Wase Tinikaono

Voleka na Kedrau iTinitini na Tui Dauveimecaki

1, 2. E veisau vakacava o koya e taura na itutu ni tui ni vualiku ni oti na iKarua ni iValu Levu?

ENA nona vakasamataka na ivakarau ni bula vakapolitiki mai Mereke kei Rusia, a vola kina ena 1835 na vuku, e daunitukutuku makawa tale ga ni Varanise o Alexis de Tocqueville: “E dua vei rau, e nona yavu ni cakacaka na galala; na kena ikarua e nona yavu na veivakabobulataki. E duidui . . . sara na sala erau muria; ia e vaka me rau lesi ruarua ena inaki vuni beka ni Kalou me rau na dui lewa ena dua na siga na nodra bula e veimama na lewe i vuravura.” A mai dina beka na vakasama oqo ni oti na iKarua ni iValu Levu? E vola na daunitukutuku makawa o J. M. Roberts: “Ni cava na iKarua ni iValu Levu, e vaka me kena irairai dina ni na lewa na bula ni kai vuravura e rua na matanitu, erau matanitu qaqa ia e duidui sara na ivakarau ni veiliutaki erau muria, e dua e vu ena vanua makawa o Rusia, na kena ikarua e Mereke.”

² Ena rua na ivalu levu kei vuravura, a meca levu duadua ni tui ni ceva​—na Matanitu Qaqa kei Vuravura o Peritania kei Mereke​—o Jamani ni a taura tu na itutu ni tui ni vualiku. Ia ni sa oti na iKarua ni iValu Levu, a tawase na matanitu o Jamani. Sa mai to vua na tui ni ceva o Ra kei Jamani, qai lai to o Tokalau kei Jamani ina dua tale na matanitu kaukaua​—na matanitu vakominisi e liutaka na Soviet Union. Na matanitu se ivakarau ni veiliutaki vakapolitiki oqo e tucake me tui ni vualiku, me meca kaukaua kina ni matanitu tovata o Peritania kei Mereke. Ena nodrau veimecaki, a tubu kina na ivalu ni Veisavosa (Cold War) me tekivu mai na 1948 me yacova na 1989. E liu, e se “ca ki na veiyalayalati tabu” na tui ni vualiku, o Jamani. (Taniela 11:28, 30) Na cava mada era cakava na matanitu vakominisi ina veiyalayalati oqo?

RA BALE NA LOTU VAKARISITO DINA, IA ERA GUMATUA

3, 4. O cei o ira “era sa vakacataka na veiyalayalati,” e vakacava na nodra veiwekani kei na tui ni vualiku?

³ “Ko ira eso era sa vakacataka na veiyalayalati,” e kaya na agilosi ni Kalou, “ena vakacacani ira ko koya [na tui ni vualiku] e na nona dauveicavilaki.” E kaya tale na agilosi: “Ia na tamata era kila na nodra Kalou era na gugumatua, ka rawa ka. Ia ko ira na tamata yalomatua era na vakavulici ira na lewe vuqa: ia era na bale ga e nai seleiwau, kei na yameyame ni bukawaqa, kei na veivakabobulataki, kei na veikoveraki, ka bogi vuqa.”​—Taniela 11:32, 33.

⁴ O ira na “vakacataka na veiyalayalati” e baleti ira na iliuliu ni lotu ena Veivanua Vakarisito. Era kaya nira lotu Vakarisito, ia na nodra itovo e vakarogorogocataka na yaca oya. Ena nona ivola na Religion in the Soviet Union (Lotu Mai na Soviet Union), e kaya kina o Walter Kolarz: “[Ena ikarua ni ivalu levu] a vinakata na Matanitu o Rusia me veivuke na Lotu ena iyau me qai veitokoni tale ga ena kena taqomaki na nodra vanua.” Ni oti na ivalu, era se vinakata ga na iliuliu ni lotu mera veiwekani tiko ga kei na matanitu, dina ga ni tokona na matanitu sa mai tui ni vualiku tiko oqo na vakasama ni sega na Kalou. E sa qai mai vakavuravura ga kina vakalevu o lotu ni Veivanua Vakarisito​—na mataqali vukitani e vakasisilataka o Jiova.​—Joni 17:16; Jemesa 4:4.

5, 6. O cei o ira “na tamata era kila na nodra Kalou,” na cava era sotava ena ruku ni nona veiliutaki na tui ni vualiku?

⁵ Ia e vakacava o ira na lotu Vakarisito dina​—“na tamata era kila na nodra Kalou” kei “ira na tamata yalomatua”? E dodonu vinaka nodra ‘talairawarawa vei ira na veiliutaki ena matanitu,’ ia era sega ga ni vakavuravura na lotu Vakarisito era bula tiko ena ruku ni nona veiliutaki na tui ni vualiku. (Roma 13:1, VV; Joni 18:36) Era qarauna mera sauma “vei Sisa na ka nei Sisa,” ra qai sauma “vei koya talega na Kalou na ka sa nona na Kalou.” (Maciu 22:21) Oqo na vuna e vakatovolei kina nodra yalodina.​—2 Timoci 3:12.

⁶ Ena vuku ni tikina oqo, era “bale” ra qai ‘gumatua’ tale ga na lotu Vakarisito dina. Era bale ena nodra sotava na veivakacacani warumisa, era mate sara e so. Ia era gumatua baleta ni levu vei ira era sega ni soro. Era vakamalumalumutaka na vuravura, me vakataki Jisu ga. (Joni 16:33) Era sega tale ga ni cegu ena vunau, ke ra mani bala sara i valeniveivesu se na keba ni veivakararawataki. Nira vunau, sa ra ‘vakavulici ira sara tiko ga na lewe vuqa.’ Era vakacacani na iVakadinadina i Jiova ena levu na vanua e lewa tu na tui ni vualiku, ia e tubu tiko ga na kedra iwiliwili. Ena vuku ni nodra yalodina tiko ga “ko ira na tamata yalomatua,” sa ra mai tiko tale ga ena levu na vanua oqo “nai soqosoqo levu” e tubu tiko ga na kedra iwiliwili.​—Vakatakila  7:9-​14.

RA VAKATOVOLEI NA TAMATA I JIOVA

7. Na ‘veivuke vakalailai’ cava e caka vei ira na lotu Vakarisito lumuti era bula ena ruku ni nona lewa na tui ni vualiku?

⁷ “Ni ra sa bale [na tamata ni Kalou], era na vukei vakalailai,” e kaya na agilosi. (Taniela 11:34a) E bau ka ni vakacegu toka vei ira na lotu Vakarisito era bula ena ruku ni nona lewa na tui ni vualiku, na nona mai qaqa ena iKarua ni iValu Levu na tui erau dau veimecaki. (Vakatauvatana Vakatakila 12:15, 16.) E vaka kina vua na tui vou ni vualiku, nira bau kune vakacegu na lotu Vakarisito ena so na gauna. Ni vakarau mai cava na ivalu ni Veisavosa, sa ra qai liaca e levu na dauveiliutaki nira sega ni tamata rerevaki na lotu Vakarisito yalodina, e vakatarai kina vakalawa nodra cakacaka. E yaga tale ga vakalevu na tubu tiko ga ni kedra iwiliwili na isoqosoqo levu, nira rogoca na nodra vunau ena yalodina na lumuti ra vukei ira tale ga.​—Maciu 25:34-​40.

8. Era mai kabiti ira vakacava na tamata ni Kalou e so “na dauveicavilaki”?

⁸ Vei ira kece na via mai qaravi Kalou donuya na ivalu ni Veisavosa, e so e sega ni vinaka na nodra inaki. A veivakasalataki kina na agilosi: “Ena kabiti ira talega ko ira e lewe vuqa e na dauveicavilaki.” (Taniela 11:34b) E levu sara era vakaraitaka nodra taleitaka na ka dina, ia era sega ni via yalataki ira ga vua na Kalou. E so tale e kedra irairai nira sa ciqoma na itukutuku vinaka, ia na kena dina nira yamata ga ni matanitu. Ena dua na vanua, e tukuni mai kina: “Era daunikominisi dina e so vei ira na lawaki ca oqo era curu lo mai ina nona isoqosoqo na Turaga, ra mai vakaraitaki ira nira dausokalou gugumatua, ra bau lesi sara ina so na itutu bibi ni veiqaravi.”

9. Na cava e vakatara kina o Jiova mera “bale” e so na lotu Vakarisito yalodina ena nodra cakacaka na yamata?

⁹ E tomana na agilosi: “Ia eso vei ira era yalomatua era na bale, me vakatovolei ira, ka vakasavasavataka, ka vakavulavulataka, ka yacova nai otioti; ni sa bera na gauna sa lokuci.” (Taniela 11:35) Era vakavuna na yamata na nodra vesu e so na dauveiqaravi yalodina. E vakatara oqo o Jiova, mera vakatovolei kina na nona tamata, ra vakasavasavataki tale ga. Me vaka ga nona “vulica na talairawarawa” o Jisu “mai na veika rarawa e sota kaya,” era vulica tale ga na vosovoso na tacida yalodina ena kena vakatovolei na nodra vakabauta. (Iperiu 5:8, VV; Jemesa 1:2, 3; vakatauvatana Malakai 3:3.) Era yaco kina mera ‘vakatovolei, vakasavasavataki, qai vakavulavulataki.’

10. Na cava na ibalebale ni vosa “ka yacova nai otioti”?

¹⁰ E dodonu mera na bale ra qai vakatovolei na tamata i Jiova “ka yacova nai otioti.” Era sega ni lecava ni sa dodonu ga mera vakacacani me yacova sara na icavacava ni ivakarau ni veika ca oqo. Ia na nodra vakasavasavataki kei na nodra vakavulavulataki na tamata ni Kalou e vu mai na nona sikabotei ira na tui ni vualiku, e vakaibalebaletaki tiko ina dua “na gauna sa lokuci.” O koya gona na vosa, “ka yacova nai otioti” ena Taniela 11:35 e dusia na ivakataotioti ni dua na itabagauna mera na vakatovolei kina na tamata ni Kalou, nira vosota tiko na nona veivakacacani na tui ni vualiku. E kena irairai ni mai oti na nodra bale ena gauna sa lokuca o Jiova me oti kina.

VAKALEVULEVUI KOYA NA TUI

11. Na cava e kaya na agilosi me baleta na nona rai na tui ni vualiku ena dodonu nei Jiova me veiliutaki?

¹¹ Me baleta na tui ni vualiku, e kaya tale na agilosi: “Na tui ena veitalia voli ga; ka na vakaceceretaki koya, ka vakalevulevui koya me uasivi vei ira kece na kalou, io [ena nona bese ni vakadinata na dodonu ni veiliutaki i Jiova] ena cavuta ko koya na ka e veivakurabuitaki vua na nodra Kalou na kalou, ka cakacaka yaco, ka me oti mada na veicudruvi: ni na caka ga na ka sa lesi. Ia ena sega ni via kila ko koya na Kalou ni nona qase, se na nodra ka domoni na yalewa, se dua na kalou tani: ni na vakalevulevui koya ki na ka kecega ko koya.”​—Taniela 11:36, 37.

12, 13. (a) Ena sala cava e cata kina na tui ni vualiku “na Kalou ni nona qase”? (b) O cei o ira na “yalewa” a sega ni via kila na tui ni vualiku na nodra “ka domoni”? (c) Na “kalou” cava a vakarokorokotaka na tui ni vualiku?

¹² Mai yaco dina na vosa ni parofisai oqo, ni a cata na tui ni vualiku “na Kalou ni nona qase,” me vaka na vakabauta ni Letoluvakalou nei lotu ni Veivanua Vakarisito. E vakauqeti ena veivanua liutaki vakominisi na vakasama ni sega na Kalou. Sa buli koya ga kina me kalou na tui ni vualiku, me “vakalevulevui koya ki na ka kecega.” E sega ni via kila “na nodra ka domoni na yalewa”​—oya o ira na vanua era vakarorogo vua, me vaka na vanua o North Vietnam, ni oqo o ira na vanua era vaka me nona yalewa cakacaka na tui ni vualiku​—sa “veitalia voli ga” kina na tui.

¹³ E kaya na agilosi ni tomana nona parofisai: “Me kenai sosomi sa na vakarokorokotaka ko koya na kalou ga ni valu: io ena vakarokorokotaka ko koya na kalou era sa sega ni kila ko ira na nona qase, e na koula, kei na siliva, kei na vatu talei, kei na ka domoni.” (Taniela 11:38) E vakabauta cake na tui ni vualiku “na kalou ga ni valu,” oya na kila vakasaenisi me rawaka kina ena ivalu. E raica ni na bula ena vuku ni “kalou” oqo, e vakayagataka se cabora kina e dua na ilavo kei na iyau vakaitamera.

14. Ena sala cava e mai “rawaka” kina na tui ni vualiku?

¹⁴ “Ena vakatuoqo [“rawaka,” NW] na nona cakacaka e na koro ni valu, vua na kalou tani, sai koya ga ena kila ko koya, ka vakalevulevuya e na ka lagilagi: ka na lesi ira me ra nodra turaga na lewe vuqa; ia na vanua, ena vota ko koya me vakaivoli kina.” (Taniela 11:39) Ena nona vakanuinui cake ina kaukaua vakaivalu se na “kalou tani,” ena “rawaka” na tui ni vualiku, e mai dua kina na matanitu qaqa ena ivalu “ena iotioti ni veisiga.” (2 Timoci 3:1, NW) Era vakavinavinakataki na veivanua era tokona na nona ile ena kena soli vei ira na veivuke vakapolitiki, vakailavo, kei na veitokoni vakaivalu ena so na gauna.

“MAI CUMU” ENA GAUNA NI IVAKATAOTIOTI

15. A mai ‘cumuti’ koya vakacava na tui ni vualiku na tui ni ceva?

¹⁵ “E na gauna ni kenai vakataotioti ena mai cumu vua ko koya na tui ni ceva,” e kaya na agilosi vei Taniela. (Taniela 11:40a) E vakacava, a ‘cumuti’ koya beka na tui ni vualiku o tui ni ceva ena “gauna ni vakataotioti”? (Taniela 12:4, 9) A veicumu dina. Ni oti na iMatai ni iValu Levu, a veivakasaurarataki na tui ni ceva me muria na tui ni vualiku ni gauna oya​—o Jamani​—na veidinadinati ni tiko veisaututaki. Sa rawa ni tukuni kina oqo me ‘veicumu,’ ni a vakacudrui Jamani na ka e cakava oqo na tui ni ceva, a vinakata sara ga me ravu lesu. Ni qaqa oti o tui ni ceva ena iKarua ni iValu Levu, a vagolea na nona rokete vakaniukilia rerevaki vua na kena meca qai vakarautaka e dua na mataivalu tovata kaukaua me ravuti kina na kena meca ke gadrevi, na mataivalu e vakatokai me North Atlantic Treaty Organization (NATO). Me baleta na itavi ni NATO, e kaya kina e dua na daunitukutuku makawa ni Peritania: “Oqo sara ga na sala levu duadua e ‘yalani’ kina na USSR (o Soviet Union), ni vakabauti ni matanitu ga oqo e rawa ni vakaleqa na tiko sautu e Urope. A 40 na yabaki na cici [ni NATO] qai sega ni vakataratututaki ni a rawata vinaka na inaki a tauyavu kina.” Ni toso na ivalu ni Veisavosa, e tomana tale ga na tui ni ceva nona ‘veicumu’ ena nodra talai na yamata kei na nodra iyaya vereverea, na nodra talai tale ga na mata ni matanitu mera valataka e so na ile, vaka kina na kaba vakaivalu.

16. Na cava e cakava na tui ni vualiku ena veicumu ni tui ni ceva?

¹⁶ Na cava e cakava kina na tui ni vualiku? “Ia na tui ni tokalau [“vualiku,” NW] ena cici vua me vaka na covulaca, o koya, kei na qiqi-ni-valu, kei na tamata sa vodo ose, kei na waqa e vuqa; ia ena curuma na vanua eso, ka luvuca, ka lako basika yani.” (Taniela 11:40b) Ni dikevi na itukutuku ni veigauna ena iotioti ni veisiga oqo, e laurai na totolo ni nona tubu me levu na tui ni vualiku. Donuya na iKarua ni iValu Levu, e luvuca se kabata yani na veivanua e volekata na “tui” mai Jamani. Ni cava na ivalu oya, a tauyavutaka na “tui” e mai kena isosomi e dua na matanitu levu. Ena ivalu ni Veisavosa, e veivala na tui ni vualiku kei na kena meca ena nodrau dui tokoni ira na veivaluvaluti tiko ena so tale na vanua kei na nodrau dui cuqena na vuaviri mai Aferika, Esia, kei Sauca Amerika. E vakacacani ira na lotu Vakarisito dina na tui ni vualiku. E vakadredretaka nodra cakacaka​—sega ga ni tarova sara. Ena nona sasaga vakaivalu vaka kina na sasaga vakapolitiki, e mai lewa kina na tui oqo e vica tale na vanua. Oqo sara ga na ka a parofisaitaka na agilosi: “Ena curuma talega ko koya na vanua matalau [nodra ituvaki vakayalo na tamata i Jiova], ka vuqa na vanua ena vukici.”​—Taniela 11:41a.

17. Na cava soti na ka a yalana na nona via tubu me matanitu levu na tui ni vualiku?

¹⁷ Ia a sega ga ni mai lewai vuravura taucoko na tui ni vualiku. A tukuna tu mai vakailiu na agilosi: “Ia oqo ena bula mai na ligana, ko Itomi, kei Moapi, kei ira ka liu vei ira na luve i Amoni.” (Taniela 11:41b) Ena gauna makawa, e tiko o Itomi, Moapi, kei Amoni ena maliwa ni vanua e lewa na tui ni ceva mai Ijipita kei na tui ni vualiku mai Siria. Ena noda gauna oqo, eratou vakaibalebaletaka na vanua oqo na vanua e so a saga na tui ni vualiku me lewa qai dreve ga.

SEGA NI BULA O IJIPITA

18, 19. Ena sala cava soti e vakila kina na tui ni ceva na revurevu ni ka e cakava na kena meca?

¹⁸ E tomana nona kaya na agilosi: “Ena dodoka talega ko koya [tui ni vualiku] na ligana ki na veivanua: ia na vanua ko Ijipita ena sega ni bula. Ia ena rawata ko koya nai yau levu, io, na koula kei na siliva, kei na ka domoni kecega ni Ijipita: ia na kai Lipea kei na kai Iciopea ena muria na we ni yavana.” (Taniela 11:42, 43) E bau vakila tale ga na tui ni ceva, o “Ijipita,” na revurevu ni nona via matanitu kaukaua na tui ni vualiku. Me kena ivakaraitaki, a druka vakaloloma na tui ni ceva mai Vietnam. E qai vakacava ga o ira “na kai Lipea [Libya] kei na kai Iciopea”? Erau toka tikivi Ijipita makawa na vanua e rua oqo, de rau vakatakarakarataka na vanua era toka tikivi “Ijipita” (se, na tui ni ceva) ni gauna oqo. Ena so na gauna, era imuri ni tui ni vualiku na veivanua oqo, se ra “muria na we ni yavana.”

¹⁹ Ia e vakacava, sa bau lai lewa sara na tui ni vualiku “na ka domoni kecega ni Ijipita”? Io e bau lewa toka na tui ni vualiku na sala e vakayagataka kina na tui ni ceva na nona ilavo. Ena nona rivarivabitaka na kena meca, e vakayagataka na tui ni ceva na ilavo vakaitamera me vakarautaki kina na nona mataivalu, e vanua, e wai, vaka kina e macawa. Oqo na vuna e tukuni kina ni na “rawata,” se lewa na tui ni vualiku na nona vakayagataki iyau na tui ni ceva.

NA IOTIOTI NI RAVURAVU

20. E vakamacalataka vakacava na agilosi na iotioti ni nona ravuravu na tui ni vualiku?

²⁰ Sa voleka ni mai cava na nodrau veivala na tui ni vualiku kei na tui ni ceva​—se veivala vakaivalu, vakailavo, se cava tale. E kaya na agilosi i Jiova me baleta na veilecalecavi e se vo me yaco: “Ia nai rogorogo mai na tu-i-cake kei na tokalau [“vualiku,” NW] ena vakidroataki koya: o koya oqo ena lako yani kina e na cudru levu me ia na veivakacacani, ka me vaqeavutaka na lewe vuqa. Ia ena vakaduria na veivale laca ni nona koro vakaturaga e na maliwa ni waitui ruarua e na ulu-ni-vanua tabu ka lagilagi; ia ena yacova na nonai otioti, ka sega e dua me na vukei koya.”​—Taniela 11:44, 45.

21. Na cava e se vo meda kila me baleta na tui ni vualiku?

²¹ E leqa vakalevu na tui ni vualiku ena kena mai kavida na matanitu levu na Soviet Union ena Tiseba ni 1991. O cei gona ena tui ni vualiku ena gauna e vakayacori kina na Taniela 11:44, 45? Ena tui beka e dua vei ira na vanua a qali tu e liu ina matanitu makawa na Soviet Union? Se na duatani sara ga, me vaka na kena ivalavala mai liu sara? Ena dua tale beka na veisisivi vou ni buli yaragi ena vukudra na veimatanitu vovou sa ra mai buli yaragi vakaniukilia tiko oqo, me na qai mai kilai kina na tui ni vualiku vou? Na isaunitaro kece oqori ena qai tukuna ga o gauna. E ka vakayalomatua meda kua ni vatavatairalago. Ena gauna sa na tekivuna kina na tui ni vualiku na iotioti ni nona ravuravu, era na kila vinaka na kena sa vakayacori na parofisai o ira kece na yavutaka nodra rai ena iVolatabu.​—Raica na “Ira na Tui Ena Taniela Wase e 11,” ena taqana e 284.

22. Na taro cava soti e tarogi me baleta na iotioti ni nona vala na tui ni vualiku?

²² Ia eda kila na cava ena vakarau cakava na tui ni vualiku. Ena vuku ni irogorogo “mai na tu-i-cake kei na tokalau [“vualiku,” NW]” ena ravuravu o koya “me vaqeavutaka na lewe vuqa.” Ena via ravuti cei? Na cava tale ga na ‘irogorogo’ e vakavuna nona ravuravu?

LEQATAKA NA IROGOROGO VAKATUBUKIDROA

23. (a) Na ka levu cava ena yaco mada e liu ni bera na Amaketoni? (b) O cei o ira “na tui mai na tu-i-cake”?

²³ Dikeva na ka e kaya na ivola na Vakatakila me baleta na rusa nei Papiloni na Ka Levu, na isoqosoqo ni lotu lasu e vuravura. Ni bera “nai valu ni siga dina ko ya ni Kalou Kaukauwa,” na Amaketoni, ena “vakamai e na buka waqa” o koya na meca ni sokalou dina oqo. (Vakatakila 16:14, 16; 18:2-8) Na nona vakarusai e vakatakarakarataki ena kena sova na ikaono ni bilo ni nona cudru na Kalou ena uciwai vakaibalebale, o Uferetisi. E maca sara ga na wai “me caramaki na nodra sala na tui mai na tu-i-cake.” (Vakatakila 16:12) O cei na tui oqo? O rau sara ga na Kalou o Jiova kei Jisu Karisito!​—Vakatauvatana Aisea 41:2; 46:10, 11.

24. Na cava e cakava o Jiova e rairai vakacudrui koya na tui ni vualiku?

²⁴ Na rusa nei Papiloni na Ka Levu e tukuni vakamatailalai ena ivola na Vakatakila ni kaya: “Nai leu e tini ko a raica [o ira na tui ena gauna ni ivakataotioti], kei na manumanu [na Matabose Kei Vuravura], eratou na cata na yalewa dautagane, a ratou na kitaki koya me biu ka me luvawale; ia eratou na kania na lewena, ka vakamai koya sara e na buka waqa.” (Vakatakila 17:16) Na cava era vakamatei Papiloni na Ka Levu kina na tui kece oqo? Baleta “ni sa vakacuruma ki lomadra na Kalou na gagadre me ra vakayacora kina na lomana.” (Vakatakila 17:17, VV) E dua vei ira na tui oqo na tui ni vualiku. De dua, na ka e rogoca “mai na tu-i-cake” e baleta tiko na ka e cakava o Jiova ena nona biuta i lomadra na tamata era veiliutaki na vakasama me vakarusai na yalewa dautagane, na lotu.

25. (a) Na cava na nona inaki levu na tui ni vualiku? (b) E “vakaduria” e vei na tui ni vualiku “na veivale laca ni nona koro vakaturaga”?

²⁵ Ia e dua tiko na inaki levu ni nona cudru na tui ni vualiku. E kaya na agilosi ni na “vakaduria na veivale laca ni nona koro vakaturaga e na maliwa ni waitui [“levu,” NW] ruarua e na ulu-ni-vanua tabu ka lagilagi.” Ena gauna i Taniela, na waitui levu, na wasawasa na Mediterranean, kei na ulunivanua tabu, o Saioni, na yavu makawa ni valenisoro ni Kalou. O koya gona, na vakayacori ni parofisai oqo na nona vakasagai ira na tamata ni Kalou o koya na tui ni vualiku cudrucudru. Ena vakasama vakayalo, ‘na maliwa ni waitui levu kei na ulunivanua tabu’ e vakaibalebaletaka na kedra ituvaki vakayalo na dauveiqaravi lumuti i Jiova. Era sa lako tani mai na “waitui” ni kawatamata era sa sega ni veikilai kei na Kalou, qai nodra inuinui mera lai veiliutaki vata kei Jisu Karisito ena ulunivanua o Saioni mai lomalagi.​—Aisea 57:20; Iperiu 12:22; Vakatakila 14:1.

26. Me vaka e tukuni ena parofisai i Isikeli, e rairai vu mai vei na itukutuku “mai na vualiku”?

²⁶ E dua e bula vata kei Taniela, o Isikeli, a parofisaitaka tale ga na nodra valuti na tamata ni Kalou “ena icavacava ni veisiga.” E kaya ni na tekivuna na veicati o Koki mai Mekoki, oya, o Setani na Tevoro. (Ezekiel 38:14, 16, NW) Ena rai vakayalo, ena gole mai vei o Koki? “Mai na vualiku ena yasana e cake sara,” e kaya o Isikeli ena vuku i Jiova. (Isikeli 38:15, NW) Se mani vakacava na kaukaua ni veivala oqo, era na sega ni qeavu ga na tamata i Jiova. Na sasaga oqo mera ravuti na nona tamata e uqeta ga o Jiova, na kena inaki dina mera vakarusai kina na mataivalu i Koki. E kaya gona o Jiova vei Setani: “Ka’u na . . . vakacoba na siwa ki na gusumu, ka kauti iko mai.” “Ka’u na . . . vakavuna na nomu lako cake mai na yasayasa vakatokalau [“vualiku,” NW], ka kauti iko mai ki na veiulu-ni-vanua ni Isireli.” (Isikeli 38:4; 39:2) Na itukutuku gona “mai na vualiku” a vakacudrui koya na tui ni vualiku e vu mai vei Jiova. Ia ena lewa duadua ga na Kalou, ena qai tukuna tale ga o gauna, se cava na irogorogo ‘mai natuicake kei na vualiku.’

27. (a) Na cava e vakauqeti ira kina na veimatanitu, bau kina na tui ni vualiku, o Koki mera valuti ira na tamata i Jiova? (b) Ena tini e vei na nona via ravuravu o Koki?

²⁷ Me baleti Koki, na nona ravuravu ni via veivaqeavutaki vakadua e vu mai na nodra tiko vinaka “na Isireli ni Kalou,” nira sa sega ni lewe tale tiko ni nona vuravura o ira kei “nai soqosoqo levu” ni ‘so tani tale na sipi.’ (Kalatia 6:16; Vakatakila 7:9; Joni 10:16; 17:15, 16; 1 Joni 5:19) O Koki e sevaki “ira na lewe ni vanua sa ra vakasoqoni mai na veimatanitu, sa ra vakamanumanu ka vakaiyau [vakayalo].” (Isikeli 38:12) E raica na kedra ituvaki vakayalo na lotu Vakarisito me “veikoro e sega ni vakabai,” ena rawarawa sara na kaba. Oya na vuna e saga kina ena nona igu taucoko me vakarusai ira, me qai lewai ira kece na kawatamata. Ia e sega ni rawata. (Isikeli 38:11, 18; 39:4) Nira valuti ira na tamata i Jiova o ira kece na tui kei vuravura, bau kina o koya na tui ni vualiku, sa ra na qai ‘yacova na kedra iotioti.’

‘YACOVA NA TUI NA NONA IOTIOTI’

28. Na cava eda kila me baleta na ka ena yacovi rau na tui ni vualiku kei na tui ni ceva?

²⁸ Na iotioti ni nona ravuravu na tui ni vualiku e sega ni baleta na tui ni ceva. E sega gona ni vakamatei koya na kena meca makawa. E vaka tale ga kina vua na tui ni ceva, e sega ni vakarusai koya na tui ni vualiku. Ena vakamatei na tui ni ceva ‘sega ena liga [ni tamata],’ ia ena Matanitu ni Kalou ga.a (Taniela 8:25) Ena ivalu na Amaketoni, ena vakarusai ira kece ga na tui ni vuravura na Matanitu ni Kalou, oqo tale beka ga na sala ena kau tani kina na tui ni vualiku. (Taniela 2:44) E vakamacalataka na Taniela 11:44, 45 na veika ena yaco ni bera na iotioti ni ivalu oqo. Sa rauta me gauna e sotava kina na tui ni vualiku na nona iotioti, ena “sega e dua me na vukei koya”!

[iVakamacala e ra]

NA CAVA O RAICA RAWA?

• E veisau vakacava o koya e taura na itutu ni tui ni vualiku ni oti na iKarua ni iValu Levu?

• Na cava ena kedrau itinitini na tui ni vualiku kei na tui ni ceva?

• E yaga vakacava vei iko na nomu vakananuma matua na parofisai i Taniela me baleta na nodrau veicati na tui e rua?

[Chart/iYaloyalo ena tabana e 284]

IRA NA TUI ENA TANIELA WASE E 11

Taniela 11:5 Seleucus I Nicator Ptolemy I

Taniela 11:7-9 Seleucus II Ptolemy III

Taniela 11:10-12 Antiochus III Ptolemy IV

Taniela 11:20 Akusito

Taniela 11:21-24 Tiperiu

[iVakamacala e ra]

[iYaloyalo ena tabana taucoko e 271]

[iYaloyalo ena tabana e 279]

E okati ena nona ‘veicumu’ na tui ni ceva na nodra talai na yamata kei na nodra iyaya vereverea kei na nona veivakarerei ena kaba vakaivalu