Na Kosipeli—​iTukutuku Dina se iTukuni Ga?

E KILAI e vuravura raraba na italanoa kei Jisu na kai Nasareci​—na cauravou a mai veisautaka na bula ni tamata e vuravura​—na ka e cakava e cakayaco ina noda bula na kawatamata. E tiki tiko ni ka e vakavulici, na ka ni vuli e volai se o koya e sega ni volai. E levu era vakadinata ni Kosipeli e ivurevure ni ka dina kei na so na ivosavosa era yaga ena veitabagauna kece ga, me vaka oqo, “Me io, na io, me sega, na sega.” (Maciu 5:​37) Io, na itukutuku ena Kosipeli e rairai itekitekivu ni ivakavuvuli erau a vakavulica vei iko na nomu itubutubu, se rau lotu Vakarisito se sega.

E levu tu ena Kosipeli na ivakamacala kei Karisito, na turaga era bolemate tu kina e vica vata na milioni na nona imuri yalodina. E tukuni tale ga ena Kosipeli na yavu era uqeti kina e so mera tamata yaloqaqa, dau vosota, vakabauta, ra qai vakanuinui dei. Ena vinakati gona e dua sara na ivakadinadina vinaka me na qai vakacalai kina na itukutuku ena Kosipeli, se vakaevei? Nida vakasamataka na vakayacoka ni itukutuku ena Kosipeli ina vakasama kei na itovo ni tamata, o na via kila sara ga se ivakadinadina cava beka me mai vakacalai tu kina na kena itukutuku nuitaki, se vakaevei?

Oni sureti mo ni vakasamataka vakabibi e so na taro vakavure vakasama me baleta na Kosipeli. Raica mada na cava era tukuna e so na gonevuli ni Kosipeli, dina ga ni so vei ira era sega ni lotu Vakarisito. Oti oya, o na rawa ni vakatulewataka se o duavata kina se sega.

NA TARO ME VAKASAMATAKI

◆ E volai beka na Kosipeli ena vuku vakatamata?

E kaya vaka oqo o Robert Funk, o koya a tauyavutaka na Matabose kei Jisu: “Eratou a ‘moica na itukutuku me baleta na Mesaia’ o Maciu, Marika, Luke kei Joni me rawa kina ni lako vata kei na ivakavuvuli vakarisito era buroro cake mai ni sa mate oti o Jisu.” Ia, ni se volai tiko ga na Kosipeli, era se bula tale tiko ga e levu era a rogoca na vunau i Jisu, ra raica nona cakacaka mana, ra qai raici koya tale ga ni vakaturi mai na mate. Era sega ni beitaki iratou na vola na Kosipeli ni ratou bulia na nodratou itukutuku.

Vakasamataka mada na mate kei na vakaturi i Karisito. E sega wale ga ni tiko ena Kosipeli na itukutuku nuitaki me baleta na mate i Jisu kei na nona vakaturi, e tiko tale ga ena imatai ni ivola i Paula vei ira na lotu Vakarisito e Korinica makawa. E vola: “Ni’u a tukuna taumada vei kemudou na ka ka’u a rawata, ni sa mate na Karisito e na vuku ni nodai valavala ca me vaka nai Vola Tabu: ni sa bulu talega, ka ni sa tu cake talega e nai katolu ni siga me vaka nai Vola Tabu; ni sa rairai talega vei Kifa, vei ira emuri na le tinikarua; ka rairai emuri vei ira vata na veiwekani era lewe lima na drau ka vakacaca; e lewe vuqa vei ira era sa bula ka yacova na siga oqo, a sa moce tu eso. Sa rairai emuri ko koya vei Jemesa; sa qai rairai vei ira kecega nai apositolo. Sa rairai emuri sara vei au talega, me vaka vua e dua sa lutu dole.” (1 Korinica 15:​3-8) Na ka era raica oya e maroroi tu me ivakadinadina ni bula i Jisu.

Na ka era veibeitaki kina na dauveivakadiloi ena gauna oqo e sega ni kune ena iVolatabu Vakirisi Vakarisito. Ia, e qai laurai ena ivolatukutuku era volai ena ikarua ni senitiuri S.K. O koya gona, na italanoa sega ni yavutaki vakaivolatabu me baleta na Karisito, e basika ena gauna a tekivu me yaco kina na vukitani vei ira na lotu Vakarisito dina nira sa wasei ira tani mai na ivavakoso eratou lewena na yapositolo.​—Cakacaka 20:​28-​30.

◆ E itukuni beka na Kosipeli?

E dredre ni vakadinata na dauvolaivola, e dau vakadidike tale ga, o C. S. Lewis, nira itukuni wale ga na Kosipeli. “Niu dua na daunitukutuku makawa, au vakabauta mai vu ni lomaqu ni ka e volai ena Kosipeli era sega ni itukuni,” e vola o koya. “E sega ni laurai kina na iwalewale maqosa e dau laurai ena itukuni. . . . E levu sara na ka eda sega ni kila me baleta na bula i Jisu, ia ena sega ni vaka kina oya ke ra bulia na kena italanoa na dautukuni.” E talei tale ga na ka e vola na daunitukutuku makawa o H. G. Wells, dina ga ni sega ni lotu Vakarisito, e tukuna: “Eratou duavata kece na le va [o iratou na vola na Kosipeli] ni ratou boroya vei keda na iyaloyalo ni dua na turaga e tawavakamelei rawa na nona itovo; eratou tukuna . . . na ka dina e veivakataudeitaki.”

Vakasamataka mada na gauna e rairai kina o Jisu vei iratou nona tisaipeli, ena gauna sa vakaturi oti kina. Na dau buli italanoa ena rairai taleitaka me ukutaka na vanua e duri kina o Jisu ni lesu mai, qai vosa me vaka e dua na iliuliu ni lotu, se me vakaraitaki Jisu ni ukucavu tu ena rarama. Ia, o iratou na vola na Kosipeli eratou vakamacalataki Jisu ni tucake tu ga e matadratou na nona tisaipeli. Era tarai koya, sa qai tarogi ira o Jisu: “Ragone, sa tu vei kemudou na kakana, se segai?” (Joni 21:5) E tinia na vuku o Gregg Easterbrook: “Ni talanoataki vaka oqo e dua na ka e vakaraitaka sara ga ni dina na ka e yaco, e sega ni italanoa ucumaiduru.”

Na veibeitaki e kainaki kina ni itukuni na Kosipeli e vaka me sega ni salavata kei na nodra iwalewale ni vuli na rapai a takalevu tu ena gauna e volai tiko kina na Kosipeli. E dau talevi vakavica na ka e vulici qai cavuqaqataki. Ena vakarawarawataka na iwalewale oqo me vakasavui vakadodonu, vakamatata kina na veivosa a cavuta o Jisu kei na veika a cakava, qai dredre me vakalevutaka na itukutuku oya.

◆ Ke itukuni na Kosipeli, a rawa beka ni volai vakatotolo ni mate oti ga o Jisu?

E vakadinadinataki ni a volai na Kosipeli ena 41 ina 98 S.K. A mate o Jisu ena 33 S.K. Kena ibalebale ni a volai na itukutuku ni bula i Jisu ena dua ga na gauna lekaleka ni mai cava nona cakacaka vakaitalatala. Oqo e vakaraitaka ni rairai lasu ke kainaki ni itukutuku e tiko ena Kosipeli era itukuni. Baleta ni bau taura toka e dua na gauna me qai vakarautaki rawa e dua na itukuni. Me kena ivakaraitaki na Iliad kei na Odyssey, a vola na dauvola serekali makawa ni Kirisi, o Homer. E so era kaya na babalavu ni rua na itukuni oqo e vakaikuritaki qai vakadeitaki rawa ena drau vakacaca na yabaki. Vakacava ga na Kosipeli?

Ena nona ivola na Caesar and Christ, e vola kina na daunitukutuku makawa o Will Durant: “Ena okati me dua na cakamana e sivi ira kece era volai tu ena Kosipeli kevaka me a vu ga mai na nodra vakasama e le vica na tamata tauvanua . . . na veika e baleta e dua na tamata e vakatubuqoroqoro na nona ivalavala, e cecere na nona ivakavuvuli, qai veiuqeti na nona rai ni na yaco mera veitacini na matatamata kece ga. Ni oti e rua na senitiuri ni vakalelewa, e se dei tiko ga vei ira na tamata ena iwase kei vuravura ena ra, na bula, na itovo kei na ivakavuvuli i Karisito.”

◆ E qai moici beka e muri na Kosipeli me ganita ga na ka era gadreva na lotu Vakarisito taumada?

Era tukuna e so na dauveivakadiloi ni nodra politiki na lotu Vakarisito taumada e vakavuna me ratou kuria se ratou moica na italanoa kei Jisu o iratou na vola na Kosipeli. Ia, ni dikevi vinaka na Kosipeli, e macala ni a sega sara ga ni bau yaco e dua na veimari vaka oya. Ke a veisautaki na itukutuku me baleti Jisu ena Kosipeli ena vuku ni nodra lawaki na lotu Vakarisito ena imatai ni senitiuri, na cava ga me volai tu kina ena Kosipeli na ka ca me baleti ira na Jiu kei ira na kai Matanitu Tani?

Kena ivakaraitaki e tukuna o Jisu ena Maciu 6:​5-7, (VV): “Ni dou sa masu, mo dou kakua ni vakataki ira na dauveivakaisini; ni ra dau vinakata me ra masu ni ra tu cake tu e na veivalenilotu kei na veitutu ni sala, me raici ira kina na tamata. Au sa kaya vakaidina vei kemudou, era sa taura oti na kedra i sau taucoko.” E matata vakasigalevu e ke na nona vakacala o Jisu na nodra ivakavuvuli na iliuliu ni lotu Vakajiu. E tomana o koya: “Ia ni dou sa masu, kakua ni vosa balavu wale ga me vakataki ira na kai veimatanitu tani, ni ra nanuma era na rogoci e na nodra vosa balavu.” Ena vosa i Jisu oqo, eratou sega ni via vaqara lewenilotu kina na vola na Kosipeli. Eratou vola ga vakamatata na ka sara ga e tukuna o Jisu Karisito.

Vakasamataka tale ga na itukutuku ena Kosipeli me baleti iratou na marama a sikova na ibulubulu i Jisu ratou qai raica ni sa lala tu. (Marika 16:​1-8) E kaya vaka oqo o Gregg Easterbrook: “Ena vakadidike me baleta na bula ni tamata ena Tokalau e Loma ena gauna makawa, na itukutuku era dau tukuna na marama e sega sara ga ni dau nuitaki: me kena ivakaraitaki, erau na vakabauti e rua na turaga ni rau vakadinadinataka ni veibutakoci e dua na marama, ia ena sega ni vakabauti na nona itukutuku e dua na marama ni cala e dua na turaga.” O ira sara mada ga na tisaipeli i Jisu era a sega ni vakabauti iratou na marama eratou tukuna vei ira ni sa vakaturi o Jisu! (Luke 24:11) O koya gona, na italanoa vaka oya e sega ni ucumaiduru.

Ni sega na vosa vakatautauvata (parable) ena dua vei ira na ivola ena iVolatabu Vakirisi e vakau ina ivavakoso ena gauna oya kei na ivola na Cakacaka, e macala kina ni vosa vakatautauvata ena Kosipeli era a sega ni vola na lotu Vakarisito taumada, ia a tukuna sara ga o Jisu. Kuria oya, ni veidutaitaki na Kosipeli kei na so tale na ivola ena iVolatabu Vakirisi, e vakaraitaka ni vosa i Paula se nodratou vosa na so tale era vola na iVolatabu Vakirisi e sega ni veisautaki vakamaqosa me qai tukuni nira vosa i Jisu. Kevaka mera a cakava oya na lotu Vakarisito taumada, sa rawa tale ga nida kunea ena Kosipeli e so na itukutuku mai na ivola tale e so. Ia ni sega nida kunea kina, eda na tini kaya ga ni lewe ni ivakamacala ena Kosipeli e dina kece, qai nuitaki.

◆ Vakacava ga ni vaka me veisaqasaqa na Kosipeli?

Era dau tukuna makawa na dauveivakadiloi ni veisaqasaqa vakalevu na itukutuku ena Kosipeli. E a dikeva sara vakavinaka na itukutuku ena Kosipeli na daunitukutuku makawa o Durant. Dina ga ni tukuna o koya ni vaka me veisaqasaqa, e kaya ga: “E [lailai] sara na itukutuku e vaka me veisaqasaqa; e bibi ga na nodratou duavata vakavinaka na kosipeli, qai veitaudonui vinaka na iyaloyalo eratou boroya vei keda me baleti Karisito.”

Na itukutuku ena Kosipeli e vaka me veisaqasaqa e dau rawarawa sara na kena wali. Me kena ivakaraitaki: E tukuni ena Maciu 8:5 ni “lako mai vua [Jisu] e dua na turaga ni valu, ka masuta,” me vakabula na nona tamata. Eda wilika ena Luke 7:​3, ni turaganivalu oqo a qai “tala vua [Jisu] eso na qase ni Jutia, me vakamasuti koya me lako mai ka vakabula na nona tamata.” E talai ira na qase na turaganivalu mera matataki koya. E tukuna o Maciu ni a masuti Jisu sara ga vakataki koya na turaganivalu baleta ni turaga oya a talai iratou na qase, me ratou nona gusunivosa. Oqo e dua ga na ivakaraitaki e tukuni ena Kosipeli ni tiko na ivakamacala ni ka e irairai ni vaka e veisaqasaqa e kunei kina.

Vakacava ga na ka era tukuna e so na dauveivakadiloi kaukaua ni sega ni yacova na ivakatagedegede dina ni itukutuku makawa na Kosipeli? E tomana o Durant: “Ena lomakatakata ni ka e kunea, e bulia kina na ilawalawa ni Dauveivakadiloi Kaukaua e so na lawa me rawa ni vakatovolei kina na dina ni Veiyalayalati Vou. Ke ra vakayagataka na lawa dredre vata ga oya me vakatovolei kina na kedra itukutuku e vica na drau na turaga vuku ni gauna makawa​—me vakataki Hammurabi, Tevita, Socrates​—de ra na kaya nira a itukuni wale ga. A qiqo beka na nodra rai vakalotu na vola na Kosipeli, ia era volatukutukutaka e levu na ka era na vunitaka o ira na via moica na itukutuku me ganiti ira ga​—na veiqatitaki ni itutu ena Matanitu ni Kalou vei iratou na yapositolo, na nodratou dro ni sa vesu o Jisu, nona cakitaki Jisu o Pita . . . E sega ni dua e wilika na itukutuku oqo me na vakatitiqataka nira tamata dina ga.”

◆ E vakamacalataki Jisu beka na lotu Vakarisito ni gauna oqo me salavata kei na Kosipeli?

E vakadeitaka na Matabose kei Jisu ni nona vakekeli ena Kosipeli e “sega ni mai yalani ga ena ka e tukuna na matabose ni lotu.” Ia e kila na daunitukutuku makawa o Wells ni rau duidui vakalevu na ivakavuvuli i Jisu e volai ena Kosipeli kei na ivakavuvuli ni lotu ni Veivanua Vakarisito. E vola: “E sega na ivakadinadina ni ratou a bau rogoca na yapositolo i Jisu na ivakavuvuli ni Letoluvakalou​—me dua na gauna me ratou rogoca kina vei Jisu. . . . Se me a tukuna [o Jisu] e dua na ka me sokaloutaki kina na tinana o Meri, me vakataki Isis, na Ranadi ni lomalagi. Oqo na ivakavuvuli e sega ni taleitaka o Jisu, ia e ciqomi qai takalevu kece ena lotu ni Veivanua Vakarisito.” O koya gona, e sega ni rawa ni dua me vakalewa na yaga ni Kosipeli ena vuku ni ivakavuvuli nei lotu ni Veivanua Vakarisito.

NA CAVA NA NOMU NANUMA?

Ni o vakasamataka na tikina sa vakamacalataki oti mai cake, na cava o nanuma kina? E tiko beka e dua na ivakadinadina matata ni itukuni na Kosipeli? E levu era vakadinata ni sega ni yavutaki dei qai sega ni matata na yavu ni nodra vakatitiqataka e levu na tamata na dina ni Kosipeli. Ke o via kila, ena gadrevi mo wilika na Kosipeli ena yalo e savasava. (Cakacaka 17:11) Ni o vakasamataka na maucokona, na dina kei na dodonu ni itukutuku ena Kosipeli me baleta na itovo i Jisu, o na kila sara ga ni kena italanoa era sega ni ucumaiduru.a

Ke o dikeva vinaka na ka e tukuna na iVolatabu qai muria na kena ivakavuvuli, o na vakila ni vinaka cake kina na ivakarau ni nomu bula. (Joni 6:​68) Vakauasivi ke o muria na vosa i Jisu e volatukutukutaki ena Kosipeli. Na ka e bibi cake, oya ni rawa mo vulica kina na totoka ni gauna e se bera mai e waraki ira tu na kawatamata talairawarawa.​—Joni 3:​16; 17:​3, 17.

[iVakamacala e ra]

[Kato/​iYaloyalo ena tabana e 7]

iVakadinadina ni Dodonu Vakaoti na Kena Volai

ENA vica na yabaki sa oti e tukuna kina vakadodonu e dua na dauvolaitalanoa ni Ositerelia, qai dauvakadiloya tu e liu na iVolatabu: “Se qai vakadua ena noqu bula meu cakava kina na ka e dodonu mera dau cakava mada e liu na dauvolaitukutuku: oya meu vakadeitaka se dina se sega na itukutuku. . . . Dua na ka noqu kurabui, baleta ni ka au wilika [ena itukutuku ni Kosipeli] e sega ni itukuni se italanoa ucumaiduru. E volaitukutukutaki kina na ka a yaco dina. E so era raica sara ga e matadra na ka e volaitukutukutaki, e so era tukuna na ka era rogoca me baleta na itukutuku oya . . . E dau kamica na volaitukutuku, ia na kamica oya e tiko ga ena Kosipeli.”

Vaka kina na ka e tukuna o E. M. Blaiklock, na parofesa ni vosa kei na ivola makawa ni Kirisi ena Auckland University: “Au rawa ni kaya niu dua na daunitukutuku makawa. Au dau dikeva vakamatailalai na vosa kei na ivola makawa ni Kirisi. Au rawa ni vakadeitaka vei kemuni ni ivakadinadina ni bula, mate, kei na vakaturi i Karisito e dei vinaka cake sara mai na levu na itukutuku ni gauna makawa.”

[Mape/​iYaloyalo ena tabana e 8, 9]

(Raica tale na ivola)

FINISIA

KALILI

Uciwai na Joritani

JUTIA

[iYaloyalo]

‘Na ivakadinadina ni bula, mate, kei na vakaturi i Karisito e dei vinaka cake sara mai na levu na itukutuku ni gauna makawa.’​—PAROFESA E. M. BLAIKLOCK

[Credit Line]

Background maps: Based on a map copyrighted by Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. and Survey of Israel.