Misini e iDusidusi ni Veitosoyaki

O NA rairai kila na dredre ni nomu kunea na gaunisala mo muria ena dua na taoni o vulagi kina. Koya gona, ena rawa vakacava vua e dua na dausoko me sokota na wasawasa levu, e sega tu kina na ivakatakilakila? Ena yaga sara na kabasi ke kila na dausoko na vanua e sa yaco tiko kina kei na vanua e via gole kina. Ni sa buli na iyaya ni ivananimatanisiga (sextant) kei na marine chronometer ena 1730, sa qai rawa vei ira na dausoko mera kila na vanua era tiko kina ra qai cakacakataka ena mape na vanua mera muria​—ia na kena cakacakataki qo e taura e vica na aua.

Nikua e levu vei ira na vakamotoka e rawarawa sara mera kila na vanua mera lako kina nira vakayagataka e dua na misini saurawarawa e cakacaka vata kei na kabasi livaliva e vakatokai na Global Positioning System (GPS). O taipataka ga ena misini qo na vanua o via lako kina, ena rawa ni vakaraitaka na vanua o tiko kina qai dusimaki iko ena vanua o via lako kina. E rawa vakacava qori?

Na idusidusi ni veitosoyaki qo e cakacaka vata kei na 30 na setalaite (satellite). Era vakau sikinala na setalaite qo, ra qai vakaraitaka na dui vanua era tiko kina kei na gauna donu, qori e vaka vica na bilioni ena dua ga na sekodi. Ena gauna sa taura rawa kina nomu misini na sikinala mai na so na setalaite, e cakacakataka sara na balavu ni gauna e vakau kina na sikinala ya ena nomu misini e ciqoma, o sa na kila sara na vanua o tiko kina. Vakasamataka mada na vereverea ni fika ya. Ena vica ga na sekodi, e cakacakataka rawa na yawa ni tolu na setalaite ena vica vata na udolu na maile, na duidui vanua eratou mua kina, kei na totolo ni nodratou veitosoyaki ena vica vata na maile ena dua na sekodi.

Rau a bulia na GPS ena itekitekivu ni veiyabaki ni 1960, o Parofesa Bradford Parkinson kei Ivan Getting. A buli taumada na GPS me baleta na ivalu, ia emuri sa rawa tale ga nira vakayagataka na lewenivanua, tekivu vakayagataki raraba ena 1996. E qoroi dina ena veika vakompiuta e vuravura na GPS, ia e imatai beka ni misini me idusidusi ni veitosoyaki?

[iTaba ni Credit Line ena tabana e 8]

Globe: Based on NASA photo