E Lewai Iko Beka na iLavo?

O DAU matamatailavo beka? E laurai ni dua na iwase levu ni tamata e vuravura era dau matamatailavo. Na cava na kena ibalebale qo?

A tukuna ena dua na gauna tiko ga qo e dua na daunivakadidike ni vakasama mai Peritania o Doketa Roger Henderson, nira dau lomabibi na “matamatailavo” qai kune vei ira na ivakatakilakila ni mate eso. E okati kina na veitubuyaki ni cegu, mosi ni ulu, lomaloma ca, wadadamu na kuliniyago, sega ni kana vinaka, cudru e sega na kena yavu vinaka, rere, kei na vakanananu ca. “E vakavuna vakalevu na lomaocaoca na kena dau leqataki na ilavo,” e tukuna o Henderson.

E sega ni kurabuitaki ena vica na vula sa qai oti ga qo, e sa qai tubu tiko ga na kedra iwiliwili na dau lomaocaocataka na ilavo. Na leqa vakailavo ena levu na vanua e vakavuna na nodra sega ni cakacaka eso, sega nodra vale, qai lusi nodra ilavo maroroi. E kasura e levu na isoqosoqo vakailavo lelevu, o ira mada ga na matanitu vutuniyau era sa muria eso na ituvatuva mera kua kina ni vakaleqai vakaca. Ena matanitu dravudravua, e vakavu lomaocaoca na tubu ni isau ni kakana kei na so tale na ka eda dau vinakata vakalevu.

Dau kune tale ga na leqa vakailavo ena gauna ni vutuniyau. Ena veiyabaki ga qo era vutuniyau kina na tamata, ia e levu era se lomaocaoca ga. Me kena ivakaraitaki, e volai ena dua na niusipepa The Witness mai Sauca Aferika ni sa tete tiko e Aferika na “leqa ni nodra dau vakayagataka vakasivia na ka na lewenivanua, ra caka bisinisi kei na tubu ni domodomoiyau.” E volai ena niusipepa qori eso na ivakatakilakila ni “leqa” me vaka na “nuiqawaqawa, dinau, vakasabusabu, cakacaka vakasivia, nona nanuma e dua ni bureitaki vua na ka e gadreva dina tu, na vuvu kei na yalolailai.” A beitaki na ilavo ni vakavuna na kena torosobu tiko ga na ivakarau ni bula e Aferika.

Ni bera ni yaco na leqa vakailavo, a vakasakiti na rawa ilavo e Idia. E volai ena India Today International ni “sa bau vakayagataki sara ga vakalevu na ilavo” ena vanua ya ena yabaki 2007. Ia, era leqataka na vakailesilesi ni rawa ni vakavuna na tiko yavavala kei na basulawa na nona sa rawa ilavo tiko vakalevu o Idia.

Ena gauna vata qori, e laurai tale ga e Mereke nodra sa dau vakayagataka tiko vakalevu na ilavo ena volivoli na tamata uabula. Ia era sega ga ni marau kina. Era tukuna na daunivakadidike ni bula vutuniyau e vakavuna vakalevu na bobula ina gunu, yalolailai, kei na nodra dau vakamatei ira ga eso ena vanua ya. E tukuni ena dua na vakadidike ni “lailai mai na dua na ikatolu na lewe i Mereke” era kaya nira “marau vakalevu” dina ni levu na ka e tu vei ira ra qai vutuniyau.

Na Kena Veibasai

Ena yasana adua, ena gauna vinaka se gauna ca e levu​—ra vutuniyau se dravudravua—era sega ni lomaocaocataka tu na vakaiyau. Na cava era duidui kina?

Ena dua na ripote e kena ulutaga The Meaning of Money, era dikeva na daunivakadidike ni so e “uqeti ira vakalevu na ilavo qai lewai ira tale tu ga. E rawa ni vakavuna qo na nuiqawaqawa kei na leqa ni vakasama.” Ia e tomana na ripote qori: “O ira na wasewasea vinaka nodra ilavo, era dau lewamatau ra qai lomavakacegu. Era lewa na ilavo, e sega ni lewai ira . . . Keitou vakadeitaka ni o ira qo era sega ni nuiqawaqawa vakalevu, se dredre nodra bula.”

Na cava na nomu rai me baleta na ilavo? Na cava o nanuma me baleta na kena sega ni dei na bula vakailavo e vuravura? E lewai iko beka? De dua o sega ni matamatailavo. Ia se da vakavatu se dravudravua, eda na dau vakila na ca ni kena dau leqataki na ilavo. Dikeva mada qo nomu rawa ni veisautaka na ivakavakayagataki ni ilavo mo lomavakacegu kina vakalevu qai marau.