ITUKUTUKU MAKAWA
Lawa e Wasei Rua Kina o Vuravura
Ni lesu ga mai o Christopher Columbus ena imatai ni nona soko ena veiyasa i Merika ena 1493, rau veiletitaka sara na tui Sipeni kei na tui Potukali o cei me lewa na veivoli kei na tawani ni vanua era se qai kune vou. Mani kere veivuke o Sipeni vua na tuitabu o Alexander VI me walia na leqa qori.
RA TAWASEI VURAVURA NA TUI KEI IRA NA TUI TABU
E via lewa o Sipeni, Potukali kei ira na tuitabu na vanua era kune vou. Solia ena 1455 na veivakadonui o Tuitabu Nicholas V vei Potukali na dodonu me butuvanua, okati kina na veiyanuyanu ena Wasawasa na Atalanitika e Aferika, me lewa tale ga na ka kece e raica e kea. Dua na veidinadinati a vakayacori ena 1479 e vakatokai me Treaty of Alcáçovas. A solia kina o Afonso V kei na luvena o Ravouvou John II mai Potukali na yanuyanu na Canary vei Ferdinand kei Isabella mai Sipeni. Sa qai vakadonuya o Sipeni me lewa o Potukali na veika e vauca na veivoli e Aferika kei na Azores, o Cape Verde kei Madeira. Ni oti tale e rua na yabaki e vakadeitaka tale na veidinadinati qori o Tuitabu Sixtus IV, vakamatatataka ni na taukena o Potukali na vanua vou kece era kune ena ceva kei na tokalau ni yanuyanu o Canary.
Kaya o John II mai Potukali ni vanua kece e butuvanua kina o Columbus sa na taukena o Potukali. Ia sega sara ga ni taleitaka na veidinadinati qori na vuvale vakatui e Sipeni, ratou mani vakamamasu vua na tuitabu vou o Alexander VI, me soli vei Sipeni na dodonu me tawana qai vakalotu vaKarisitotaki ira na vanua e butuvanua kina o Columbus.
Ena dua ga na ivola i Tuitabu Alexander VI, e wasei rua kina o vuravura
Vakatura kina e tolu na lawa o Alexander. Kena imatai, ena “lewa ni Kalou Kaukaua Duadua” e soli kina na dodonu me taukena duadua ga o Sipeni na vanua kece era kune vou. Kena ikarua nona droinitaka e dua na laini mai na vualiku ina ceva me yaco ina rauta na 560 na kilomita ina ra ni yanuyanu o Cape Verde. E kaya o Alexander ni vanua kece e kune vou ena yasayasa vakara ni laini qori, me taukena o Sipeni. Ena dua ga nona ivola qori na tuitabu e wasei rua kina o vuravura! Na kena ikatolu oya me toso nona lewa o Sipeni ina yasayasa vaka ina tokalau me yaco sara i Idia. Cudru kina vakalevu o Tui John mai Potukali nira se qai wavokita ga na ucunivanua kei Aferika na nona tamata, sa dewa tale ga yani na lewa i Potukali ena wasawasa vakaIdia.
LAWA VOU E WASEI RUA KINA O VURAVURA
E sega ni taleitaka na veivosaki kei Alexandera o John, mani veidinadinati sara kina vakadodonu vei Ferdinand kei Isabella. E kaya na dauvolaivola o William Bernstein: “Yalorawarawa o Sipeni me veidinadinati ni rivarivabitaki Potukali ni levu na vanua e lewa tu ena yasayasa vakaMerika.” E vakaturi gona ena 1494 e dua na veidinadinati e vakatokayacataki ena dua na tauni e Sipeni, o Tordesillas, qori ga na vanua a vakatututaki kina na veidinadinati qori.
Na veidinadinati qo e vakatokai me Treaty of Tordesillas e dei tiko ga ena laini a droinitaka mada o Alexander, ia sa toso me 1,480 tale na kilomita ina yasayasa vakara. Kena irairai ni vanua kece e Aferika vaka kina e Esia sa “taukena” tu o Potukali. Qo sa qai nona o Sipeni na yasayasa kece vakaMerika. Kena tosoi qori na droini ena yasayasa vakara e kune kina na vanua o Brazil, mani wili vei Potukali.
Na dodonu vakalawa e soli qori vei Sipeni kei Potukali me rau butuvanua, rau valataka tale ga na vanua vou, e vakavuna vakalevu na vakadavedra. E sega ni kauaitaki kina na nodra dodonu na itaukei ni vanua, vu ni nodra vuaviritaki ra vakacacani tale ga. Vica vata gona na senitiuri nodra veileti tiko na veimatanitu mera veiliutaki, mera taukena na wasawasa.
a Me ikuri ni ivakamacala ni nona veivakaisini na tuitabu qo, raica na ulutaga “Alexander na Ikaono—Na Tui Tabu e Beci Kina na Lotu Katolika,” ena Vale ni Vakatawa 15 June, 2003, tabana e 26-29.