Wase 14

Na Lewa i Cei Mo Vakarorogo Kina?

1, 2. E ca beka na lewa kece ga? Vakamacalataka.

E LE Levu era dau cata na “lewa.” Na vuna ni dau veivakasaurarataki na nodra lewa e so​—ena vanua ni cakacaka, ena matavuvale, vaka kina ena matanitu. E donu vinaka kina na ka e kaya na iVolatabu: “Sa lewa . . . na tamata vua na tamata tani ka sa mani ca kina.” (Dauvunau 8:9) Io, e vuqa era dau togoraka nodra lewa vei ira na tani, ra qai dau veivakasaurarataki.

² Ia e sega ni ca na lewa kece. Me kena ivakaraitaki, e rawa ni tukuni ni lewai keda na yagoda. E “lewa” na noda cegu, kana, gunu, kei na moce. E veivakasaurarataki beka oqo? Sega. Na noda muria ena yaga vei keda. E tiko e so na lewa vaka oqo e sega ni dua na ka eda cakava rawa kina, sa da na vakarorogo ga. Ia e tiko e so tale ena gadrevi meda lomarawarawa ni vakarorogo kina. Meda raica mada oqo e so na kena ivakaraitaki.

NA LEWA VECERE DUADUA

3. Na cava e ganiti Jiova vinaka kina me vakatokai me “Turaga Sau”?

³ E cavuti vaka300 vakacaca o Jiova me “Turaga Sau” ena iVolatabu. Ke dua e turaga sau, kena ibalebale ni cecere duadua na nona lewa. Na dodonu cava e tu vei Jiova me lai nona kina na itutu oqo? E sauma na Vakatakila 4:11: “Kemuni na neitou Turaga kei na neitou Kalou, sa dodonu me ia vei kemuni na vakarokoroko kei na veidokadokai, kei na kaukauwa: ni sai kemuni ka bulia na ka kecega, era sa buli ga ka tu dei talega e na nomuni lewa.”

4. E dau lewa vakacava o Jiova?

⁴ Ni a buli keda o Jiova, ena sega kina ni rawa vua e dua me taroga na nona dodonu me lewa. Ena vaka me vakarerevaki oqo nida raica ni “sa levu na nona kaukauwa” na Kalou. E vakatokai o koya me “Kalou Kaukauwa duadua”​—na yaca oqo ena vosa vakaiperiu e vakaibalebaletaka na kaukaua vakaitamera. (Aisea 40:26; Vakatekivu 17:1, NW) Ia e dau vakayagataka ga na nona kaukaua o Jiova ena sala e vinaka, ni nona itovo kilai levu na loloma.​—1 Joni 4:16.

5. Na cava e sega ni dredre kina na vakamalumalumu ina lewa i Jiova?

⁵ E dina ni a kaya o Jiova ni na totogitaki ira na tamata ca era sega ni veivutuni, ia a kila vinaka ga o Mosese ni o koya na “Kalou dina, sa vakabauta tiko na veiyalayalati, kei na loloma, vei ira era sa lomani koya ka kitaka na nona vunau.” (Vakarua 7:9) Vakasamataka mada oya! Ni sega ni vakasaurarataki keda meda qaravi koya o Koya e cecere duadua na nona lewa. Na nona loloma ga e uqeti keda meda taleitaki koya. (Roma 2:4; 5:8) E ka marautaki na noda vakamalumalumu ina lewa i Jiova, ni nona lawa kece e buli ga meda vinaka kina.​—Same 19:7, 8.

6. E votu vakacava ena were o Iteni na ile me baleta na lewa, na cava e qai kena itinitini?

⁶ Rau a cata na vuda na veiliutaki ni Kalou. Rau a via lewa ga vakataki rau na ka e vinaka kei na ka e ca. (Vakatekivu 3:4-6) Oya na vuna erau cemuri kina mai na nodrau itikotiko Parataisi. Sa qai vakatara o Jiova vei ira na tamata ivalavala ca me ra vakaduria na nodra lewa ena yaga ina nodra tiko vinaka raraba. Na cava e so na lewa oqo, ena yaco i vei na noda vakamalumalumu vei ira me vaka e vinakata na Kalou?

“IRA ERA VEILIUTAKI ENA MATANITU”

7. E vakacava na nodra lewa na veiliutaki ena matanitu ni vakatauvatani kei na lewa ni Kalou?

⁷ E vola na yapositolo o Paula: “Me talairawarawa na tamata kece ga vei ira era veiliutaki e na matanitu, ni sega ni dua e veiliutaki rawa ke sega ni vakatara na Kalou.” (Roma 13:1, VV) A sega ni vakaduria o Jiova na veimatanitu vakatamata era lewa tu oqo, ia e vakatarai ira ga me ra se lewa tiko. E rawa kina vei Paula me vola: “Ko ira era sa veiliutaki tiko oqo sa lesi ira kina na Kalou.” Na cava e vakaraitaka oqo me baleti ira era lewa tu e vuravura? E vakaraitaka ni ra lailai sobu se malumalumu mai na lewa ni Kalou. (Joni 19:10, 11) O koya gona, ni veicoqacoqa na lawa ni tamata kei na lawa ni Kalou, sa dodonu vei ira na lotu Vakarisito me ra muria na nodra lewaeloma e tuberi vakaivolatabu. E ‘kilikili ga me ra talairawarawa vua na Kalou, me kakua vei ira na tamata.’​—Cakacaka 5:29.

8. E yaga vakacava vei iko ni ra se lewa tiko oqo na veimatanitu, o na vakaraitaka vakacava na nomu vakamalumalumu vei ira?

⁸ Dau vakalevu ga me ra veiqaravi na veimatanitu me vaka ‘na italai ni Kalou me ra cakava na ka me da vinaka kina.’ (Roma 13:4, VV) Ena sala cava soti? Vakasamataka mada na nodra veiqaravi na veimatanitu, me vaka na veikauyaki ni meli, nodra veitaqomaki na ovisa kei na tabana ni bokobuka, qarauni ni tiko savasava, kei na vuli. E vola kina o Paula ni “sa i koya tale ga oqo na vuna mo ni soli i vakacavacava kina. Ia ni ra sa vakayacora na nodra i tavi ko ira na veiliutaki era sa cakava tiko na cakacaka ni Kalou.” (Roma 13:6, VV) Ena ka e baleta na ivakacavacava se na veika gadrevi tale e so vakalawa me caka, meda “vakayacora tiko ga [kina] na ka dodonu.”​—Iperiu 13:18, VV.

9, 10. (a) Na cava e nodra itavi na veimatanitu ena nona ilesilesi na Kalou? (b) Na cava e cala kina meda saqata na matanitu?

⁹ Ena so na gauna era dau vakayagataka cala na nodra kaukaua na matanitu. Kena ibalebale beka oya ni sa tu na dodonu vei keda meda kua ni vakamalumalumu vei ira? Sega sara. E raica tu mai o Jiova na nodra dau ca na matanitu. (Vosa Vakaibalebale 15:3) Na nona vakalaiva tu me veiliutaki na tamata e sega ni kena ibalebale ni vakalecalecava o koya na nodra ca; e sega tale ga ni vinakata o koya meda cakava vaka kina. Io, na Kalou sa voleka me “vurumemeataka . . . ka vakaotia na veimatanitu” oqo me qai kauta mai na nona matanitu dodonu me kedra isosomi. (Taniela 2:44) Ia ni se bera ni yaco oqo, e se tu na kedra yaga na veimatanitu.

¹⁰ E vakamacalataka o Paula: “Ko koya e saqati ira era veiliutaki tiko sa saqata tiko na ka sa lesia na Kalou.” (Roma 13:2, VV) E “lesia” na matanitu na Kalou ena inaki me taqomaki kina na tiko vinaka raraba, ke sega, ena tubu na ca kei na veilecayaki levu. E ka vakalialia me saqati na matanitu, e sega tale ga ni vakadonuya na iVolatabu. Me kena ivakaraitaki: Kaya mada ni o sa sele, qai culai na wa me taura vata tu na mavoa. E dina ni sega ni tikiniyagomu na wa, ia e tiko na kedra yaga ena loma ni dua na gauna. Ena rawa ni vakavuleqa ke sere totolo. Ena vakasama vata ga oqo, era a sega ni okati ena inaki taumada ni Kalou na veimatanitu vakatamata. Ia ni se bera ni liutaka na vuravura kece na nona Matanitu, era na qarava tiko mada na bula vinaka raraba na veimatanitu vakatamata, ni oqo e lakolakovata kei na loma ni Kalou ena gauna oqo. E dodonu kina meda vakamalumalumutaki keda ina lewa ni matanitu, e dina nida na vakaliuca tiko ga na lawa ni Kalou kei na lomana.

NA LEWA ENA MATAVUVALE

11. E vakacava tu na ituvatuva ni veiliutaki?

¹¹ Na veiwekani kece e kena yavu na matavuvale. Ena loma ni bula vakamatavuvale erau na kunea kina na veiwatini na veilasamaki e marautaki, era maroroi ra qai tuberi tale ga kina na gone me ra vakarautaki ena nodra bula ena veigauna maimuri. (Vosa Vakaibalebale 5:15-21; Efeso 6:1-4) Na ituvatuva uasivi vaka oqo e dodonu me tuvai matau me rawa ni kune kina na vakacegu kei na duavata ena matavuvale. Na sala e vakarautaka o Jiova me rawa kina oqo, oya na nona biuta e dua na ituvatuva ni veiliutaki, me vaka e vakamacalataki ena 1 Korinica 11:3: “Sa ulu ni tamata yadua na Karisito; ia na ulu ni yalewa na tagane; kei na ulu i Karisito na Kalou.”

12, 13. O cei na ulu ni matavuvale, na cava e vulici ni raici na ivalavala ni nona dau veiliutaki o Jisu?

¹² E ulu ni matavuvale na tagane. Ia e toka tale e cake vua e dua e uluna​—o Jisu Karisito. E vola o Paula: “Oi kemudou na tagane vakawati, lomani ira na watimudou, me vaka sa lomana nai soqosoqo lewe ni lotu na Karisito, a sa soli koya e na vukuna.” (Efeso 5:25) E vakaraitaka na tagane vakawati ni vakamalumalumu vei Karisito ena nona karoni watina ena sala vata ga a karona kina na ivavakoso o Jisu. (1 Joni 2:6) Sa soli vei Jisu na lewa levu, ia e laurai ga vua ni dau yalomalua, yalololoma, qai yalorawarawa. (Maciu 20:25-28) Ena nona bula tu vakatamata o Jisu, e sega vakadua ni vakayagataka cala na lewa e tu vua. E dau “yalomalua ka yalomalumalumu,” qai vakatokai ira na nona imuri me ra ‘wekana’ sega ni nona “tamata.” “Ka’u na vakacegui kemudou,” e yalataki vei iratou, ia na ka sara ga oya a qai cakava.​—Maciu 11:28, 29; Joni 15:15.

¹³ Era vulica na tagane vakawati ena ivakaraitaki i Jisu ni itutu ni veiliutaki ena bula vakarisito e sega ni itutu ni veivakasaurarataki. E itutu ga ni loloma kei na veirokovi. Sa rawa ni macala eke ni cala sara ga na vakayaco itovo kaukaua kei na tau ni vosa kaukaua vua na yalewa. (Efeso 4:29, 31, 32; 5:28, 29; Kolosa 3:19) Ke dau kaukaua na nona ivalavala e dua na tagane vakawati lotu Vakarisito vua na watina, ena tawayaga na nona cakacaka vinaka tale e so, ena tarovi tale ga na nona masu.​—1 Korinica 13:1-3; 1 Pita 3:7.

14, 15. E yaga vakacava vua na yalewa vakawati na nona kila na Kalou me vakamalumalumu kina vei watina?

¹⁴ Ni muria na ivakaraitaki i Karisito na tagane vakawati, ena rawarawa vei watina me vakaitovotaki koya ena veika e cavuti ena Efeso 5:22, 23: “Oi kemudou na yalewa vakawati, mo dou dui vakamalumalumutaki kemudou vua na watimudou, me vaka vei koya na Turaga. Ni sa ulu ni watina na tagane, me vaka sa ulu ni soqosoqo lewe ni lotu na Karisito.” E dodonu vua na yalewa me vakamalumalumu vei watina me vaka ga ni dodonu vei tagane me vakamalumalumu vei Karisito. E vakamatatataka tale ga na iVolatabu ni veiganiti me ra dau rokovi, ra vakacaucautaki na yalewa vakawati vinaka ena vuku ni nodra yalomatua vakalou kei na nodra cakacaka kaukaua.​—Vosa Vakaibalebale 31:10-31.

¹⁵ E tiko na vanua ena yala kina na nona vakamalumalumu vei watina na yalewa vakawati lotu Vakarisito. Oya ni sa veicoqacoqa kei na lawa vakalou e dua na ka ena tubu cake mai, e sa na qai muri ga na vosa ni Kalou, sega ni vosa ni tamata. Ia ena nona yalodina ena ituvaki vaka oya na yalewa vakawati, e dodonu me vakaraitaka tiko ga na “yalomalumalumu kei na yalomalua.” E dodonu me laurai votu ni sa yalewa vakawati vinaka cake ena nona sa mai kila na Kalou. (1 Pita 3:1-4) Na ka vata ga oqo ena laurai tale ga vua na tagane lotu Vakarisito e tawavakabauta o watina. Na nona muria na ivakavuvuli vakaivolatabu ena vakavuna me tagane vakawati vinaka cake.

16. Era muria vakacava na gone na ivakaraitaki i Jisu ni se gone?

¹⁶ Na nodra itavi na gone e vakamacalataki tu ena Efeso 6:1, e kaya: “Oi kemudou na gone, dou talairawarawa vei ira na nomudou qase e na ka sa vinaka vua na Turaga: ni sa dodonu oqo.” Era muria na ivakaraitaki i Jisu na gone lotu Vakarisito, ni a dau vakamalumalumutaki koya vei rau na nona itubutubu ni sa tubu cake tiko. Ni gone dau talairawarawa o Jisu, e tubu cake kina “e na vuku kei na yagona talega, a sa vinakati koya vakalevu cake tikoga na Kalou kei ira talega na tamata.”​—Luke 2:51, 52.

17. Ena rawa ni vakayacoka vakacava vei ira na luvedra na ivalavala era qarava kina na nodra itavi na itubutubu?

¹⁷ Na ivalavala era qarava kina na nodra itavi na itubutubu ena rawa ni vakayacoka ena nodra na doka se vorata na lewa na luvedra. (Vosa Vakaibalebale 22:6) Ena vinaka kina me taroga na itubutubu: ‘E dau tau vakayalololoma na noqu lewa se tau kaukaua? Sa rui dau malumu beka na noqu lewa?’ Na itubutubu vakalou ena dau yalololoma qai dau veinanumi, ia ena sega ga ni biuta na ivakavuvuli vakalou. E veiganiti kina na ka e vola o Paula: “Kemudou . . . na qase, dou kakua ni vakacudrui ira na nomudou gone: ia dou vakavulici ira e na vunau kei nai vakavuvuli ni Turaga.”​—Efeso 6:4; Kolosa 3:21.

18. Me vakayacori vakacava na nodra dau veivakanakuitataki na itubutubu?

¹⁸ E dodonu me ra dikeva matua na itubutubu na iwalewale ni nodra veivakavulici, vakabibi ke ra vinakata me ra na gone dau talairawarawa na luvedra, me ra vu ni marau vei ira. (Vosa Vakaibalebale 23:24, 25) Ena iVolatabu, na veivakanakuitataki e dua tiko na sala ni veivakavulici. (Vosa Vakaibalebale 4:1; 8:33, NW) Ia e dau salavata kei na loloma kei na ivalavala malua, sega ni yalokatakata kei na ivalavala kaukaua. O koya gona, ni ra kanakuitataka na luvedra na itubutubu lotu Vakarisito, me ra cakava oqori vakayalomatua, ra qai lewa vinaka na yalodra.​—Vosa Vakaibalebale 1:7.

NA LEWA ENA LOMA NI IVAVAKOSO

19. Na cava e cakava na Kalou me tuvai matau kina na ivavakoso vakarisito?

¹⁹ Ni Kalou dau tuvatuva matau o Jiova, e macala ni na vakarautaka na ituvatuva matau me baleta na nodra lewai vinaka na nona tamata. Sa lesi Jisu kina o koya me Ulu ni ivavakoso Vakarisito. (1 Korinica 14:33, 40; Efeso 1:20-23) E dua na ituvatuva e lewa na Kalou me baleta na ivavakoso, e kena iliuliu tawarairai o Karisito, oya me ra lesi na qase me ra vakatawana na qelenisipi ena yalo e vinakata, ena yalololoma, kei na yalo makutu. (1 Pita 5:2, 3) Era vukei ira na qase ena vuqa na sala na dauveiqaravi vakaitalatala, ra qai dau veivuke tale ga vakalevu ena loma ni ivavakoso.​—Filipai 1:1.

20. Na cava e dodonu kina meda dau vakamalumalumu vei ira na qase lotu Vakarisito era lesi, na cava e yaga kina oqo?

²⁰ E vola o Paula ena vukudra na qase lotu Vakarisito: “Dou talairawarawa vei ira sa liutaki kemudou, ka mo dou vakamalumalumutaki kemudou: ni ra sa yadrava na yalomudou, me vakataki ira era na tukuni ira kina, me ra kitaka kina e na marau, ka sega e na vutugu: ni sa sega ni yaga vei kemudou me vakaoqori.” (Iperiu 13:17) Ena nona yalomatua, sa vakararavitaka tu kina na Kalou vei ira na ivakatawa vakarisito na icolacola ni nodra vakacegui vakayalo na lewe ni ivavakoso. O ira na qase oqo era sega ni vaka voli e dua na ilawalawa italatala vetaicake. Era dauveiqaravi ra qai tamata cakacaka ni Kalou, me ra qaravi ira na nodra itokani era sokalou vata, me vaka ga a cakava na noda Turaga, o Jisu Karisito. (Joni 10:14, 15) Nida kila ni ra kauai ena noda tubu kei na toso vakayalo na tagane era rawata vinaka na ivakatagedegede vakaivolatabu, eda uqeti gona meda dau tokoni ira, meda dau vakamalumalumutaki keda vei ira.​—1 Korinica 16:16.

21. Era dau vukei ira vakacava na nodra itokani lotu Vakarisito ena nodra leqa vakayalo na qase era lesi?

²¹ Ena so na gauna, era dau lakosese na sipi se ra na lai tu ena itutu me rawa ni vakaleqai ira kina na veika vakavuravura. Era dau yadrayadravaki na qase me ra qaravi ira era ­tataunaki tu vei ira, me ra raici ira yadua sara ga, ni ra ­ivakatawa veivuke nei koya na iVakatawa Levu. (1 Pita 5:4) Era dau sikova yadudua na lewe ni ivavakoso me ra vakayaloqaqataki ira. Ni ra kila ni dau saga na Tevoro me vakaleqa na nodra tiko vinaka na tamata ni Kalou, era walia sara na leqa e dau votu mai na qase ena nodra vakaliuca na vuku mai cake. (Jemesa 3:17, 18) Era cakacaka vakaukaua me ra taqomaka na nodra yalovata kei na nodra duavata na lewe ni ivavakoso, ni oqo na ka vata ga a masulaka o Jisu.​—Joni 17:20-22; 1 Korinica 1:10.

22. Ni cala e dua, era na veivuke kina vakacava na qase?

²² Vakacava ke mani yaco e dua na ka ca vua na lotu Vakarisito, se yalolailai ni a cakava e dua na ka ca. Na ivaka­sala malumu kei na nodra masu na qase mai vu ni lomadra ena vukuna ena rawa ni vakabulabulataki koya tale vakayalo. (Jemesa 5:13-15) O ira na tagane era lesi ena yalo tabu oqo, e tu tale ga vei ira na lewa me ra veivakadodonutaki, me ra vunauca e dua e butu cala tiko se rawa ni vakaleqa na savasava vakayalo kei na rakorako ni bula ena loma ni ivavakoso. (Cakacaka 20:28; Taito 1:9; 2:15) De na rairai gadrevi vei ira e so me ra tukuna na cala bibi e yaco me savasava tiko ga kina na ivavakoso. (Vunau ni Soro 5:1) Ke sa cala bibi e dua na lotu Vakarisito, e ciqoma na veivunauci vakaivolatabu qai laurai vua ni sa veivutuni dina, ena vukei o koya. Ia era na vakasivoi o ira era beca tiko ga na lawa ni Kalou, ra qai sega ni veivutuni.​—1 Korinica 5:9-13.

23. Na cava soti era dau vakayacora na ivakatawa vakarisito me ra vinaka kina na lewe ni ivavakoso?

²³ Ni sa na Tui o Jisu Karisito, e parofisaitaki ena iVolatabu ni ra na qai lesi na tagane era matua vakayalo me ra na vakacegui ira na tamata ni Kalou, taqomaki ira, qai dau vakabulabulataki ira. (Aisea 32:1, 2) Era na liu sara tiko ga ena vunautaki ni i tukutuku vinaka, ena cakacaka ni veivakatawani, kei na veivakavulici me cuqeni kina na tubu vakayalo. (Efeso 4:11, 12, 16) E dina ni so na gauna era na veivunauci, veivakadodonutaki, veivakauqeti na qase era ivakatawa vakarisito, ia ke ra muria na lotu Vakarisito kece na nodra ivakavuvuli vinaka e yavutaki ena Vosa ni Kalou, ena yaga oqori vei ira me ra toka dei ga kina ena gaunisala ni bula.​—Vosa Vakaibalebale 3:11, 12; 6:23; Taito 2:1.

MO RAICA NA LEWA ME VAKATAKI JIOVA

24. Na ile cava eda dau vakatovolei kina e veisiga?

²⁴ O rau na imatai ni tagane kei na yalewa erau a vakatovolei ena nodrau na talairawarawa se sega. Meda kua kina ni kurabui nida na vakatovolei tale ga ena ka oqo e veisiga. E vakabulabulataka tu o Setani na Tevoro na yalo ni veivorati e vuravura. (Efeso 2:2) E dau vakaraitaki tu ni vinaka cake meda liutaki keda ga, e ca na vakamalumalumu vua tale e dua.

25. E yaga vakacava na noda cata matua na yalo ni veivorati ni vuravura oqo kei na noda dau vakamalumalumu ina nona lewa na Kalou se ina lewa e vakatara voli o koya?

²⁵ Ia meda cata matua sara na yalo ni veivorati e kilai tu kina o vuravura. Nida vakayacora oqo, eda na raica ni na vu ni veivakalougatataki levu vei keda na noda dau vakamalumalumu. Dua mada oqo, nida na galala kina mai na nuiqawaqawa kei na lomataqaya e bikai ira na dau beca na lewa ni matanitu. Ena sega soti kina ni levu na tiko yavavala e dau vakilai ena vuqa na matavuvale edaidai. Eda na marautaka tale ga na veilasamaki vinaka kei ira na noda itokani lotu Vakarisito dau loloma. Qai vakauasivi, na noda vakamalumalumu ena tini ena dua na veiwekani vinaka kei Jiova, o Koya e cecere duadua na nona lewa.

O SE NANUMA TIKO?

E dau lewa vakacava o Jiova?

Eda na vakamalumalumu vakacava vei ira na veiliutaki ena matanitu?

Ena ka e baleta na itutu ni veiliutaki, na cava e nodra icolacola na lewe ni matavuvale yadua?

Eda na dau vakamalumalumu vakacava ena ivavakoso vakarisito?

[Kato ena tabana e 134]

DAU VAKAMALUMALUMU, SEGA NI VEIVORATI

Era dau vunautaka e matanalevu na iVakadinadina i Jiova ni Matanitu ni Kalou duadua ga e vu ni vakacegu kei na tiko nuidei dina. Ia era sega vakadua ni vorata na matanitu ni nodra vanua o ira na daukacikacivaki gugumatua oqo ni Matanitu ni Kalou. E dau laurai ga ni ra lewe ni vanua itovo rakorako duadua na iVakadinadina, ra qai dau doka na lawa. “Ke ra vakataki ira na ivakadinadina i Jiova na matalotu kece,” e kaya na vakailesilesi ni dua na matanitu mai Aferika, “ena sega na laba, butako, nodra be na gone, sega na kaivesu kei na gasaukuro atomi. Ena sega vakadua ni loka na katuba.”

Ena nodra vakadinadinataka oqo, era sega kina ni tarova na nodra cakacaka vakavunau na iVakadinadina na vakailesilesi ena vuqa na matanitu. Ena so na matanitu, e vakatarai tale na nodra cakacaka na iVakadinadina i Jiova ni ra raica na veiliutaki na kena vinaka. Oqo e vaka ga na nona vola na yapositolo o Paula me baleta na noda talairawarawa vei ira na veiliutaki ena matanitu: “Cakava na ka vinaka, ka na qai vakacaucautaki iko ko koya.”​—Roma 13:1, 3, VV.