Sairusi Na Ka Levu

Dua na ka vakairogorogo a yaco ena siti o Papiloni ena 539 B.S.K., e cakacakataki ni yaco qori ena ika5 se ika6 ni Okotova. Ena bogi ni siga ya, a ravuta na siti o Papiloni na mataivalu ni Mitia kei Perisia, a liutaka o Tui Sairusi na kai Perisia, e kilai tale ga me o Sairusi na Ka Levu. Sa bau vakasakiti dina na sala e vakayacora kina qori.

RAVUTI PAPILONI O SAIRUSI

E kaya na ivola Ancient World Leaders—Cyrus the Great: “A dua tu na siti rogo ena Tokalau e Loma o Papiloni ena gauna e vakatulewataka kina o Sairusi me ravuta, de dua a siti rogo duadua e vuravura.” A drodrova na vanua o Papiloni na Uciwai na Uferetisi. E drodrova tale ga na ikeliwai titobu e wavokita na kena bai vakaitamera. Qori e rua na itataqomaki era nuidei kina na kai Papiloni ni na sega ni ravuti rawa na nodra siti.

Ia mai na uluniwai e cake era vakadrodroya tani na sotia nei Sairusi na wai, mani lutu kina na yalayala ni wai e drodrova na siti o Papiloni. Era vuto takoso sara na sotia mera yaco ina matamata kei Papiloni a dola tu vakasakasaka. Qori e vakarawarawataka na nodra ravuti Papiloni. Erau kaya na daunitukutuku makawa ni Kirisi o Herodotus kei Xenophon, ena bogi e ravuti kina na siti, levu era kana magiti ra qai marau, wili tale ga kina na tui, nira nanuma ni viribaiti vinaka tu na siti! (Raica na kato “Volavola ena Lalaga.”) Na nona ravuravu tale ga o Sairusi a vakayacori kina eso na parofisai vakasakiti ena iVolatabu.

Ravuti Papiloni o Sairusi me vaka e parofisaitaki ena iVolatabu

PAROFISAI VAKASAKITI

E vakasakiti dina na parofisai i Aisea, ni a volai ni se vo e 200 na yabaki me qai bale o Papiloni—kena irairai ni vo e 150 na yabaki me qai sucu o Sairusi! Dikeva mada qo:

E dua na turaga na yacana o Sairusi ena ravuti Papiloni qai sereki ira na Jiu.—Aisea 44:28; 45:1.
Ena mamaca na Uciwai na Uferetisi qai vakarawarawataka nodra curu ena siti o Papiloni na mataivalu i Sairusi.—Aisea 44:27.
Ena dola tu na matamata ni siti.—Aisea 45:1.
Era na “sega ni vala” na mataivalu ni Papiloni.—Jeremaia 51:30; Aisea 13:1, 7.

VEIVAKABULAI VAKACAKAMANA

Ena 607 B.S.K., a ravuti Jerusalemi na mataivalu ni Papiloni qai levu era kau vakabobula. Ena vakacava na dede ni nodra vesu na Jiu? E kaya na Kalou: “Ni sa oti na yabaki e vitusagavulu, ka’u na qai cudruvi tui Papiloni, kei na matanitu ko ya . . . ka vakalalataka ka sega ni mudu.”—Jeremaia 25:12.

Me vaka sa tukuni oti mai, a ravuti Papiloni o Sairusi ena 539 B.S.K. Oti ga vakalailai era sereki na Jiu, era yaco ena nodra vanua ena 537 B.S.K., qori na ika70 ni yabaki a parofisaitaki mai na gauna era kau vakavesu kina. (Esera 1:1-4) A qai ‘lala’ dina na siti o Papiloni, e vakadeitaki kina ni donu vinaka na parofisai ena iVolatabu.

VUNA MO KAUAI KINA

Vakasamataka mada qo: E parofisaitaki ena iVolatabu (1) na nodra kau vakavesu na Jiu me 70 na yabaki, (2) nona ravuti Papiloni o Sairusi kei na sala e cakava kina qori, kei na (3) na kena lala vakadua o Papiloni. E sega ni rawa ni vu vakatamata na parofisai va qori! Ni tukuna na iVolatabu: “Ni sega ni vu ena lewa ni tamata na parofisai, e tukuna ga na tamata na ka e vinakata na Kalou.” (2 Pita 1:21) E dodonu gona meda kauaitaka vakabibi na ka e volai ena iVolatabu.

“VOLAVOLA ENA LALAGA”

Ena bogi a ravuta kina vakidacala o Sairusi na siti o Papiloni, a kana magiti tiko o Pelisasari na Tui Papiloni kei ira na “tamata turaga e le dua na udolu,” qai basika vakasauri e dua na iqaqaloniliga. Era raica kece na tu e kea na ka e vola na iqaqalo qori ena “botani lase” ni lalaga ni vale ni tui, “MINI, MINI, TIKELI, UFASINI.”a—Taniela 5:1, 5, 25.

Dua na ka na nona domobula o Tui Pelisasari, mani vakamacalataka vua na parofita o Taniela na ibalebale ni vosa kece qori. A vakamacalataka vakalekaleka o Taniela vua na tui ni sa ‘oti’ na nona veiliutaki, sa “vakatovolei e nai vakarau ni bibi” qai laurai ni sa mamada, na matanitu tale ga o Papiloni sa na “soli kivei ira na kai Mitia kei ira na kai Perisia.” (Taniela 5:26-28) A yaco dina na vosa kece qori. Nikua tale ga na vosa “volavola ena lalaga” e kena ibalebale ena so na vanua ni sa vakarau yaco na leqa se na veivakarusai.

a Na vosa yadua qori e vakaibalebaletaka na bibi ni ilavo. Me ikuri ni ivakamacala raica na wase 7 ni ivola Nanuma Matua na Parofisai i Taniela! tabaka na iVakadinadina i Jiova.