Kua ni Cata na Roka ni Kuliniyagomu

● Eso mai Aferika, Ceva kei Esia, na Caribbean, kei na Tokalau e Loma, era dau sema na kuliniyago vulavula ina vutuniyau, na isulusulu vou totoka kei na iyaya ni sasauni saulevu. E vakavuna gona me levu na tagane kei na yalewa ena vanua qori era vakayagataka eso na ka me rama kina na roka ni kuliniyagodra​—ia ena so na gauna e vakaleqa tale na nodra bula.

E tiko ena so na kirimu me rama kina na kuliniyago. Na wainimate e vakatokai na hydroquinone, e tarova na buli ni melanin, e sega ni taucoko kina na kena taqomaki koya ga na kuliniyago mai na kaukaua ni matanisiga. E curuma na kuliniyago na hydroquinone qai rawa ni vakacacana vakadua na ilati ni yago. E vakavuna na qase totolo. Ena rairai vu tale ga kina na kensa. Eso tale na kirimu e tiko kina na makuri (mercury) na wainimate gaga.

Koya gona, ni vakayagataki tiko ga na kirimu va qori e rawa ni vakavuna me bubuta na kuliniyago, wadadamu, ni sa rui malumalumu ena sega ni culai vata rawa ke mavoa. Ke curuma na salanidra na wainimate e tiko ena so na ka ni sasauni, e rawa ni vakaleqa na liva, ivi, se na mona​—ena vakacacana vakadua na gacagaca qori.

E lasa nida vakasamataka ni so na yago loaloa era vinakata mera vulavula, ia e levu na yago vulavula era saga me braun (brown) na roka ni kuliniyagodra. Nida vakacilavi siga vakarauta e vinaka e yagoda, me kena ivakaraitaki e rawa ni buli kina na vitamin D. Ia e sega ni vinaka ke da vakacilavi siga vakadede, vakauasivi ni tudonu na matanisiga. Ni sa braun na roka ni kuliniyago, e vakaraitaka ya ni sa vakacacani, qai saga me tataqomaki me kua ni vakacacani tale vakalevu mai na kaukaua ni matanisiga. Ia e lailai ga na ka e rawa ni cakava. De dua e yaga na kena dauvakayagataki na kirimu e taqomaka na yago mai na siga, ia ena sega ni tarova na kena vakacacani, se taqomaka mai na so na mataqali kensa, wili kina na kena e vakatokai na melanoma.

Koya gona na World Health Organization e vakatututaka “me vakabibitaki na itukutuku mo kua ni cata na roka dina ni kuliniyagomu,” oya “e dua na ka bibi ena noda taqomaka na kuliniyagoda me kua ni vakacacani ena kaukaua ni matanisiga.” Ia era kauai na vuku ena “tamata e loma” e tukuni ena iVolatabu, ni rawa ni vinaka cake ni toso na gauna, e duidui mai na kuliniyago e dau salulu!​—1 Pita 3:3, 4; Vosa Vakaibalebale 16:31.