E Cala Beka na Lolosi Vaka Oqo?

E VOLA MAI e dua na turaga e bikai tu ena rarawa: “Niu a se gone mai Igiladi, a dau tukuni vei au meu kua ni vakaraitaka na noqu rarawa keu tiko kei ira na le vuqa. Ni a sotia e liu o tamaqu, au se nanuma tu ga kina oqo na nona dau tukuna vei au, ena nona katibati tu, ‘Kua ni o tagi!’ ena gauna e lauti au kina e dua na ka e mosi. Keu saga meu nanuma lesu, au sega ni nanuma rawa e dua na gauna me bau reguci keitou kina na gone o tinai keitou (keitou a le va na veitacini). A mate o tamaqu niu sa yabaki 56. Au a rarawa vakalevu. Ia, e voleka ga niu sega ni tagi rawa.”

Ena so na vanua, sa dau matau kina me vakaraitaki votu na ka e tu ena lomadra na lewenivanua. Era na kila na tani se ra marau tu se rarawa. Ena yasana kadua, ena so tale na vanua e vuravura, vakauasivi mai Iurope e cake kei Peritania, sa dau i vakarau tu ni bula e kea, vakauasivi vei ira na tagane, me ra vunitaka na ka e tu e lomadra. Ia ke sa mai takali e dua na wekamu voleka, e cala beka ke o vakaraitaka na nomu rarawa? Na cava e tukuna na i Vola Tabu?

O Ira Era a Tagi ena iVola Tabu

Era a vola na iVola Tabu na Iperiu mai na yasayasa vakatokalau ni Medetereniani. O ira oqo era sega ni dau vunitaka na ka e tu e lomadra. E talanoataki tu gona ena iVola Tabu e vuqa vei ira era a vakaraitaka votu na nodra rarawa. Ni sa labati na luve i Tui Tevita o Aminoni, sa qai lelevaki koya o tamana. A “tagi e na tagi levu sara.” (2 Samuela 13:28-39) A bau lelevaki Apisalomi tale ga, na luvena a saga me taura vakaukauwa na veiliutaki vakatui. Eda wilika oqo ena i Vola Tabu: “A sa rarawa vakalevu sara na tui [o Tevita], a sa cabe cake ki na vale ki dela ni matamata-ni-koro, ka tagi; a sa kaya vakaoqo ni sa lako tu, Isa lei, na luvequ Apisalomi, Isa, na luvequ, na luvequ Apisalomi! ke’u a mate me kemui sosomi ke sa vinaka, Isa Apisalomi, na luvequ, na luvequ!” (2 Samuela 18:33) A rarawa o Tevita me vaka ga eda na namaka vua e dua na tama. Sa dua na ka na nodra dau diva vakavuqa na i tubutubu ni vinaka cake me ra a mate, me kua ga ni o luvedra! E veicalati dina me mate na gone ke rau se bula tu na nona i tubutubu.

Na cava a cakava o Jisu ni sa mate na nona i tokani o Lasarusa? A tagi ni sa volekata yani na nona i bulubulu. (Joni 11:30-38) Ena dua na gauna e muri, a tagi o Meri na yalewa ni Makitala ni sa volekata yani na i bulubulu i Jisu. (Joni 20:11-16) Ia, ena sega ni tagi tu me qai dredre ni vakacegui na lotu Vakarisito, me vakataki ira e buawa tu na nodra raica na i vakavuvuli vaka i Vola Tabu me baleta na kedra i tuvaki na mate, ni sa macala tu vua na lotu Vakarisito na i nuinui ni veivakaturi e tukuni ena i Vola Tabu. Ia ni tamata ga na lotu Vakarisito dina, ena se dau lolositaka ga qai rarawataka na leqa ni dua na wekana voleka, e dina ni na vakanuinuitaka tu na veivakaturi.—1 Cesalonaika 4:13, 14.

Mo Tagi se Mo Kua ni Tagi

Vakacava o keda edaidai? E dau dredre se ka vakamadua beka vei iko mo vakaraitaka na nomu rarawa? Na cava era tukuna na daunivakasala edaidai? Era tokaruataka tiko ga edaidai na vakasama vuku uqeti vakalou sa volai makawa tu mai ena i Vola Tabu. Era kaya ni sega ni dodonu me da kinoca na noda yalorarawa, me da vakaraitaka ga. Ena ka oqo eda nanumi ira lesu tale kina na tamata yalodina e liu me vakataki Jope, Tevita, kei Jeremaia, ni vakamacalataki tu ena i Vola Tabu na i tukutuku ni nodra yalorarawa. Era a sega sara ga ni vunia na nodra yalorarawa. E sega kina ni ka vakayalomatua mo dau tawasei iko tani mo laki tiko duadua voli ga. (Vosa Vakaibalebale 18:1) E duidui dina tu na i vakarau ni vakaloloku ena dui vanua, e dau qai vakatau tale ga ena vakabauta vakalotu e muri vakalevu kina.a

Vakacava ke o sa via tagi? Ni da tamata ga, eda na tagi. Nanuma lesu na mate i Lasarusa kei na nona ‘sa vutugu o Jisu e na yalona, sa qai tagi.’ (Joni 11:33, 35) E vakaraitaka gona o koya ni sa dau kena i vakarau ga me da tagi ke sa mate e dua na wekada voleka.

O ira na lolosi tiko — E sega ni cala na tagi kei na lolosi ni mate e dua na wekada voleka

Eda raica oqo ena ka e yacovi Anne, e dua na tina, a mate vakasauri na luvena ena SIDS. E kaya o watina: “Na ka wale ga e kurabuitaki ni keirau a sega ni bau tagi kei Anne ena gauna ni veibulu. Ia o ira na kena vo era tagi.” Kaya cake sara mai o Anne: “Io e dina, ia ni se bera na gauna oya, au a sa tabaka oti e dua na tagi levu. Au vakabauta ni sa qai tarai au ni oti e vica na macawa na bi taucoko ni leqa sa yaco, oya ena siga au a sa qai tiko duadua voli ga kina e vale. Au a tagi tu ga ena loma ni siga taucoko. Ia au vakabauta ni a yaga sara vei au oya. E lako vinaka sara ga vei au. Ni sa dodonu ga meu tagicaka na luvequ. E noqu nanuma ni sega ni dodonu me tarovi e dua ke via tagi. E dina ni sa dau matau tu ga vei ira na tani me ra kaya, ‘Kua ni tagi,’ ia e sega ni yaga oya.”

Nodra Rai e So ni Yaco na Leqa

Na cava eda raica vei ira e so ni leqa e dua na wekadra voleka sara? Me da raici Juanita mada. E sega ni vulagi o koya ena veika e baleta na lutu dole ni gone. Sa yacovi koya oti vakalima na ka oqo. Ia e sa baci bukete tale. O koya gona, ena gauna sa curu kina e valenibula ni a coqa na nona motoka, sa dua dina na ka na nona lomaleqa. Sa taratara sara ni oti ga e rua na macawa—ni se bera ni nona vula. Mani sucu o Vanessa, e gone lailai sara—e 0.9 na kilokaramu wale ga na kena bibi. “Sa dua na ka na noqu marau,” e kaya o Juanita. “Au sa qai dua tu oqo na tina!”

Ia, qai ka ni rarawa vua, ni oti ga e va na siga, a mate o Vanessa. E kaya o Juanita: “Sa ca dina vei au na bula. E sega wale na betena na noqu dua tu na tina. E vaka me sa sega ni taucoko na noqu bula. Sa mosimosi dina vei au niu lesu i vale meu qai laki raica tu na rumu keirau a vakarautaka me nei Vanessa kei na noqu laki raica tale tu ga na i sulu e loma lalai au a volia me nona. Ena vica na vula e tarava, e lesu tiko ga mai ena noqu vakasama na siga a sucu kina. Au a cata sara ga ni via raica tale e dua.”

Sa rui sivia tale beka na rai e vaka oqo? Ena rairai dredre vei ira tale e so me ra taura rawa oqo, ia e vakamacalataka o Juanita kei ira era vakataki koya era sa tara oti na we ni i vako, ni sega sara ga ni duidui na nodra lolositaka na luvedra sucu vou mai na nodra lolositaka e dua e uabula. E dau kainaki, ni se bera sara ni sucu na gone, sa na dei oti tu na nodrau lomani koya na i tubutubu. E dua na i vau voleka sara e semai rau vata na gone kei tinana. Ni sa mate na gone oya, ena vakila o tinana ni vaka sara ga sa takali e dua sa tamata dina. Oya gona na ka e gadrevi me ra kila na tani.

Rawa ni Veivakaleqai na Yalokatakata kei na Noda Beitaki Keda

E dua tale na tina a kaya oqo me baleta na gauna a tukuni kina vua ni sa mate vakasauri na luvena tagane yabaki ono ena vuku ni leqa ni uto a se tauvi koya tu ga mai na gauna ni nona sucu. “Sa veilecayaki vakaca na lomaqu—e sokonu na yagoqu, e curumi au na yalo ni vakatitiqa, sa dua na ka noqu beitaki au, au sa qai katakatataki watiqu kei na vuniwai ni rau vakaweleweletaka na bibi ni nona mate.”

Ni dau lomararawa e dua, e dau rawarawa vua me yalokatakata. Ena rairai yalokatakatataki ira na vuniwai kei na nasi, ena nona nanuma ni ra a vakaweleweletaki koya sa mate. Se, ena rairai yalokatakatataki ira na nona i tokani kei na wekana ni na dau veicalati tu vua na ka era kaya. E so era yalokatakatataki koya sa mate baleta ni a sega sara ga ni bau kauwaitaka tu na nona bula. E kaya o Stella: “Au nanuma lesu niu a katakatataki watiqu sara ga niu kila ni a sega ni dodonu me yaco vua na leqa. A sa tauvimate bibi sara o koya, ia a taura tu ga vakamamada na i vakasala nei vuniwai.” Ia ena so na gauna, e dau katakatataki koya sa mate o koya e se bula tiko baleta na levu tale ni ogaoga e vu mai na nona mate.

E so e dau laki leqa tale na lomadra ena vuku ni nodra yalokatakata—aya, era na rarawataki ira ga vakataki ira baleta ni a tuburi ira na yalokatakata. E so tale era beitaki ira ga baleta na nona sa mate na wekadra voleka oya. Era na kaya: “Ke a se bula tu oqo o koya, kevaka wale ga meu a vakaukauwataki koya me laki raici vuniwai totolo” se “vakaukauwataki koya me raica e dua tale na vuniwai” se “vakaukauwataki koya me qarauna vinaka na nona bula.”

Nanuma e dua na tina na nona dau roqoti luvena — E gauna rarawataki dina ni mate e dua na gone—ena yaga vei rau na i tubutubu na noda vakaraitaka vei rau na yalo ni veikauwaitaki kei na veinanumi dina

Vei ira tale e so, e sega ni yala wale ga e ke na nodra beitaki ira, vakabibi ke mate vakasauri na wekadra voleka oya. Sa ra na tekivu vakananuma na gauna era a dau katakatataki koya kina na wekadra oya se na nodra a veiba kei koya. Se ra na vakananuma na levu ni ka a dodonu me ra cakava vua sa mate, ia era a mani sega ni cakava.

Na balavu ni gauna era dau lolosi tu kina e vuqa na tina e vakadinadinataka na ka era kaya e vuqa na vuku, ni mate ni gone ena dau mositi rau tu ga na i tubutubu ena nodrau bula taucoko, vakabibi ga o tina.

Ni Mate na Watida

Na nona mate e dua vei rau na veiwatini e vu mai kina e dua tale na mataqali leqa, vakabibi kevaka e levu sara na ka erau a dau cakava vata ni a se bula. Sa na mai tini kina na veibasogana kece ni nodrau dau bula vata, gade vata, cakacaka vata, lasa vata, kei na nodrau dau veinuitaki.

E vakamacalataka o Eunice na ka e yaco ni sa mate vakasauri o watina ena mate ni uto. “Ena i matai ni macawa, e vaka ga ni sa mate tu na yagoqu. Au sega ni bau vakila na i kanakana ni ka se boica rawa na i boi ni ka. Au sega gona ni kila seu a vakasama rawa tu vakacava. Niu a tiko ena gauna era a saga me ra vakabulai koya kina ena nodra pamutaka na utona kei na nodra vakayagataka na wainimate e so, a sega kina ni tubu mai lomaqu na yalo sa dau matau tu vei keda, oya me da sega ni vakabauta na ka sa yaco. Ia sa dua ga na ka na levu ni noqu rarawa, e vaka niu raica e dua na motoka ni sa naulu tiko me lutu yani ena dua na barinisavu, qai sega sara ga ni dua na ka au cakava rawa kina.”

A tagi li? “Io, au a tagi sara ga, vakabibi niu sa wilika na drau vakadrau na i vola ni lolosi au a taura. Voleka ni i vola kece ga au wilika au tagi kina. A yaga sara ga vei au oya. Ia na ka ga sa qai vakararawataki au vakalevu oya, niu tarogi seu vakacava tu. Sa macala ga niu a rarawa tu.”

E vosota rawa vakacava o Eunice na gauna rarawa oya? “Sa vaka ga me votu mai lomaqu ni sa dodonu me toso ga na noqu bula,” a kaya o koya. “Ia na ka ga e mosi vei au ni sa sega ni tiko e ke na watiqu me keirau marautaka vata na bula.”

“Me Ra Kua ni Lewai Iko na Tani. . . ”

Eratou kaya na vola na i vola na Leavetaking—When and How to Say Goodbye: “Me ra kua ni lewai iko na tani ena ka mo cakava se me vakacava na lomamu. Ena sega ni tautauvata na i valavala ni noda dau luluvu. E so era na nanuma—era na tukuna sara tale ga vei iko na nodra nanuma—ni o sa rui rarawa tale vakasivia se na kena veibasai. Vosoti ira ga qai guilecava na ka era tukuna. Ni o saga mo vakalomavinakataki ira na tani ena nomu muria na ka era nanuma, sa na qai dredre ga me seavu kina na nomu yalorarawa.”

Ia e duidui na i valavala ni noda dau lolosi. E sega ni kainaki tiko e ke ni vinaka cake e dua na kena i valavala mai na dua tale. Na leqa ga e rawa ni tubu mai oya, ke sa tarai koya sara ga vakabibi na tamata e lolosi tiko na rarawa qai dredre vua me lomavakacegu rawa. Sa na qai rairai gadrevi e kea na nodra veivuke vakayalololoma na nona i tokani. E kaya na i Vola Tabu: “Sa loloma tiko e na veigauna kece na wekana na tamata, ka sa vaka na tacina e na gauna ni rarawa.” Kua gona ni tu vakasuka ni qara veivuke vei ira na so, mo laki vosa vei ira, mo laki tagi tale ga vei ira.—Vosa Vakaibalebale 17:17.

Ni mate e dua, sa macala tu ga ni da na lolosi, e sega tale ga ni cala ke ra raica votu na tani na noda lolosi. Ia e so tale na taro e gadrevi me saumi: ‘Au na vosota rawa vakacava na noqu lolosi? Au cala beka ke dau tuburi au mai na yalo meu via beitaki au ga kina seu yalokatakata? Meu na lewa vakacava na mataqali yalo vaka oqo? Au na vosota rawa vakacava na noqu lolosi ena vuku ni leqa sa yaco?’ Na ulutaga e tarava ena sauma na taro oqo kei na so tale.

a Me kena i vakaraitaki, o ira na kai Yoruba mai Nigeria, era vakabauta ni dau sucu vou tale na yalo ni tamata sa mate. Ni sa mate gona e dua na gone, sa na dua na ka na levu ni lolosi, ia ena ia tiko oya me dua ga na gauna lekaleka, me vaka e kainaki ena dua na serekali ni Yoruba: “Na wai ga e tasova. E sega ni kavoro na kena dari.” Sa kena i balebale oqo vei ira na Yoruba, ni dari ni wai, oya o koya na tina ni gone, ena rawa ni vakasucu tale—de na sucu tale vua na yalo i koya sa mate. Era sega ni muria na i Vakadinadina i Jiova na vakabauta vakavanua e so e yavutaki ena rere vakalialia e vu mai na vakasama lasutaki ni tawamate rawa na yalo ni tamata kei na kena dau sucu tale mai na yalo, na i vakavuvuli e sega ni yavutaki ena i Vola Tabu.—Dauvunau 9:5, 10; Isikeli 18:4, 20.

Lolosi Kena iVakarau

Na vosa “i vakarau” e sega ni kena i balebale ni sa dau duadua tu ga na i vakarau ni lolosi vei ira kece na tamata. E so era dau lolosi sara vakalevu qai dau dede tale ga na nodra lolosi tiko. E duidui oqo vei ira na tamata yadua. E sega ni se o koya kece e volai tu oqo e ra. Ena rairai tu e so tale na mataqali yalo eda na dau vakila. Na kena e ra oqo e so na i vakaraitaki ni yalololosi ena rawa ni vakila e dua.

Kena i tekivu: Kidacala; sega ni vakabauta, sega ni vakadinata; yali tu na vakasama; beitaki keda ga; yalokatakata.

Ni bibi sara na lolosi, e rawa ni yaco na: Guiguileca kei na moce vakaca; dagadaga ni yago; yalototolo; veilecayaki ni vakasama; tagi vakavuqa; tubu se lutu ni bibi ni yago ni so na gauna eda na tabaka na kana, so tale na gauna eda na sega sara ga ni kana; veilecayaki na bula; oca vakalevu; lailai ga na ka e rawa ni caka; tatawai—vakilai koya sa mate, rogoci koya, raici koya; ke mate na luveda, eda na raici ira vakatani na watida, ia ena sega tu na kena yavu vinaka.

Gauna me tu donu tale kina na bula: Yalo luluvu, lako vata kei na divi lesu ni gauna sa oti; lesu mai ena vakasama na gauna vinaka e so eda a marautaka vata kei koya sa mate, bau so tale tu ga na gauna lasa.

Gone Era Lutu Dole se Sucu Mate—Nodra Lolosi na Tina

A sa vica oti na luve i Monna, ia sa dua ga na ka na levu ni nona nanamaki me baleta na gone a buketetaka tiko. Ni se bera mada ga ni sucu na gone, “e dau qito kei koya, veivosaki kei koya, qai dau tadrai koya.”

E kaukauwa sara na i sema ni nodrau veiwekani o tina kei na gone e se bera ni sucu. E kaya tale: “E dua na gone oqo o Rachel Anne e dau tekea laivi mai ketequ na i vola au dau wilika, e vakavuna tale ga meu dau yadra tu ena so na lomaloma ni bogi. Au se nanuma tu ga oqo na nona se qai tekivu teketeke, e vaka sara ga me tarai au tiko mai me vakaraitaka nona lomani au. Ena gauna kece e yavala kina, sa dua na ka na levu ni noqu loloma. Ena gauna e tauvimate kina, au dau vakila na nona rarawa, niu sa rui kilai koya vinaka.”

E kaya tale o Monna: “Ni qai via vakabauti au o vuniwai, sa bera. A tukuna vei au meu kua ni lomaleqa. Ia au kila tu ga oqo niu a vakila sara ga na gauna a mate kina o luvequ. E vakasauri ga na nona vuki vakaukauwa. Ena siga e tarava, sa mate.”

E sega ni o Monna duadua ga e yaco vua na ka oqo. Ena nodrau i vola na Surviving Pregnancy Loss, erau kaya kina o Friedman kei Gradstein ni rauta ni dua na milioni na marama e Mereke mada ga e dau tini ca na nodra bukete. Ia e levu sara na i wiliwili oqo ni da rai yani e vuravura raraba.

Na ka era sega ni dau taura rawa tiko e so ni lutu dole kei na sucu mate e leqa e tarai ira dina vakabibi na marama, qai kena tale ga ena dredre me ra guilecava—rairai ena nodra bula taucoko. Me kena i vakaraitaki, e nanuma lesu e dua na kena marama, o Veronica na vica na lutu dole a yaco vua, vakabibi na gone a qai vakasucuma mate. Ena i kaciwa ni nona vula a se bula tu na gone oya, qai 6 na kilokaramu na kena bibi ena gauna a sucu kina. Ia a rua na macawa na kena toka matemate e ketena na gone oya. A kaya: “Sa dua dina na ka mosimosi vua na tina me vakasucuma mate tu mai e dua na gone.”

O ira mada ga na marama tale e so era na sega ga ni kila dina se vaka tu e vei na veilecayaki ni bula e tarai ira tu na tina ni gone vaka oqo. E vola e dua na marama a lutu dole na luvena: “E mosi dina vei au niu sa qai mai kila, niu a lecava dina na bibi ni rarawa a bikai ira na noqu i tokani. Na nodra lecava na tani na bibi ni rarawa e bikai au tu ena gauna oqo, e vaka sara ga na noqu a lecava na kedra i tuvaki na noqu i tokani.”

E dua tale na ka ena mositi koya na tina ni gone sa lolosi bibi tu, na nona nanuma ni o watina e sega sara ga ni kauwaitaka na bibi ni leqa sa yaco oya me vakataki koya. E vakamacalataka vaka oqo e dua na yalewa vakawati: “Au a rarawataki watiqu dina. E vaka ga vua niu a sega ni bukete. A dredre vua me vakila na rarawa bibi a bikai au tu. A tukuna vei au meu kua ni taqaya, ia a sega ni vakila o koya na noqu rarawa levu.”

E rairai a buli ga na tagane vakawati me vaka oya na i valavala ni lomana—ni sega ni vakataki watina, me veivolekati sara kei na gone e buketetaki tiko. Ia na gone e mate oya, e luvena tale ga. E bibi kina me rau vakila ruarua na veiwatini ni rau rarawa vata tiko, dina ga ni na duidui na i valavala ni nodrau rarawa. Me rau kua ni vunitaka na nodrau lomararawa. Ke saga o tagane me vunitaka, ena nanuma o watina ni sega sara ga ni kauwai o koya. Me mokoti watina gona o tagane, me tagi vata kei koya. Kemudrau na veiwatini, sa qai kena gauna oqo mo drau veilomani ga kina vakalevu. O kemuni na tagane vakawati, me ra kila na kemuni i sa ni o ni kauwai dina.

Mate Vakasauri ni Gone (SIDS)—Wali na Lolosi

Na leqa vakasauri ni gone sa dua na ka mosimosi. Ena dua na siga, sa sega ni yadra mai na moce na gone a rairai bulabula tu. E sega vakadua ni bau tadrai me yaco oqo, ni dredre sara ga me vakasamataki me mate na gone ni rau se bula na i tubutubu? Na gone a vakavurea vei tinana na yalo ni loloma levu, sa vakavurea oqo na rarawa levu.

Sa na vaka me rau beitaki rau mai na i tubutubu. Rau na nanuma beka ni o rau ga na vu ni nona mate, de rau a vakawelewele. Rau na taroga, ‘Na cava beka a rawa ni keirau cakava me kua ni yaco na leqa?’b Ena so na gauna, ena rawa ni laki nanumi watina vakatani o tagane ena vuku ni leqa, ia ena sega tu na kena yavu vinaka. Ena gauna a laki cakacaka kina, a bula vinaka tu na gone. Ni qai lesu yani e vale, sa mate ni a mate ga ena nona i mocemoce! Na cava a cakava tiko o watina? A tu mai vei o koya ena gauna oya? E dodonu me vakamatatataki na i sau ni taro vaka oqo me kua ni tadre kina na nodrau veimaliwai na veiwatini.

E yaco na leqa ena vuku ni i tuvaki e sega ni namaki. E kaya na i Vola Tabu: “Au a qai lesu, ka kunea e ruku ni mata-ni-siga, ni ra sa sega ni tauca na cere ko ira na daucici, ka ra sega ni gumatua e nai valu ko ira na qaqa, a ra sa sega talega ni kana ko ira na vuku, a ra sa sega talega ni vakaiyau ko ira na yalomatua, ka ra sa sega talega ni vinakati ko ira na matai; ia na kena gauna kei na . . . [“i tuvaki e sega ni namaki,” NW] . . . sa yaco vei ira na tamata kecega.” (Neitou na vosa kala.)—Dauvunau 9:11.

Era na veivuke vakacava na so tale vei iratou na lewe ni vuvale e mate na luvedratou? E kaya e dua na tina e rarawa sara vakalevu: “A lako mai e dua na noqu i tokani me mai samaka na noqu vale, ia au a sega ni tukuna vua me mai sasamaki. E so tale era vakasaqara na keitou. E so era veiuqeti ena nodra mokoti au—era sega tale ni vosa, era mokoti au ga. Au a sega ni via talanoa. Au sega sara ga ni via tukuna, meu se baci tukuna tale na ka e yaco. Au a sega ni taleitaka na vakatataro, baleta ni oya e vaka me dusi au niu a vakawelewele. Me o cei tale e tinanigone, o au ga; ena sega sara ga ni rawa vei au meu vakalaiva me leqa na luvequ.”

b Mate Vakasauri ni Gone (Sudden Infant Death Syndrome [SIDS])—Oqo na yaca e vakatokai vei ira na gone era bulabula vinaka tu qai vakasauri ga ni ra sa mate. E dau nanumi ni ka me caka me kua ni yaco oqo, oya ena gauna e vakamoceri kina na gone, me vakadavori vakatadraicake se vakanatutu, me kua ga ni vakatoboicu. E sega ni kena i balebale ni sa na sega ni yaco na SIDS baleta ni sa qarauni se me davo vakacava na gone.