iTalanoa ni Nona Bula

E Dau Vakacila Rarama ena Vuqa na Vanua

NA ITALANOA KEI GEORGE YOUNG TALANOATAKA O RUTH YOUNG NICHOLSON

“Na cava era sa vagagalu kina na noda itutu ni vunau? . . . Eda mataqali tamata sara mada vakacava o keda kevaka meda galu tiko ga nida sa vakadinadinataka oti na dina ni veika au vola? Meda kakua ni laivi ira tu na tamata ena butobuto, ia meda tukuna yani na ka dina ena matanalevu ena yalodoudou.”

OQORI e dua na malanivosa nei tamaqu ena nona ivola e 33 na taqana, ena nona kerea me bokoci na yacana mai na ivola ni nodratou lotu. E a yaco ena yabaki 1913. Tekivu mai na gauna oya me lako mai, a tekivutaka e dua na ivakarau ni bula e vakamuai koya me daunivakacila rarama ina levu na vanua. (Filipai 2:​15) Mai na gauna au se goneyalewa lailai kina, au dau vakumuna na itukutuku ni bula i tamaqu mai vei ira na wekaqu kei na ivolatukutuku tale e so, era qai vukei au na noqu itokani meu biuta vata na itukutuku ni nona bula. E via salavata na bula nei tamaqu kei na ituvatuva ni nona bula na yapositolo o Paula. Me vakataki koya na “nodrai apositolo na veimatanitu tani” oya, sa dau tu vakarau o tamaqu me lai vakatetea yani na itukutuku i Jiova ena veivanua kece kei na veiyanuyanu. (Roma 11:13; Same 107:​1-3) Meu talanoataki George Young mada na tamaqu, vei kemuni.

Nona Gauna Vakacauravou

E gone taudua o tamaqu vei iratou na veitacini tagane na luvedrau o John kei Margaret Young, erau lotu Presbyterian ni Sikoteladi. A sucu ena 8 Sepiteba, 1886, ni oti ga na nodratou toki vakavuvale mai Edinburgh, Sikoteladi i British Columbia ena ra kei Canada. O iratou na tuakana​—o Alexander, o John, kei Malcolm​—eratou a sucu e Sikoteladi ena loma ni vica na yabaki yani e liu. O Marion, na ganedratou gone, eratou daukacivi koya ena yaca ni veivakademeni me o Nellie, e gone tiko vei tamaqu ena rua na yabaki.

Eratou tubucake na gone ena bula mamarau me vaka ni ratou a susugi ena dua na vanua ni teitei ena tauni o Saanich, volekati Victoria, British Columbia. Eratou a vulica tale ga kina na qaravi itavi. E sa dau qaravi kece tu na cakacaka e tuba qai mai savavuka na lomanivale ni rau dau lesu mai Victoria na nodratou itubutubu.

E muri eratou sa qai taleitaka na keli vatu talei kei na ta kau o tamaqu kei iratou na tuakana. Eratou kilai levu ni ratou kenadau ena kena cakacakataki na isau vakailavo ni dua na veikau ni ratou sa dau butuka oti, vaka kina ni ratou dau voli kau, ratou dau volitaka tale ga. E dau qarava na kena veika vakailavo o tamaqu.

Me vaka ni rui malele vakalevu o tamaqu ena veika vakayalo, e sa mani vakatulewataka me sa dua na italatala ni lotu Presbyterian. Ia, ena gauna vata oqori, e vakayacoka sara vakalevu ena nona bula na ivunau dau tabaki ena niusiveva i Charles Taze Russell, na imatai ni peresitedi ni Zion’s Watch Tower Tract Society. E vakamuai tamaqu na veika e vulica me vola kina na ivola ni nona vakacegu au vakamacalataka ena itekitekivu ni noqu italanoa.

E matata na nona vakayagataka o tamaqu na iVolatabu me vakacala kina na veivakavuvuli vakalotu me baleta na tawamate rawa ni yalo kei na nona na veivakararawataki tawamudu na Kalou ena bukawaqa mai eli. E ceburaka tale ga na cala ni ivakavuvuli ni Letoluvakalou, ni sega ni vu mai na vakabauta vakarisito qai sega sara ga na kena yavu vakaivolatabu. Tekivu mai na gauna oya me lako mai, e sa qarava sara ga na bula vakaitalatala lotu Vakarisito ena nona muria na weniyava i Jisu Karisito, e qai vakayagataka vinaka sara ga na veika e rawata kei na nona igu me vakalagilagi Jiova kina.

Ena 1917, ena veidusimaki ni Watch Tower Society, a tekivu veiqaravi o tamaqu ena itavi vaka pilgrim, na kedra icavuti na ivakatawa dauveilakoyaki ni iVakadinadina i Jiova ena gauna oya. E vakalakova na veikorolelevu kei na veitauni e Canada, e vunau, e vakaraitaka tale ga na iyaloyalo yavala kei na iyaloyalo veicavuyaki e vakatokai na “Photo-Drama of Creation.” Era vutucoqa na vale a dau vakayaco soqo kina. E dau tabaki na itukutuku ni nona veisiko ena Watchtower me yacova sara na 1921.

E volatukutukutaka e dua na niusiveva ni Winnipeg ni a vunau vei ira na le 2,500 o Evangelist Young, era sega tale ga ni curu rawa e lewe vuqa ni sa vutucoqa na lomanivale. Mai Ottawa, a vunautaka kina o koya na ulutaga “To Hell and Back” (Lako i Eli Qai Lesu Tale Mai). E kaya e dua sa kena turaga sara: “Ni sa oti na nona vunau, e sureti ira e dua na iyatu italatala o George Young ina buturara mera veivosakitaka na ulutaga oya, ia e sega ni dua vei ira me bau yavala. Au sa kila sara ga e kea ni oqo na ka dina.”

E dau sasagataka o tamaqu me vakacuruma ena nona porokaramu ni veisiko na kena levu ga ni veika vakayalo e rawa. Oti ga oya, sa vakatotolo yani me lai toboka na sitimanivanua ina nona ilesilesi e tarava. Ni dau vodo motoka ina vanua ni nona veisiko e tarava, e qai dau lai donuya na gauna ni katalau e gaunisala. Me ikuri ni nona lomakatakata, e kilai levu o tamaqu ena nona dau veikauaitaki, na nona dau loloma, kei na nona ivalavala vakarisito.

A tikova e levu sara na soqo ni tikina taumada, ia e dua e guiguilecavi dredre na kena a vakayacori mai Edmonton, Alberta, ena 1918. Eratou a tikova kece na nona vuvale na papitaiso i Nellie. Sa iotioti tale ga ni gauna me ratou sota vata kina na gonetagane. Ni oti ga e rua na yabaki sa mate o Malcolm ena niumonia. Me vakataki rau na tuakana kei na tacina tagane kei tamadratou, e vakanuinui tale ga o Malcolm ina bula vakalomalagi, eratou yalodina tiko ga vua na Kalou me yacova na nodratou mate.​—Filipai 3:​14.

iLesilesi Ina Veivanuatani

Ni sa oti e dua na nona ilakolako vakavunau e Canada ena Sepiteba 1921, sa lesi tamaqu sara o Joseph F. Rutherford, na peresitedi ni Watch Tower Society ena gauna oya, ina veiyanuyanu ena Caribbean. Era ciqomi tamaqu na veivanua kece ga e vakaraitaka kina na “Photo-Drama of Creation.” A vola mai Trinidad: “E vutucoqa na vanua ni soqoni, era qai vakasukai e dua na iwiliwili levu. E vaka tale ga kina na oso ni tamata ena ikarua ni bogi.”

A lesi i Brazil o tamaqu ena 1923. A vunau vei ira e levu sara na mai vakarorogo, ena so na gauna era vakayagataki e so na daunivakadewa saumi. E volatukutukutaki ena Watchtower, 15 Tiseba, 1923: “Mai na 1 June ina 30 Sepiteba a vakayacora o Brother Young e 21 na vunau soqovi levu era tikova na le 3,600; e 48 na soqoni vakaivavakoso, era tikova e le 1,100; e veisoliyaki wale kina e 5,000 na ilavelave ni ivola vakapotukali.” E levu sara era taleitaka na nona vunautaka o tamaqu na ulutaga “Millions Now Living Will Never Die” (Era na Sega ni Mate e Milioni Vakamilioni Era Bula tu Oqo).

Ena kena vakatabui na veivale vovou mai Brazil ena 8 Maji, 1997, e vakamacalataka vaka oqo na kena brochure: “1923: A tadu mai Brazil o George Young. E tauyavutaka e dua na valenitabana ena lomadonu i Rio de Janeiro.” Dina ga ni sa tu rawa na ivola vakaivolatabu ena vosa vakasipeni, e gadrevi tale ga na kena ena vosa vakapotukali, na vosa e vakayagataki vakalevu duadua e Brazil. Sa tekivu kina ena 1 Okotova, 1923 na tabaki ni Watchtower vakapotukali.

E levu sara na veikilai dredre i tamaqu e Brazil. E dua vei ira, na turaga ni Potukali vakavatu na yacana o Jacintho Pimentel Cabral, e solia na nona vale me dau vakayacori kina na soqoni. A mani ciqoma na ka dina vakaivolatabu o Jacintho, e yaco e muri me dua e veiqaravi ena valenitabana. E dua tale o Manuel da Silva Jordão, e kai Potukali, e gone dausamaki loganisenikau. E rogoca e dua na vunau i tamaqu, e mani uqeti koya me lesu tale i Potukali me lai cakacaka kina vaka colporteur, na yacadra na iVakadinadina i Jiova era cakacaka vakaitalatala vakatabakidua ena gauna oya.

A veilakoyaki sara vakalevu e loma i Brazil o tamaqu ni vodo sitimanivanua, e sotavi ira rawa e so era tataleitaki. A sotavi Bony kei Catarina Green ena dua na nona ilakolako, a mani vakaicili vei rau me rua na macawa, ena nona vakavulici rau tiko ena iVolatabu. E rauta ni le vitu na lewenivuvale oya era papitaiso ena wai me ivakadinadina ni nodra sa yalataki ira vei Jiova.

E dua tale a sotava o koya o Sarah Bellona Ferguson ena 1923. Eratou toki yani i Brazil mai Mereke na nona matavuvale ena 1867 ena gauna e se goneyalewa lailai kina. E wili tale ga kina e dua na tacina tagane o Erasmus Fulton Smith. Sa dau vakau vakawasoma yani vei Sarah ena meli na Watchtower me tekivu mai na 1899. A namaki sara vakabalavu na veisiko nei tamaqu me rawa kina vei Sarah kei iratou na va na luvena, kei na dua tale e vakatoka o tamaqu me o Nei Sallie me ratou papitaiso. Oya ena 11 Maji, 1924.

Sega tale ni dede sa vunau voli o tamaqu ena veivanua vaka Sauca Amerika. A volavola mai Peru ena 8 Noveba, 1924: “Au se qai veisoliyaka oti ga oqo mai Lima kei Callao e 17,000 na ivolacebaceba.” Ni oti oya e gole sara i Bolivia me lai soli ivolacebaceba kina. E volatukutukutaka ena veisiko oya: “Sa vakalougatataka tiko o Tamada na sasaga. A vukei au e dua na itaukei ni vanua. E vakaitikotiko sara ena uluniwai na Amazon. E sa kauta lesu e 1,000 na ivolacebaceba kei na so tale na ivola.”

E teivaki rawa na sore ni ka dina vakaivolatabu e Amerika e Loma kei Sauca Amerika ena vuku ni sasaga i tamaqu. E volatukutukutaki ena Watchtower, 1 Tiseba, 1924: “E sa sivia oqo e rua na yabaki na nona tiko mai Sauca Amerika o George Young. . . . E sa nona ilesilesi lavotaki na tacida lomani oqo me kauta yani na itukutuku ni ka dina i Punta Arenas, volekata na daveta na Straits of Magellan.” A liutaka tale ga o tamaqu na cakacaka vakavunau ena veivanua vakataki Costa Rica, Panama, kei Venezuela. A tomana tiko ga na nona vunau, dina ga ni sa tekivu vakaleqa vakalevu nona bula na malaria.

Toki Yani i Urope

Ena Maji 1925, sa soko yani i Urope o tamaqu, e lalawataka me veisoliyaka kina e 300,000 na ivolacebaceba vakaivolatabu e Sipeni kei Potukali, ena tuvanaka tale ga na vakayaco vunau soqovi levu i Brother Rutherford. A veisau na lomana me baleta na vunau nei Brother Rutherford ni sa yaco yani e Sipeni, ni levu kina na veitusaqati mai na tabana vakalotu.

Sa qai sauma lesu o Brother Rutherford ena nona lavetaka na Aisea 51:16: “Ia ka’u sa vakacuruma na noqu vosa ki na gusumu, ia ka’u sa ubi iko e na yaloyalo ni ligaqu, me’u tea na lomalagi, ka tauyavutaki vuravura, ka kaya vei ira mai Saioni, Koi kemudou na noqu tamata.” Sa qai vakadeitaka kina o tamaqu: “Sa loma dina ga ni Turaga me toso ga na ka e lalawataki, me qai lewa ga o koya na ka e yaco.”

Ena 10 Me, 1925, a solia kina na nona ivunau o Brother Rutherford ni vakadewataki na nona vosa ena Novedades Theater e Barcelona. Sivia na 2,000 era tikova, wili kina e dua na vakailesilesi ni matanitu kei na dua e yadrava tiko na buturara. A vaka tale ga kina na kena e vakayacori e Madrid, era tikova e le 1,200. Na levu ni tataleitaki e vakavurea na vunau soqovi levu oqo e vakavuna me tauyavu kina na valenitabana e Sipeni, me vaka e volai ena 1978 Yearbook of Jehovah’s Witnesses, “e veiqaravi kina o George Young.”

Ena 13 Me, 1925, a vunau kina mai Lisbon, Potukali o Brother Rutherford. A vuavuaivinaka tale ga na ilakolako oya, dina ga nira a via vakacacana na iliuliu ni lotu na soqoni ena kaikaila kei na rarabocaki ni idabedabe. Me tarava yani na vunau voli oqori i Brother Rutherford mai Sipeni kei Potukali, a tomana tale o tamaqu na saravi ni “Photo-Drama,” kei na nona tuvanaka mera tabaki, mera veisoliyaki tale ga ena veivanua oya na ivola vakaivolatabu. A volatukutukutaka ena 1927: “Sa vakatetei na itukutuku vinaka ena veikorolelevu kece, vaka kina ena veitauni e Sipeni.”

Vunau e Rusia

Na ilesilesi i tamaqu e tarava o Rusia, e yaco yani kina ena 28 Okosita, 1928. Oqo e vica na lewe ni nona ivola a vola ena 10 Okotova, 1928:

“Ena noqu lako mai oqo e Rusia e vakaibalebale dina na noqu masulaka mai vu ni lomaqu, ‘Me yaco mai na nomuni matanitu.’ Au sa vulica tiko na kena vosa, ia e berabera ga na noqu taura. Na noqu daunivakadewa e turaga duatani toka, e Jiu, ia e vakabauti Karisito, e taleitaka tale ga na iVolatabu. E marautaki dina noqu cakacaka e ke, ia au sega ni kila se na vakacava na dede ni noqu tiko. Ena macawa sa oti e sa soli vei au na notisi meu biubiu e ke ena loma ni 24 na aua, ia au mani vukei meu tiko tale.”

E mani veitaratara rawa kei ira na Gonevuli ni iVolatabu e Kharkov, nikua e sa dua tu na korolevu e Ukraine, e tuturu na wainimata nira veikidavaki ena levu ni nodra marau. Eratou soqoni vata ena veiyakavi me yacova na bogilevu tutu. Ena nona qai volatukutukutaka o tamaqu na soqoni oqo, e kaya: “Era vakaloloma dina na veitacini oqo, ni tauri vakaukaua vei ira na vica ga na ivola e tu vei ira, ra qai sega ni dau loloma na vakailesilesi ni matanitu, ia era marau ga na veitacini.”

A vakabibitaki na cakacaka vakaitalatala nei tamaqu ena vanua vakarusia ena dua na brochure a vakarautaki sara ga me baleti ira na tikova na vakatabui ni valenitabana vou mai St. Petersburg, Rusia ena 21 June, 1997. E volai tu ena brochure ni a talai yani i Moscow o tamaqu e qai tukuni ni mani kerea na veivakadonui “me tabaka e 15,000 na ilavelave ni ivola lalai na Freedom for the Peoples kei na Where Are the Dead? me veisoliyaki e Rusia.”

Ena nona lesu mai Rusia, sa lesi sara o tamaqu me ivakatawa dauveilakoyaki e Mereke. E South Dakota, a sikova na vale nei Nellena kei Verda Pool, erau qai mai yaco e muri na veitacini oqo me rau daukaulotu e Peru. Erau vakaraitaka na nodrau taleitaka na yalodina ni cakacaka vakaitalatala i tamaqu ni rau kaya: “E tu dina vei ira na tacida ena gauna oya na yalodina ni painia ena nodra lesi yani ina veivanuatani, ni lailai tu vei ira na veika ni vuravura oqo, ia e sinai nodra lomani Jiova. Oqori sara ga na ka e biligi ira tiko mera rawata na veika era cakava.”

Vakawati, iKarua ni iLakolako

Sa dede na nodrau a veivolavolai tiko o tamaqu kei Clara Hubbert mai na yanuyanu o Manitoulin, Ontario. Erau a tiko ena soqo ni tikina mai Columbus, Ohio, ena 26 Julai, 1931, ena gauna era vakatokai ira kina na Gonevuli ni iVolatabu mera sa iVakadinadina i Jiova. (Aisea 43:​10-​12) Rau mani vakamau ena macawa e tarava. Vakalailai ga sa lako tale o tamaqu ena ikarua ni nona ilakolako vakadaukaulotu ena veiyatuyanuyanu ena Caribbean. E lai veivuke kina ena kedra tuvanaki na veisoqoni kei na nona vakavulici ira e so ena cakacaka vakaitalatala e veivale.

E dau vakauta mai vei tinaqu e levu na itaba, post card, kei na ivola mai Suriname, St. Kitts, kei na vuqa tale na vanua. E dau talanoataka ena nona ivola na toso ni cakacaka vakavunau, qai dau curu e loma ena so na gauna na ivakamacala ni manumanu, kei na veimataqali kau ni veivanua e dau vakalakova. A vakacavara o tamaqu na nona ilesilesi mai na Caribbean ena June 1932, sa qai lesu tale mai i Canada. Me vaka ga ni nona ivalavala, e vodo rawa mai ena nona sauma na ivodovodo sau rawarawa duadua. Tekivu e kea na nodrau dau cakacaka vata vakavunau vakatabakidua kei tinaqu, erau cakacaka vata kina e Ottawa ena vulaililiwa ni 1932/33 kei na dua na ilala levu era dau vunau vakatabakidua.

Lekaleka ga Nona Bula Vakavuvale

A sucu na tuakaqu o David ena 1934. Ni a se gonelailai, e dau tucake tu ena kato ni isala nei tinaqu me vakatovotovotaka na nona “ivunau.” E gumatua ni qaravi Jiova ena nona bula kece me vakataki tamana. Ni ratou dau vodo motoka, e dau vodo e delana na misini ni ivakatagi, ena nodratou dau sikovi ira na veivavakoso mai na baravi tokalau kei Canada ina baravi ina ra. Au qai sucu o yau ena 1938 ena gauna a veiqaravi tiko kina mai British Columbia o tamaqu. E se nanuma tiko ga o David na gauna a vakadavori au kina o tamaqu ena idavodavo, eratou sa qai tekiduru wavokiti au o tamaqu, tinaqu, kei David me qai masu ni vakavinavinaka o tamaqu me baleti au.

Keitou vakaitikotiko e Vancouver ena vulaililiwa ni 1939 ena nona dau sikovi ira na ivavakoso ena yasayasa oya o tamaqu. E dua vei ira na ivola keitou maroroya tiko na kena e volai ena 14 Janueri, 1939, a volai ena nona a tiko e Vernon, British Columbia. E vola na ivola o tamaqu vei Clara, David, kei Ruth, ena nona kaya: “Oqo e dua ga na iregu kei na imoko.” E umani koto kina e dua na itukutuku vei keitou kece. E vakamacalataka na kena sa matua tu na were e kea, ia era le lailai ga na tamata dau cakacaka.​—Maciu 9:​37, 38.

Oti e dua na macawa ena nona lesu mai ena nona ilesilesi e Vancouver, a matabuto o tamaqu ena dua na gauna ni soqoni. Ni vakadikevi, e qai kilai ni a tauvi koya tiko e dua na kenisa e tubu tiko ena nona mona. E qai vakacegu ena nona ilesilesi e vuravura ena 1 Me, 1939. Au se qai vula ciwa ga ena gauna oya, o David sa voleka ni yabaki lima kina. E vakanuinui tale ga ina bula vakalomalagi na tinaqu lomani, e yalodina tiko ga vua na Kalou me yacova nona mate ena 19 June, 1963.

E vakamacalataki vinaka na rai nei tamaqu me baleta na itavi lavotaki ni nona kauta voli na itukutuku vinaka ina vuqa na veivanua ena dua na nona ivola vei tinaqu. E kaya kina vakatikina: “E vakatarai au ena yalololoma o Jiova meu vakacila rarama ni itukutuku ni nona Matanitu ena veivanua oqo. Me vakacerecerei ga na yacana tabu. E vakayagataki ira na ka malumalumu, na lecaika kei na ka wale me serau kina na nona lagilagi.”

Ena gauna oqo era sa qaravi Jiova tale tiko ga na luvedrau o George kei Clara Young, vaka kina o ira na makubudrau kei ira na makubudrau vakavica. E tukuni vei au ni dau cavuqaqataka vakavuqa o tamaqu na Iperiu 6:​10, e kaya: “Ni sa sega ni tawa dodonu na Kalou me guilecava na nomudou cakacaka, kei na loloma, dou a vakatakila ki na yacana.” Keitou sega tale ga ni guilecava na cakacaka i tamai keitou.

[iYaloyalo ena tabana e 23]

O tamaqu, ena imatau, kei iratou na tuakana e le tolu

[iYaloyalo ena tabana e 25]

O tamaqu (tucake tu) kei Brother Woodworth, Brother Rutherford, kei Brother Macmillan

E ra: O tamaqu (e sau ena imawi) kei na dua na ilala vata kei Brother Russell

[iYaloyalo ena tabana e 26]

O tamaqu kei tinaqu

E ra: Ena siga ni nodrau vakamau

[iYaloyalo ena tabana e 27]

O yau, o David, kei tinaqu ena vica na yabaki ni sa mate oti o tamaqu