Wase 7

Na Vuna Eda Mai Tiko Kina e Ke

1. Na cava sa ra mai kila na tamata vakasama?

ERA SA dau via kila makawa na tamata na ibalebale ni bula e vuravura. Era sarava na lomalagi ni sinai ena kalokalo. Era vaqoroya na dromunisiga duiroka kei na totoka ni lomanivanua. Era sa mai vakadeitaka na tamata vakasama ni tiko e dua na inaki levu ni ka kece oqo. Ia era dau via kila se e vei era tu kina ena inaki oqo.—Same 8:3, 4.

2. Na taro cava soti era vakataroga na tamata?

² E le levu era sa taroga oti: Eda na bula vakalekaleka ga, rawata na ka eda gadreva me da qai mate tale? Eda lako dina tiko mada ki vei? Ena dua tale beka na ka eda namaka mai na lekaleka ni bula, ni da sucu, da bula, da qai mate yani? (Jope 14:1, 2) Na noda mai kila na ka oqori ena vakatau ena kena saumi na taro oqo: Eda mai bula vakacava e ke?

BULA VAKAIDEWADEWA SE BULI?

3. Na cava na i vakavuvuli ni bula vakaidewadewa?

³ Sa vakavulici vakalevu ena vanua e so ni veika eda raica era yaco vakataki ira, se vakacalaka. E tukuni ni sivi e vica vata na milioni na yabaki na kena dewa cake mai na bula, me tekivu mai na ka somidi me laki yacova ni sa basika na tamata. E vakavulici ena yasa i vuravura e so na vakasama oqo me ka dina. Ia, e dinataki beka ni da a vu mai ena dua na manumanu e vaka na maqe ena vica na milioni na yabaki sa oti? A basika vakacalaka beka na vuravura kei na lomalagi vakaitamera oqo?

4. Na cava eda vakabauta kina ni “a bulia na lomalagi kei vuravura na Kalou”?

⁴ E kaya na iVolatabu: “Enai vakatekivu sa bulia na lomalagi kei vuravura na Kalou.” (Vakatekivu 1:1) E tokona oqo na dina vakasaenitisi ni ra a vakaitekivu dina na veilomalagi kei na vica vata na bilioni na kedra veikalokalo, vaka kina noda vuravura. Era a buli. E duadua tu ga na itosotoso ni veikalokalo kei ira na vuravura, sa laki kilai rawa kina na vanua me ra na qai yacova ni se bera e vica vata na yabaki. Ia na nodra itosotoso na kalokalo kei ira na vuravura ena maliwa ni lomalagi era muria vinaka tu na lawa kei na ivakavuvuli ni vika. E tukuna ena i voladraudrau na Scientific American o P. Dirac, e dua na parofesa ni vika ni Univesiti mai Cambridge: “E rawa ni kainaki ni sa daunivika torocake dina ga na Kalou, ni a taurivaka o Koya na vika vereverea sara, ena nona bulia na lomalagi kei na vuravura.”

5. E vakaraitaka vakacava na yagoda ni da a buli, sega ni da bula mai vakaidewadewa?

⁵ E kaya na iVolatabu: “Dou kilai Jiova ni sa Kalou ko koya; sai koya ga sa buli keda, ka segai koi keda.” (Same 100:3) Na yagoda e vakaraitaka tiko na vakurabuitaki ni keda ibulibuli, ni a yavalati na loma ni dua na dauvola iVolatabu me kaya vua na Kalou: “Au na vakavinavinaka vei kemuni; ni sa ka rerevaki ka vakurabui na noqui bulibuli. . . . Sa sega ni vuni vei kemuni na suiqu, ni’u a caka vakavuni. . . . Ni’u sa vaka na vulovulo wale sa kunei au na matamuni, ia sa volai kece sara na tikiqu e na nomuni vola.” (Same 139:14-16) Sa vakurabuitaki dina na tubu ni gone e kete i tinana. E kaya kina na ivoladraudrau na Newsweek: “Oqo ga na cakamana.” Qai kaya tale: “E sega ni tu e dua na iwalewale me kilai rawa kina na tikinigauna sara ga e yaco kina na kunekune. E sega na saenitisi e tukuna rawa se igu vakurabui cava mada era dau veivukevuke me umaumani ira vata na veigacagaca kei na nave vereverea ni tamata sa buli tiko.”

6. Na cava na vuna e vinaka cake kina me da vakabauta na bulibuli sega ni bula vakaidewadewa?

⁶ Nanuma mada noda lomalagi vakaitamera kei na vuravura, kei na yagoda ena kena i bulibuli veivakurabuitaki. Na vakasama vakayalomatua e dodonu me vakaraitaka vei keda ni ra a sega ni yaco mai vakaidewadewa se vakataki ira ga na veika oqo. E kilikili me dua e vakasamataki ira, me buli ira. Raica mada na ka era tu maliwai keda. Nomu tiko mai nomudou, tarogi iko mada: Era tubu vakaidewadewa beka mai na noqu desi, cina, imocemoce, idabedabe, teveli, lalaga, se na vale? Se gadrevi e dua me cakava? Io, e dodonu me na cakava na tamata e vakasama! Me qai kainaki ga vakacava ni sega ni gadrevi e dua me bulia na noda lomalagi kei na vuravura e vereverea vakalevu sara oqo, kei keda tale ga? Ia ke vakatikori keda e ke na Kalou, ena tiko na vuna e cakava kina.

7. (a) E vakaraitaka vakacava o Jisu na nona vakabauta ni a bulibuli na Kalou? (b) Na cava na ikuri ni ivakadinadina ni a dua dina na tamata o Atama?

⁷ O Jisu Karisito e tukuni rau na imatai ni tagane kei na yalewa: “Ko koya sa buli rau e nai vakatekivu sa bulia ga na tagane kei na yalewa, a sa kaya, E na vuku ni ka oqo ena biuti tamana kei na tinana na tagane, ka kabita na watina: a rau na lewe dua.” (Maciu 19:4, 5) E cavuta eke o Jisu na Vakatekivu 1:27 kei na 2:24 me baleta na nodrau a buli o Atama kei Ivi. E dusimaka o koya ni ka dina na ka e kainaka e ke na iVolatabu. (Joni 17:17) E tukuna tale ga na iVolatabu ni o Inoki “nai kavitu sa taravi Atama.” (Juta 14) Ke a sega ni tamata dina o Atama, ke a sega ni vakatakilai koya vaka oqo na iVolatabu.—Luke 3:37, 38.

8. Na rai cava me baleta na i tekitekivu ni tamata e sega ni vakavuvulitaka na iVolatabu?

⁸ E so e kaya ni a taurivaka na bula vakaidewadewa na Kalou ena nona bulia na tamata. Era kaya ni qai laiva na tamata o koya me tubu vakaidewadewa mai me yacova e dua na iyalayala, qai vakacuruma vua na soulu.a Ia e sega ni kunei ena iVolatabu na vakasama oqo. E kaya ga na iVolatabu ni ra a buli “ena kedra mataqali” na kau kei na manumanu. (Vakatekivu 1:11, 21, 24) E vakadinadinataki ga ni na sega ni veisau rawa ena dua na gauna e dua na mataqali kau se manumanu ki na dua tani tale ena dua na gauna. Na ikuri ni itukutuku me ivakadei ni da a sega ni tubu mai vakaidewadewa, ena raici ena ivola na Life—How Did It Get Here? By Evolution or by Creation?

NONA BULIA NA TAMATA NA KALOU

9. (a) E vakamacalataka vakacava na iVolatabu na buli ni tamata? (b) Na cava e yaco ni sa ceguva na Kalou “nai cegu ni bula” ena qaraniucu ni tamata?

⁹ Sa bulia na tamata na Kalou mai na qele me bula e vuravura, me vaka e kaya na iVolatabu: “Sa bulia na tamata na Kalou ko Jiova mai na kuvu ni qele, ka ceguva ki na ucuna nai cegu ni bula, a sa yaco kina na tamata me [“soulu,” NW] bula.” (Vakatekivu 2:7) Ena ka oqo eda kila kina ni bulia sara ga na tamata na Kalou. Ena dua ga na gauna ni bulibuli, e bulia kina na Kalou e dua na tamata sa taucoko tu. Ni sa ceguva oti na Kalou “nai cegu ni bula” ki na qaraniucu ni tamata, sa qai vakasinaiti ena cagi na nona yatevuso. Ia e sega ni yala ga e kea. Ena ka e cakava o ya na Kalou sa solia tiko kina na bula ki na yago ni tamata. Ena tiko ga na i gu ni bula oqo ena nona cegu tiko na tamata.

10. Na cava na soulu, ia a buli vakacava?

¹⁰ Ia, nanuma tiko ni sega ni kaya na iVolatabu ni a solia na Kalou vua na tamata e dua na soulu. E kaya ga ni sa vakavuna oti na Kalou me cegu na tamata, sa qai ‘yaco kina na tamata me soulu bula.’ Na tamata ga na soulu me vaka ga na tamata e yaco me vuniwai, e vuniwai. (1 Korinica 15:45) Na “kuvu ni qele” a buli kina na yago ni tamata e sega ni soulu. E sega tale ga ni kaya na iVolatabu ni soulu “nai cegu ni bula.” E dusia ga na iVolatabu ni rau biu vata na ka e rua oqori sa qai ‘yaco kina na tamata me soulu bula.’

11. Na ka dina cava e vakaraitaka na iVolatabu me baleta na soulu ni sega ni ka tawarairai e bula tani mai na tamata?

¹¹ Ni soulu ga na tamata, ena ka dredre me laki dua tale na ka tawarairai e loma ni yago, se me dau lako tani mai na yago. E tukuna vakadodonu na iVolatabu ni nomu soulu ga o iko. Me kena ivakaraitaki, e kaya na iVolatabu ni dau via kana kakana vakayago na soulu, e cavuta: “Na kana lewe ni manumanu, ni sa kusikusima na [“nomuni soulu,” NW].” (Vakarua 12:20) E kaya tale ga ni drodrova na ua ni soulu na dra, ni tukuna “na dra ni [“nodra soulu,” NW] era sa sega ni cala ka ra dravudravua.”—Jeremaia 2:34.

NA VUNA E BIUTA KINA E KE NA TAMATA NA KALOU

12. Na cava na inaki ni Kalou vua na tamata e vuravura?

¹² A sega ni inaki ni Kalou me mate mada o Atama kei Ivi me rau qai laki bula tale ena dua na vanua. Me rau a bula ga e ke, me rau qarauni vuravura kei na veika bula kece ga sa tu kina. Me vaka e kaya na iVolatabu: “Sa vosavakalougatataki rau na Kalou, a sa kaya vei rau na Kalou, Drau vakaluveni, ka tubu me lewe vuqa, ka vakatawai vuravura, ka vakamalumalumutaka; ka lewa na ika ni waitui, kei na manumanu vuka, kei na ka bula kecega sa qasi voli e dela i vuravura.” (Vakatekivu 1:28; 2:15) Ke a rawa vei Atama kei Ivi, kei ira kece era na qai luvedrau, me ra a bula marau tawamudu e vuravura, me ra vakayacora kina na ka kece e vinakata na Kalou vei ira.

13. (a) Eda na rawa ni kalougata vakacava? (b) Na cava ena vakainaki dina kina na noda bula?

¹³ Nanuma tiko ni a “vosavakalougatataki rau na Kalou.” A kauwaitaki rau dina na luvena vakayago. Ni Tamadrau dauloloma a vakaroti rau ena ka me rau a vinaka kina. Erau na kalougata ke rau muria. A kila vinaka oqo o Jisu, a tukuna gona kina: “Era sa kalougata cake ga ko ira era rogoca na vosa ni Kalou ka muria.” (Luke 11:28, VV) A dau muria na vosa ni Kalou o Jisu. “Ni’u sa kitaka tikoga na ka sa vinakata ko koya.” (Joni 8:29) Oqori e dusia na vuna levu eda mai bula voli kina e ke. O ya me kalougata na noda bula voli ni da kitaka tiko na loma ni Kalou. Sa na qai vakainaki dina kina na noda bula ena gauna oqo ena noda qaravi Jiova. Ni da cakava vaka kina sa da na rawa ni bula tawamudu ena Parataisi e vuravura.—Same 37:11, 29.

NA VUNA EDA QASE KINA KA MATE

14. Ena nodrau talaidredre ki na ivakaro ni Kalou o Atama kei Ivi, na cava erau cakava?

¹⁴ Ia oqo eda sa mai qase, ka mate. Baleta? Ni rau a talaidredre o Atama kei Ivi me vaka e tukuni ena wase sa oti. Me vakaraitaka na kena gadrevi vei rau me rau talairawarawa vua na Kalou, a vakatovolei rau o Jiova. A kaya o koya vei Atama: “E tara mo kana mai na kau kecega sa tu e na were: ia mai na kau sa kilai kina na ka vinaka kei na ka ca, mo kakua ga ni kana kina: ni ko na mate vakaidina e na siga ko sa kana kina.” (Vakatekivu 2:16, 17) Ena nodrau a kana mai na kau oqori o Atama kei Ivi rau sa vakanadakui Tamadrau vakalomalagi kina, rau qai beca nona veidusimaki. Erau talaidredre, rau qai taura na ka e sega ni nodrau. Ke rau a bula marau tawamudu ena parataisi e sega kina na dravudravua kei na rarawa. Ia erau qai vakavuna ga me tau vei rau na i totogi ni ivalavala ca. Na i totogi o ya na bula tawataucoko kei na mate.—Roma 6:23.

15. E takavi keda vakacava mai vei Atama na ivalavala ca?

¹⁵ O kila beka se takavi keda vakacava na ivalavala ca nei Atama? Ni sa tawataucoko tu o Atama, sa vakadewa na bula tawataucoko kei na mate vei ira na luvena. (Jope 14:4; Roma 5:12) Me matata vei iko na tikina oqo, vakasamataka na nona vavimadrai ena dua na kava sa kalobi tu e dua na dauvavavi. Ena vakamawe na kalobi o ya ena madrai kece ga e vavi. O Atama e vaka na kava o ya, o keda eda vaka na madrai. Sa mai tawataucoko o koya ni sa beca na i vunau ni Kalou. E vaka sa mai laurai vua e dua na kalobi se na mawe ca. Ni sa vakaluveni sa vakamawena vei ira kece ga na luvena na mawe vata ga o ya ni ivalavala ca se na bula tawataucoko.

16, 17. E vakaraitaka vakacava e dua na cakamana i Jisu ni tauvimate na kawatamata ena vuku ni ivalavala ca?

¹⁶ Eda tauvimate ka qase ena gauna oqo ena vuku ni ivalavala ca e dewavi keda kece mai vei Atama. E vakaraitaka oqo e dua na cakamana i Jisu. Ni a vakavuvuli tiko o Jisu ena vale a vakaicili kina, era osodrigi na tamata ni sega ni ciqi rawa tale yani e dua. Ni ratou colata e dua na tauvi paralasi ena i mocemoce e le va, eratou raica ni sa na sega ni rawa ni ratou curu. Ratou mani kaba ki delanivale, basuka, ratou qai tukuca sobu sara ga e yasa i Jisu na i mocemoce e davoca koto na tauvi paralasi.

¹⁷ Ni raica o Jisu na levu ni nodratou vakabauta, sa qai kaya vua na tauvi paralasi: “Sa bokoci na nomuivalavala ca.” Ia e so e kea era sega ni vakabauta ni rawa ni bokoca na ivalavala ca o Jisu. Sa qai kaya o Jisu: “Ia mo dou kila kina ni sa rawata na Luve ni tamata e vuravura me bokoca naivalavala ca, (sa qai kaya ko koya vua sa tauvi-paralasi,) Au sa kaya vei iko, Mo tu cake, ka kauta na nomui mocemoce, ka lako ki na nomu vale. A sa tu cake sara ko koya, ka kauta nai mocemoce, ka lako yani e na matadra kecega.”—Marika 2:1-12.

18. Na mataqali bula vakacava e rawa ni ra vakanuinui kina na dauveiqaravi ni Kalou?

¹⁸ Nanuma na ka ena cakava vei keda na kaukauwa oqo nei Jisu! Ena ruku ni veiliutaki ni matanitu ni Kalou, sa na vosota o Karisito na nodra ivalavala ca na tamata kece ga era lomana na Kalou ka qaravi koya. Sa na kena ibalebale oqo ni sa na kau tani na rarawa, na mosi, kei na tauvimate kece ga. Sa na sega tale ni dua ena qase ka mate! Sa dua na i nuinui totoka dina oqo! Io, e levu sara na ka e rawa ni da namaka mai na noda sucu ga mai, bula vakalekaleka, qai mate tale. Ena noda vulica tiko ga na veika e baleta na Kalou kei na noda qaravi koya tiko ga, sa da na rawa ni bula tawamudu sara ga ena Parataisi e vuravura.

[iVakamacala e ra]

[iYaloyalo ena tabana e 69]

E vuqa era dau via kila na inaki ni bula

[iYaloyalo ena tabana e 70]

Era tubu vakaidewadewa mai na veika oqo, se era a buli?

[iYaloyalo ena tabana e 75]

Na itukutuku ena iVolatabu ni nona a vakabula na tauvi paralasi o Jisu e vakaraitaka ni tauvimate na tamata ena vuku ni nona ivalavala ca o Atama