iTalanoa ni Nona Bula

“Dou sa Sega ni Kila na Ka na na Yaco e na Mataka”

TALANOATAKA O HERBERT JENNINGS

“Au a lesu tiko ina valenitabana ni Watch Tower Society e Ghana mai na korolevu o Tema, au mani vakavodoka e dua na cauravou a kere vodo i tauni. Au vakayagataka vinaka na gauna oya meu vunau vua. Au nanuma ga ni sa yaga tiko vua na noqu ivakamacala! Ni sa lai yaco ena vanua e via sobu kina, e rika yani e tuba qai gutuwa.”

AU SIQEMA ena ka e yaco oqo ni dua na veisau levu sa na vakarau yaco ena noqu bula. Ni se bera niu talanoataka na ka e yaco, meu se tei tukuna mada se yaco vakacava meu lai bula tu e Ghana niu gone ni Canada.

Keitou vakaitikotiko ena vualiku kei Toronto, e Canada donuya na veimama ni Tiseba 1949. Keitou se qai kelia oti ga e rauta ni dua na mita na waicevata me rawa ni vakadrodroi kina na wai ina dua na vale vou. Ni keitou a oca tu ena levu ni liliwa, keitou a tatalai wavolita toka e dua na buka e batinisala, me keitou waraka tiko na lori me mai usa i keitou. Vakasauri na nona tekivu vakamacalataka o Arnold Lorton, e dua na lewe ni neitou ilala vakacakacaka na veika e baleta “na ivalu kei na irogorogo ni ivalu,” “na icavacava ni vuravura oqo,” kei na vakayagataki ni so tale na ivakamacala au vulagi sara kina. Keitou vakanomodi ni keitou veilecayaki, ia, e so vei keitou era vakaraitaka votu na nodra cati koya. Au nanuma niu a vakasamataka, ‘Sa bau yalodoudou dina o la oqo! Ni sega ni dua vei keitou e via vakarorogo, e tabaka ga o koya.’ Ia e vaka meu kauai ena veika e kaya tiko. Se qai oti ga e vica na yabaki ni sa cava na iKarua ni iValu Levu, au sega mada ni se bau rogoca na veika oya ena lotu Christadelphian, keitou lewena vakavuvale ena vica vata na itabatamata. Au vakadirorogo sara vakavinaka me vaka niu kauaitaka vakalevu na nona ivakamacala.

Ena dua na gauna e muri au qai kerei Arnold me kuria na nona ivakamacala. Niu rai lesu, au raica rawa na levu ni nodrau dau vosoti au kei na nodrau dau lomani au o Arnold kei na watina o Jean. Vakabibi niu se qai yabaki 19 ga ena gauna oya, qai se lailai sara na ka au kila. Au dau curu botolaki ga yani ina nodrau itikotiko me keitou lai veitalanoa. Erau vakadodonutaka na noqu rai rau qai vukei au tale ga me dodonu na noqu raica na ivakatagedegede ni noqu bula ni se tu sara ena dua na ituvaki veilecayaki ena rai vakaitabagone. Ni sivi e tini na vula mai na neitou a tatalai toka oya ena batinisala, au qai papitaiso me dua na iVakadinadina i Jiova ena 22 Okotova, 1950. Au lewe ni ivavakoso na Willowdale e Niu Yoka, e sa tiki tiko kei Toronto ena gauna oqo.

Toso Vata Kei Ira Era Veitokani Ena Vakabauta

E tadre na neitou bula e vale ena nona qai kila o tamaqu niu sa vakadeitaka meu tomana na noqu vakabauta vou. E vakavuna me via dredre kina na veivosaki vata kei koya me vaka ni se qai sotava oti ga e dua na vakacalaka e gaunisala a vakavuna e dua na tamata mateni. E vakadredretaka sara na bula nei tinaqu, nodrau na taciqu kei rau na ganequ. E vakavuna me tadre vakalevu na neitou bula vakavuvale na ka dina vakaivolatabu. Au mani nanuma ni vinaka meu sa kua ni tiko e vale de na vakavinakataka na neitou veimaliwai kei rau na noqu itubutubu me rawa tale ga kina vei au meu vakayavutaki au vinaka e “na i vakavuvuli dina.”​—2 Pita 2:​2, VV.

Ni voleka ni cava na vulaikatakata ni 1951, au sa lewe tiko ni dua na ivavakoso mai Coleman, e Alberta. Erau tiko kina e rua na cauravou o Ross Hunt kei Keith Robbins, erau ogaoga sara ena cakacaka vakaitalatala vakatabakidua, ena itavi vakapainia tudei. Erau vukei au meu muri rau ena cakacaka vakatabakidua. Ena 1 Maji, 1952, au sa mai dua vei ira na painia tudei.

Au sega ni guilecava rawa na veiuqeti a soli vei au. E levu sara na ka e gadrevi meu vulica, e sala tale ga au na vakatovolei kina. Ni oti tale e dua na yabaki ena noqu veiqaravi vakapainia ena ivavakoso o Lethbridge, mai Alberta, au kurabui niu sureti meu veiqaravi vakaivakatawa dauveilakoyaki. Au lesi meu qaravi ira na ivavakoso ni iVakadinadina i Jiova ena tokalau kei Canada me tekivu mai Moncton, New Brunswick me yaco i Gaspé, Quebec.

Niu se qai yabaki 24 wale ga au qai vou tale ga ena ka dina, au nanuma niu se lekata e vuqa na ka, ni vakatauvatani kei ira na iVakadinadina matua ena noqu yalava. Au cakacaka sara vagumatua ena loma ni vica na vula e tarava. Dua tale na ka e vakurabuitaki au.

Vuli e Kiliati Qai Lesi Ina Gold Coast

Au sureti ena Sepiteba 1955 meu dua vei ira na rauta ni le 100 na lewe ni ika26 ni kalasi ni Watchtower Bible School of Gilead e South Lansing, mai Niu Yoka. Ena ganiti au vinaka dina na lima na vula ni vuli vakatabakidua e kea. E vaqaqacotaka na noqu toso niu veimaliwai kei na dua na ilawalawa e yavala na nodra vakasama. Dua tale na ka e yaco ena gauna oya e vakalougatataka na noqu bula.

O Aileen Stubbs, e dua na tacida goneyalewa keimami vuli vata tiko ena neimami vakarautaki ina cakacaka vakadaukaulotu. Au rawa ni raica vei Aileen na nona tudei, e sega ni dau tu vakasuka ena ka e cakava, e yalo lokomi qai dau mamarau. De rairai au vakidacalataki koya niu a tukuna vakasabalia tu ga vua niu gadreva me keirau veiwatini. Ia, au marau ni ciqoma na noqu vosaki koya! Keirau vakadeitaka me na lako ga o Aileen ina nona ilesilesi vakadaukaulotu i Costa Rica, o au ina Gold Coast (o Ghana nikua), e Sauca Aferika.

Ena dua na mataka ni Me 1956, au lai raici Brother Nathan Knorr ena nona valenivolavola ena tabatini e Brooklyn, mai Niu Yoka. A peresitedi tiko kina ena gauna oya ni Watch Tower Society. Au lesi meu liutaka na valenitabana meu qarava na cakacaka vakavunau ena Gold Coast, Togoland (o Togo nikua), Ivory Coast (o Côte d’Ivoire nikua), Upper Volta (o Burkina Faso nikua), kei Na Gambia.

Au nanuma vinaka tiko na vosa nei Brother Knorr e vaka ga me se qai tukuna toka ga vei au enanoa. “E sega ni tukuni mo sa lai taura sara ga oqo na nomu ilesilesi,” e kaya. “Kua ni vakariri; vuli mai vei ira na mataveitacini matua e kea. Ni o sa nuidei, mo qai tekivu veiqaravi mo liutaka na valenitabana. . . . Oqo na nomu ivola ni ilesilesi. Mo tekivu qarava na nomu ilesilesi ni oti e vitu na siga mai na gauna o yaco yani kina.”

‘Vitu ga na siga,’ au vakasamataka. ‘Vakacava ga na nona ivakasala meu “kua ni vakariri”?’ E cawiri tu ga na uluqu ni keirau sa veitalatala.

Totolo wale ga na cawi ni vica na siga e tarava. Sega ga ni bera au sa soko sivita na valenivolavola ni iSoqosoqo e Brooklyn ena East River, oqo na itekitekivu ni noqu soko siga 21 ina Gold Coast.

Keirau veivolavolai vakawasoma kei Aileen. Sega tale ni keirau sota me yacova na 1958, keirau mani vakamau ena 23 Okosita ni yabaki tiko ga oya. Au sega ni cegu ena noqu dau vakavinavinakataki Jiova ena vuku ni watiqu vinaka.

Au marautaka na noqu cakacaka vata kei ira na noqu itokani daukaulotu kei na taciqu kei na ganequ ni Aferika ena valenitabana ena loma ni 19 na yabaki. E tubu na vuvale e Peceli e kea mai na le vica ga ina 25 ena loma ni gauna oqori. E gauna dina ni bolebole, levu na ka e sotavi kina, qai vuavuaivinaka na cakacaka. Ia, meu na vosa ga vakadodonu. Vei au, e sa bau ka dina ni bolebole na draki katakata qai tunumaka ni vanua oya. E vaka meu sa dau buno tu ga, me dau suasua tu ga na yagoqu, qai dau masa na yagoqu ena so na gauna. Ia, au marautaka dina na noqu cakacaka, ni tubu na iwiliwili ni dautukutuku ni Matanitu ni Kalou e Ghana mai na sivia vakalailai na 6,000 ena 1956 ina 21,000 ena 1975. Sa qai vakavumarau cake vakalevu ni sa sivia na 60,000 na dautukutuku gugumatua e kea ena gauna oqo.

Eda Sega ni Kila na Ka Ena Yaco ni “Mataka”

Rauta na 1970, sa tekivu me tauvi au e dua na mate e dredre na kena kilai se cava e vakavuna. Au vakadikevi vakavinaka vakavuniwai, e qai tukuni tiko ga vei au niu “bulabula vinaka.” Au sega ni kila se cava na vu ni kequ mate, niu dau oca rawarawa, qai dau masa na yagoqu. E rua na vuna, ia erau vakurabuitaki au dina ruarua. Me vaka e kaya o Jemesa: “Dou sa sega ni kila na ka sa na yaco e na mataka.”​—Jemesa 4:​14.

Na kena imatai, na ka e yaco ena noqu a vunau vua na cauravou au vakavodoka oya ina tauni. Au sega tiko ni vakila ni sa rui taladrodro tale vakasivia na noqu vosa, e qai totolo cake tiko ga na noqu vosa niu sa vakamacala tiko. Ni keirau sa yaco ina vanua me lai sobu kina, au kurabui ni sa rika i tuba, qai gutuwa. E levu vei ira na kai Ghana era tamata vinaka era qai dau malua tu ga, qai dredre mera dau cudru. E sega ni salavata oqo kei na ka a cakava na cauravou oya. Au dabe mada meu vakasamataka vakavinaka. Au vakila niu lekata tiko e dua na ka. Se cava sara mada na vu ni leqa, au sega ni kila. Ia e dua dina tiko na noqu leqa.

Na kena ikarua, ni oti e dua na neirau tasereka vakamatailalai kei Aileen na leqa e yacovi au tiko, e qai kaya vei au: “Kevaka e sega ni leqa ni yago, ia e leqa ni vakasama.” Au sa qai vakavola kece na veika au dau sotava, au sa qai kauta yani vua e dua na vuniwai ni mona. Ni sa wilika na ka au vakavola, e kaya sara vei au: “Sota donu dina. E tauvi iko tiko na manic-depressive psychosis.”

E vagalui au sara ga na itukutuku oya! Sa lutu sobu tiko ga na ivakarau ni noqu bula ena noqu saga vakaukaua meu valuta ena loma ni vica na yabaki e tarava. Au sega ni cegu ni vaqara na kena iwali. Ia e sega ni dua e kila na vu ni kequ mate. Sa dua na sasaga dredre dina au sotava!

E sa neirau inaki tudei me keirau cakacaka tiko ga vakatabakidua ena neirau bula kece, ni sa levu dina na cakacaka me qaravi. Au masulaka vakavuqa mai vu ni lomaqu: “I Jiova, kevaka e lomamuni, meu ‘bula, ka kitaka na ka oqo, se na ka ko ya.’ ” (Jemesa 4:​15) E sega ni mani vaka kina. Sa sega ni keirau taqea rawa na ka e yaco, me keirau sa biuti Ghana kei ira na neirau itokani voleka, keirau mani lesu tale i Canada ena June 1975.

Era Veivuke na Tamata i Jiova Ena Vukuna

Au sa qai vulica ni sega ni vakatautaki ga vei au na ka me caka, e sega ni o au taudua ga au sotava na leqa vata oqo. E sa qai vakaibalebale dina kina vei au na 1 Pita 5:​9, (VV): “Ni ko ni sa kila ni sa yaco tale tiko ga na veivakararawataki vaka oqo vei ira na wekamuni ka ra veituyaki tu e vuravura.” Au ciqoma rawa oqo, niu sa qai raica na nona vukei keirau o Jiova ena neirau mai sotava tu na leqa tubukoso oqo. Sa totoka dina na ‘veiwekani vakamataveitacini’ ena veivuke levu era vakayacora vei keirau!

E sega soti ni levu na ka keirau taukena vakayago, ia e sega ga ni laivi keirau o Jiova. A vakamuai ira na neirau itokani mai Ghana mera vukei keirau vakayago kei na veivuke tale e so. Keirau veitalatala ena rarawa levu kei ira keirau sa mai veitokani vinaka sara, ni keirau sa vakarau lakova qai sotava na “mataka” sa tawamacala.

Keirau lai vakaicili vua na tuaka i Aileen o Lenora, kei na watina o Alvin Friesen, erau qaravi keirau ena loma ni vica vata na vula. E vakadeitaka oqo e dua na vuniwai ni mona kilai levu: “O sa na bula vinaka tale ni oti e ono na vula.” E rairai via vakayaloqaqataki au ga, ni sega ni mani yaco sara na vosa ni yalayala oya, ni sa sivi e ono sara tale mada ga na yabaki. Me yacova mai oqo, au sa vosota rawa tiko na mate oqo, e sa mai vakatokai nikua me bipolar mood disorder. E vakamamadataki na itautau ni veisau ni yaca ni mate oqo, ia era kila vinaka o ira e sa tauvi ira ni sega ni veisautaka na bibi ni veika e sotavi kina.

Ena gauna vata oya e sa tauvimate tiko kina o Brother Knorr e mani mate sara kina ena June 1977. E sega ni vakayalolailaitaki koya na nona tauvimate ni dauvola mai vei au e so na ivola babalavu era veivakauqeti, era veivakacegui qai dau veivakadreti. Au se dau vakamareqeti ira tu ga na ivola oya. Era vukei au na nona vosa meu valuta rawa kina na yalolailai e dau tuburi au vagauna me baleta na ituvaki ni bula au sa mai sotava tu.

Sa mai vakacavari na neirau ilesilesi lavotaki ni cakacaka vakatabakidua ena mua ni 1975, me qai vakabi na neirau bula ena qaravi ni kequ mate. E dau vakamosia na mataqu na rarama ni siga. Era vaka na voqa ni cacabolobolo ni dakai na rorogo vakasauri au dau rogoca. E dau vakadomobula vei au na nodra dau tutu vata vaka le levu na tamata. E sa bau ka dina kina ni bolebole meu tikova na soqoni vakarisito. Ia, au sega ga ni vakamelea rawa na yaga ni veimaliwai vakayalo vakamataveitacini. Au tovolea meu qai dau curu ina Kingdom Hall ni sa vagagalu na vanua ni soqoni, vaka kina na noqu lesu tale ni sa oti na soqoni ni se bera nira tekivu veivosaki na mataveitacini.

Sa qai ka ni bolebole levu sara meu vakaitavi ena cakacaka vakaitalatala. So na gauna, niu sa dau yaco rawa mada ga yani ena dua na katuba, sa bau vaka toka oya meu qai tukituki. Au sega ga ni yalolailai, niu kila ni na vakabulai keda na noda cakacaka vakaitalatala, vaka kina o ira era rogoci keda. (1 Timoci 4:​16) Vakalailai ga au sa dau yaloqaqa tale, au lako yani ina vale e tarava, meu tovolea tale. E vakaukauataki au na noqu vakaitavi ena cakacaka vakaitalatala, e solia tale ga vei au na igu meu toso tiko ga kina.

Me vaka ni sega na iwali ni bipolar mood disorder, au sa vakadeitaka ni sa na rairai tiki tiko ni noqu bula ena ivakarau ni veika ni gauna oqo na mate oqo. E levu sara na ulutaga vinaka era tu ena Awake!,a 1981. Era vukei au meu kila vinaka na ituvaki ni mate oqo, au qai vulica vinaka tale ga kina na iwalewale meu walia kina.

Sega na Yalolailai

Sa dua na ka na vosota voli nei watiqu ena gauna au sotava tu kina na ituvaki dredre oqo. Kevaka o qarava tale tiko ga e dua na tauvimate, me vakataki koya, o na sega ni vulagi ena veika e sotava:

“Na veisau ni ituvaki ni bula i koya e tauvi koya tiko na mate oqo e kauta vakasauri mai na veisau ni nona ivalavala. Ena loma ga ni vica na aua, ena rawa ni veisau vakasauri na kena ituvaki bulabula vinaka, na totoka ni vakasama, kei na rai dodonu ni toso i liu ina dua e oca rawarawa, e raica vakatani na ka qai cudrucudru. Kevaka e sega ni wili vakatauvimate na mate oqo, ena rawa ni vakavuoca kei na cudru vei koya e veiqaravi. Ni yaco oqo, meda tu vakarau ni veisautaka vakatotolo na noda ituvatuva, kei na valuti ni rai cala ni nanuma nida sa sega ni kauaitaki.”

Ia o au, au dau rere ena so na gauna e vinaka cake mai kina na ituvaki ni noqu bula. Niu sa kila vinaka tu ni na tarava mai na noqu “bula vinaka,” na “bula gogo.” E vinaka cake vei au na “bula gogo” mai na “bula vinaka” baleta ni dau vakamalumalumutaka na yagoqu na bula gogo me vica vata na siga, meu kua kina ni cakava e dua na ka ca. E dau vukei au vakalevu o Aileen ena nona ivakasala me kua ni vakaleqai sara vakalevu na noqu vakasama. E dau vakayalovinakataki au e dau tokoni au tale ga niu dau sotava e so na ituvaki dredre.

Ni dau kaukaua na kequ mate e rawa ni vaqiqotaka na noqu vakasama qai vakaleqa na noqu rai meu sa sega kina ni via kauaitaka e dua tale na ka. Ena gauna tale ga e dau tarabi kina na mate, au sa dau via tu taudua ga, e vaka meu sa sega ni via galeleta tale e dua. Taumada, e vaka me dredre vei au na noqu vakabauta ni sa tauvi au dina tiko na mate ni vakasama. Au tovolea meu valuta na vakasama ni vu mai taudaku na leqa au sotava, me vaka beka na kena sega ni rawati rawa e dua na inakinaki se me duatani tale e vakavuna na leqa. Au dau tovolea meu vakasamataka, ‘Se sega ni veisau e dua na ka wavoliti au. Na vu ni leqa o au ga, e sega ni vu mai taudaku.’ Au sa qai veisau tiko ni sa toso tiko na gauna.

Keirau sa dau vulica tale ga me keirau dau tukuna ga vakadodonu na leqa au sotava tu. Keirau tovolea me donu na neirau rai, me kua ni keirau vakalaiva me mai lewa na neirau bula na mate oqo.

E Dua na “Mataka” Vinaka Cake

Ena neirau dau masu mai vu ni loma i keirau kei na neirau sasaga vakaukaua, e vakalougatataki keirau kina o Jiova qai tokoni keirau. Sa kala ruarua sara oqo na neirau matanisiga. Au dau qaravi vakawasoma vakavuniwai e qai vakarauta ga na wainimate e soli tiko vei au, qai vinaka vakarauta toka ga na noqu bula. Keirau marautaka na itavi dokai era soli vei keirau. Au se qase tiko ga oqo ni ivavakoso. Keirau tovolea me keirau vukei ira e so tale ena vakabauta.

Io, me vaka e kaya na Jemesa 4:​14: “Dou sa sega ni kila na ka sa na yaco e na mataka.” E vaka tu oqori na ivakarau ni veika ni gauna oqo. E sega tale ga ni cala na ka e kaya na Jemesa 1:​12: “Sa kalougata na tamata sa vosota ni sa vakatovolei; io, ni sa vakatavolei oti, ena rawata nai sala ni bula o koya sa yalataka [“o Jiova,” NW] ki vei ira sa lomani koya.” Meda vosota kece tiko mada ga ena gauna oqo, me rawa nida na qai taukena na veivakalougatataki sa dulaka tu e matada o Jiova.

[iVakamacala e ra]

[iYaloyalo ena tabana e 26]

Vaqara vakacegu ena noqu valeniveitaba

[iYaloyalo ena tabana e 26]

Keirau kei na watiqu, o Aileen

[iYaloyalo ena tabana e 28]

Ena Soqo “Everlasting Good News” (Na iTukutuku Vinaka Tawamudu) a vakayacori e Tema, mai Ghana, ena 1963