotavi ira wale ga na ‘iVakadinadina’ e valeniveivesu kei na keba ni veivakararawataki. Ia, au duri tu oqo ena mata ni dua na vale e vakatakilakilataki tu. E rawa beka nida curu e loma meda lai veitalanoa kei ira?” e taroga. Me vakaraitaka na levu ni nona domobula, e qai tinia o Vladimir: “Era vakasasataki na ‘iVakadinadina’ ena noqu vanua me vaka e dau caka vei ira na Mafia ena nodra vanua, nira wili kece mera tamata rerevaki.”

Ia, e dina ni kaukaua sara na nodra vakacacani kei na vakatetei ni itukutuku lasu baleti ira, era vosota ga na iVakadinadina qai tubu tiko ga na kedra iwiliwili. O ira na ivola ena Soviet Union me vaka na Truths About Jehovah’s Witnesses, e tabaki vakarusia e 100,000 na kena ilavelave ena 1978, e vakatura me tosoi tale na vakatetei ni kedra itukutuku ca qai lasutaki na iVakadinadina. Oqo na nona ivakasala na dauvolaivola o V. V. Konik, ni oti nona vakamacalataka na iwalewale ni nodra cakacaka vakavunau na iVakadinadina nira tusaqati tu: “E dodonu mera vulica na dauvakadidike ni lotu ena Soviet Union e so na iwalewale vinaka cake mera sabaya rawa kina na nodra ivakavuvuli na iVakadinadina i Jiova.”

Na Cava e Vakamuai Kina Vei Ira na Veivakasasataki?

Na kena dina ga, ni o ira na iVakadinadina i Jiova e vakamuai vakalevu duadua vei ira na veivakasasataki ni Soviet Union baleta nira muria sara vakavoleka na nodra ivakaraitaki na imuri taumada i Jisu. Era vakaroti na yapositolo ena imatai ni senitiuri mera “kakua ni vakatavuvuli e na yaca oqo [i Jisu].” Ia e muri, era sa qai kudru na dauveivakacacani: “Raica, dou sa vakasinaiti Jerusalemi e na nomudoui vakavuvuli.” Eratou sega ni cakitaka na yapositolo ni ratou vunau voli ga, dina ni ratou sa vakaroti me ratou kakua ni vunau, ia eratou qai sauma ena vakarokoroko: “Sa kilikili kei keitou me keitou talairawarawa vua na Kalou, me kakua ga vei ira na tamata.”​—Cakacaka 5:27-29.

Era taura tale ga vakabibi ena gauna oqo na iVakadinadina i Jiova na ivakaro i Jisu vei ira na nona imuri ‘mera vunau vei ira na tamata, ka vakadinadina.’ (Cakacaka 10:42) Ena nona ivola The Kremlin’s Human Dilemma, e vakamacalataka o Maurice Hindus ni nodra “gumatua ra qai tabuvakasuka ni veivakalotutaki” na iVakadinadina e “veivakasosataki vei ira na iliuliu mai Moscow sa qai [vakavuna] me sega ni cegu na nodra veicoqacoqa vakawasoma kei ira na ovisa ena Soviet Union.” E vakuria: “Era sega ni tarovi rawa. Era tarovi ena dua na vanua, era na basika ena dua tale na vanua.”

“Mai na noqu kila,” e vola na daunitukutuku makawa ni Rusia o Sergei Ivanenko, “na isoqosoqo ni iVakadinadina i Jiova duadua ga na isoqosoqo ni lotu e Rusia e tubu na kena iwiliwili dina ga ni vakatabui vakalawa na nodra cakacaka kei na nodra sotakaya na veivakacacani.” Ia, era a bula tale tiko ga na matalotu tale e so, me vaka na kena e kilai levu duadua, na lotu Orthodox vakarusia. E vakasakiti na italanoa e laurai kina se a rawa vakacava ina lotu oya kei ira na iVakadinadina me rau bulata na veivakasasataki ni Soviet Union.

[Kato ena tabana e 6]

“Era Vakacacani Vakalevu Duadua”

E volai ena Concise Encyclopaedia of Russia ni 1964 ni o ira na iVakadinadina i Jiova era “sa bau gumatua dina ena veivakalotutaki,” era qai “matalotu e vakacacani vakalevu duadua ena Soviet Union.”

[Kato/iYaloyalo ena tabana e 7]

DUA VEI IRA NA VICA NA UDOLU-Vakamacalataka o Fyodor Kalin na Kau Vakavesu ni Nona Vuvale

Keitou vakaitikotiko vakavuvale ena koro o Vilshanitsa, ena ra kei Ukraine. Ena matakacaca ni 8 Epereli, 1951, era curumi keitou yani na ovisa kei na nodra koli, ra vakayadrati keitou, ra kaya ni dua na lawa ni matanitu mai Moscow me keitou sa na vakau kina i Siberia. Ia, kevaka keitou sainitaka na kena ivola me keitou sa na sega ni iVakadinadina i Jiova, e rawa ni keitou tiko ga ena neitou vale. Keitou le vitu ena neitou vuvale, wili kina o rau na noqu itubutubu kei iratou na taciqu, keitou vakadeitaka ni keitou sa na iVakadinadina tiko ga. Au se qai yabaki 19 ena gauna oya.

E kaya e dua na ovisa: “Dou kauta vata kei kemudou na pini, na sila, na falawa, na pickle, na kaveti​—ke sega dou na qai vakani iratou vakacava na gone?” E vakatarai tale ga me keitou vakamatea e so na toa kei na dua na vuaka me ikuri ni kakana. E kau mai e rua na kareti dreti ena ose me usani kece kina na neitou ikaukau, qai vakavodoki keitou ina tauni o Hriplin. E kea, e rauta ni keimami le 40 se 50 na veidrigidrigi ena dua ga na kareti ni iyaya e tuya na sitimanivanua, qai sogo na kena katuba.

E tuvai tu e vica na kau raraba ena loma ni kareti me keimami moce kina​—e takiveiyaga​—kei na dua na sitovu kei na so na koala kei na buka. Keimami vakasaqa ena sitovu qai vakayagataki na iyaya ni vakasaqa keimami kauta mai. Ia, e sega na valelailai​—keimami vakayagataka ga e dua na vokete. E muri keimami qai qiva e dua na qara mokiti ena fuloa, vakaciqira kina na vokete, qai vakaliliga wavolita e so na itutuvi me kena lalaga.

Keimami veiosoti toka ena loma ni kareti oya ni keimami toso tiko yani vakamalua ena vica vata na udolu na kilomita ena ilakolako keimami sega ni kila se na lai tini e vei. Keimami yalolailai ni se qai tekivu na ilakolako. Ia keimami sa qai lagasere ni vakacaucautaki Jiova​—ena kena igu e vakavuna me keimami droga​—ia e vakamarautaki keimami. Dau dolava na katuba na iliuliu ni ovisa me tarovi keimami, ia keimami lagasere tiko ga me yacova ni sa oti kece na qaqana. Ni keimami kele yarayara ena veisiteseni e gaunisala, era qai kila kina e levu ni keimami sa kau tiko vakavesu na iVakadinadina i Jiova. Ni oti e 17 se 18 na siga na neimami tiko ena loma ni kareti oya, keimami sa qai lai tala tu e Siberia volekata na drano o Baikal.

[iTaba]

Au tucake tu ena iyatu e muri, ena imatau

[Kato/iYaloyalo ena tabana e 8]

ARMAGEDDON​—iYaloyalo Yavala Lasutaki ni Soviet Union

Era cakava na iyaloyalo yavala na Armageddon na kai Soviet Union mera vakarogorogocataki kina na iVakadinadina i Jiova. E baleta e dua na italanoa buli ni nodrau veidomoni e dua na cauravou ena mataivalu ni Soviet Union kei na dua na goneyalewa e bacani me iVakadinadina i Jiova. E lai tini na iyaloyalo ni mate na tacina na goneyalewa oqo ena dua na vakacalaka e vakavuna e dua na iVakadinadina e qase ni ivavakoso, o koya e vakaraitaki tiko me dua na yamata vuni ni matanitu o Mereke.

E kaya na ivakamacala ni niusiveva vaka Ukraine The Red Flag, 14 Me, 1963, ni tarai ira vakalevu na sarava: “E caka oqo me cuqena na nodra itukutuku lasu na sega ni vakabauta na Kalou, me laulau kina na nodra ile, ena rawa ni vakayagataki ena koro tale e so ena veivanua e dau saravi kina na iyaloyalo vata vaka oqo.”

[iYaloyalo ena tabana e 6]

E vica vata na udolu era vakau yani i Siberia ena kareti ni iyaya e tuya na sitimanivanua