Toso me Yacova na iOtioti ni Qaqa!

“Raica e dua na ose vulavula. Ko koya ka vodoka tiko sa taura tiko e dua na dakai titi; ka sa qai soli vua e dua na i sala vakatui, ka sa lako yani ko koya me ravuravu ka qaqa.”​—⁠VAKATAKILA 6:⁠2, VV.

1. Na cava e raica o Joni ena raivotu e qai yaco ena gauna e muri?

NI VAKAUQETI koya na Kalou a rawa kina vei Joni na yapositolo me raica rawa na veika ena qai yaco ena 1,800 na yabaki e muri, me vakamacalataka na nona sa dabeca na idabedabe ni Tui o Karisito. E gadreva o Joni na vakabauta me vakadeitaka kina na veika e raica. E rawa nida vakadinadinataka ena gauna oqo ni a dabeca o Jisu na idabedabe ni tui ena 1914. Eda raici Jisu Karisito rawa ena mata ni vakabauta ni “sa lako yani ko koya me ravuravu ka qaqa.”

2. Na cava e cakava na Tevoro ni sa tauyavutaki na Matanitu ni Kalou, na cava e vakadinadinataka oya?

² Ni tauyavu oti na Matanitu ni Kalou, sa vagalalataki mai lomalagi o Setani, sa qai kaukaua ga na nona vala kei na cudru, ia ena sega ga ni vukea me qaqa. (Vakatakila 12:​7-​12) Sa qai ca ga vakalevu na ituvaki kei vuravura ena vuku ni nona cudru. Sa qai veilecayaki ga vakalevu na noda bula. Era kila na iVakadinadina i Jiova ni oqo e vakadinadinataka ni sa toso tiko nona ‘ravuravu me qaqa’ na nodra Tui.

Tauyavutaki na iSoqosoqo ni Vuravura Vou

3, 4. (a) Na veiveisau cava e caka ena ivavakoso vakarisito me tekivu mai na gauna e tauyavutaki kina na Matanitu, na cava e vinakati kina na veisau? (b) Na cava na yaga ni veisau, me vaka e parofisaitaka o Aisea?

³ Ni sa tauyavutaki na Matanitu, sa kena gauna tale ga me vakadodonutaki na sala ni kena cicivaki na ivavakoso vakarisito vakalesui mai me rawa kina ni tautauvata kei na ivavakoso vakarisito ena imatai ni senitiuri, sa vakacolati tale ga ina so tale na itavi e baleta na Matanitu. Oqo na vuna e dikeva kina na ilavelave ni Watchtower, 1 kei na 15 June, 1938, na ivalavala ni kena cicivaki na isoqosoqo vakarisito. E muri, na ilavelave ni 15 Tiseba, 1971, e qai vakamacalataka vakamatata sara na iLawalawa Dauvakatulewa ni gauna oqo ena ulutaga “Duidui na iLawalawa Dauvakatulewa Mai na iSoqosoqo Vakalawa.” Era tekivu lesi ena 1972 na ilawalawa qase mera veivuke ra qai veidusimaki ina ivavakoso era lewena.

⁴ Ni yaco tale na veiliutaki vinaka vaka oqo e vakaukauataka vakalevu na ivavakoso vakarisito. E okati tale ga ena ituvatuva e vakarautaka na iLawalawa Dauvakatulewa oqo na nodra vakavulici na qase ena nodra itavi, e okati kina na nodra vakavulici ena veika e baleta na veilewai. Ena toso vakamalua na veiveisau ena isoqosoqo ni Kalou e vuravura, ena vakavatukana tale ga na kena yaga, oqo e parofisaitaki tu mai ena Aisea 60:17: “Ka’u na kauta mai na koula mei sosomi ni parasa, ka’u na kauta mai na siliva mei sosomi ni aironi, ka mei sosomi ni kau na parasa, ka mei sosomi ni vatu na aironi: ia ka’u na cakava na nomu mataveilewai me vu ni veivakacegui, kei ira sa dauvakasaurarataki iko me ra vu ni valavala dodonu.” E vakilai na veivakalougatataki ni Kalou ena veisau yaga oqo, vaka kina nona vakadonui ira na mai tokona na nona Matanitu.

5. (a) Na cava e cakava o Setani ni vakalougatataki ira na nona tamata o Jiova? (b) Me salavata kei na Filipai 1:​7 (VV), na cava era cakava na tamata i Jiova ni cudru o Setani?

⁵ E kila o Setani na nona kauaitaki ira ena loloma na nona tamata na Kalou me tekivu mai na kena tauyavutaki na Matanitu. Me kena ivakaraitaki, e kilai raraba ena 1931 nira sega wale ga ni Gonevuli ni iVolatabu na ilawalawa lotu Vakarisito lailai oqo. Me vaka e vakaraitaka na Aisea 43:​10, era iVakadinadina i Jiova! Se veidonui se sega, e vakavuna o Setani e dua na veivakacacani e tawavakatauvatani rawa, qai tarai vuravura taucoko. Ena vanua mada ga e sega ni dau vakatabui kina na lotu me vakataki Mereke, Canada, kei Jamani, era tini valataka ena mataveilewai na iVakadinadina me kua ni tarovi na nodra sokalou. Me yacova na 1988, sa rogoca oti na Mataveilewai Levu e Mereke e 71 na nodra kisi na iVakadinadina i Jiova, era winitaka e rua na ikatolu ni kisi. E se rogoci tiko ga e veiyasa i vuravura nikua na kisi vaka oqori, me “taqomaka ka vakadeitaka na i tukutuku vinaka,” me vaka ga ena imatai ni senitiuri.​—⁠Filipai 1:⁠7, VV.

6. E vakalatilati beka ina nodra toso na tamata i Jiova na tarovi se vakatabui ni nodra cakacaka? Tukuna na kena ivakaraitaki.

⁶ Ena veiyabaki ni 1930, ni voleka na iKarua ni iValu Levu, era tarovi se vakatabui ira na iVakadinadina i Jiova na veimatanitu voravora, e tolu vei ira o Jamani, Sipeni, kei Japani. Ia ena yabaki 2000, na kedra iwiliwili na dau kacivaka na Matanitu ni Kalou ena tolu na vanua oqori sa volekata na 500,000. Oqo e voleka ni vakatinitaka na kedra iwiliwili na iVakadinadina e vuravura raraba ena yabaki 1936! E vakaraitaka oqo ni kena tarovi se vakatabui na nodra cakacaka na tamata i Jiova ena sega ni vakalatilati ina nodra toso vata kei na nodra iLiuliu qaqa, o Jisu Karisito.

7. Na ka vakasakiti cava e vakayacori ena 1958, na veisau lelevu cava e caka me tekivu mai na yabaki oya?

⁷ E dua dina na ivakaraitaki ni nodra toso, oya na kena vakayacori mai na korolevu o Niu Yoka, ena 1958, na nodra soqo levu duadua na iVakadinadina i Jiova me yacova na gauna oya, era tiko kina e 253,922. Ena yabaki 1970 sa dolavi tu kina na nodra cakacaka ena tolu na vanua sa cavuti oti, qai vakavo na vanua e vakatokai e liu me Tokalau kei Jamani. Ia era se tarovi tiko ga na iVakadinadina ena vanua levu na Soviet Union kei na veivanua era tovata kaya, era vakarurugi kece ena veidinadinati e vakatokai na Warsaw Pact. Ena gauna oqo, era sa tu ena veivanua makawa vakominisi oqori e sivia na veimama na milioni na iVakadinadina.

8. Na cava e yaco ni vakalougatataki ira nona tamata o Jiova, na cava e kaya kina Na Vale ni Vakatawa ni 1950?

⁸ E tubu na kedra iwiliwili na iVakadinadina i Jiova baleta nira “vakasaqara taumada na matanitu ni Kalou, kei na nona yalododonu.” (Maciu 6:​33) E laurai votu na kena sa vakayacori na parofisai i Aisea: “Ko koya sa lailai, ena yaco me le dua na udolu; kei koya sa lailai, me matanitu kaukauwa: koi au ko Jiova, ka’u na vakusarawataka e na kena gauna.” (Aisea 60:22) E se toso tiko ga na tubu. Ena loma mada ga ni tini na yabaki sa oti, e tubu na kedra iwiliwili na tokona na veiliutaki ni Matanitu ni Kalou ena sivia na 1,750,000. O ira oqo era vakadonuya mera lewe ni ilawalawa e vakamacalataki ira Na Vale ni Vakatawa ni 1950: “Sa vakarautaka tiko ena gauna oqo na Kalou e dua na isoqosoqo ni vuravura vou. . . . Na ilawalawa oqo ena vakabulai ena Amaketoni, . . . o ira na isevu ni ‘vuravura vou’ . . . , era cokonaki ena sala vakalou, ra kila tale ga na cicivaka na isoqosoqo.” E tinia na ulutaga oya: “Meda toso vata tiko ga me vaka e dua na isoqosoqo ni vuravura vou!”

9. E yaga vakacava na veika era vulica na iVakadinadina i Jiova ena veiyabaki sa sivi?

⁹ Ena loma ni gauna oya, sa levu sara na ka e kila na isoqosoqo ni vuravura vou e tubu tiko ga e yaga ena gauna oqo, e rairai ena yaga sara tale ga ena gauna ni vakacoko ni sa oti na Amaketoni. Me kena ivakaraitaki, era sa vulica na iVakadinadina na cicivaki ni soqo lelevu, na cakacaka ni vakacoko e totolo, kei na kena tara totolo na vale. Era dau qoroi ra qai dokai na iVakadinadina i Jiova ena veicakacaka oqori.

Vakadodonutaki na Nanuma Cala

10, 11. Tukuna na ivakaraitaki ni kena sa vakadodonutaki na ka e dau nanumi cala tu me baleti ira na iVakadinadina i Jiova.

¹⁰ Ia, era kaya e so nira sega ni toso vata kei na vo ni tamata o ira na iVakadinadina i Jiova. Vakabibi ena nodra vakabauta e yavutaki vakaivolatabu na iVakadinadina me baleta na tauri dra, tawaveitovaki, vakatavako, kei na itovo. Ia sa qai vakilai levu tiko mai ni dodonu na nodra rai na iVakadinadina. Me kena ivakaraitaki, e dua na vuniwai ni Poladi e talevoni ina valenivolavola ni iVakadinadina i Jiova me vakaraitaka kina ni sa vica na aua na nodra veiletitaka tiko e valenibula na nona itokani vakacakacaka na ulutaga e baleta na tauri dra. E vakavuna na veivosaki na ulutaga e tabaki ena siga oya ena niusiveva ni Poladi na Dziennik Zachodni. “Au rarawataka na nodra vakayagataka vakasivia na dra na vuniwai,” e kaya na vuniwai oya. “E dodonu me veisautaki, au marautaka tale ga ni dua e sa tekivutaka rawa na kena veivosakitaki. Au vinakata e so tale na ivakamacala.”

¹¹ Ena dua na bose e caka ena yabaki sa oti, era veivosakitaka kina na vakailesilesi ni tabana ni bula mai Canada, Isireli, Mereke, kei Urope na sala mera vukei kina na vuniwai mera kua ni vakayagataka na dra nira qaravi ira na tauvimate. E tukuni ena bose a caka oqo mai Switzerland ni dau levu cake era mate ni soli vei ira na dra qai lailai o ira e sega ni soli vei ira na dra, oqo e duidui sara mai na ka e dau nanumi tu e liu. E totolo cake na nodra suka mai valenibula na iVakadinadina mai vei ira na tauri dra, e dau vakalailaitaka tale ga na isau ni curu e valenibula.

12. Tukuna e dua na ivakaraitaki ni nodra veivakacaucautaki e so na turaga rogo ena nodra sega ni veitovaki ena veika vakapolitiki na iVakadinadina i Jiova.

¹² E dau vakacaucautaki vakalevu tale ga na nodra tawaveitovaki na iVakadinadina i Jiova ni bera kei na gauna e oti kina na iKarua ni iValu Levu, nira vakila kina na katakata ni nodra veivakacacani na Nazi. E vakacaucautaki vakalevu na vidio era vakarautaka na iVakadinadina i Jiova e yacana Jehovah’s Witnesses Stand Firm Against Nazi Assault, e veiganiti na kena lai sevutaki na kena saravi ena keba ni veivakararawataki e Ravensbrück mai Jamani ena 6 Noveba, 1996. Ni vakaraitaki na iyaloyalo oqori ena keba ni veivakararawataki kilai levu e Bergen-Belsen ena 18 Epereli, 1998, e vakadinadinataka na dairekita ni Center for Political Education ena yasana o Lower Saxony, o Doketa Wolfgang Scheel: “E vakamadualaki keda nodra saga vakaukaua cake na iVakadinadina i Jiova mera kua ni rawai vei ira na National Socialism ni vakatauvatani kei ira na veilotu Vakarisito tale e so. . . . Se mani vakacava sara na ka eda nanuma me baleta na nodra ivakavuvuli se nodra yalodina ina nodra lotu na iVakadinadina i Jiova, e dodonu meda dokai ira baleta nira yalodina tiko ga ena gauna era veiliutaki tiko kina na Nazi.”

13, 14. (a) Na nanuma vakayalomatua cava e tokoni ira na lotu Vakarisito taumada e rogoci vua e dua e sega ni namaki? (b) Tukuna e so na ivakaraitaki ni veitokoni e caka vei ira na tamata ni Kalou ena gauna oqo.

¹³ Nira tokoni ira na iVakadinadina i Jiova e so na turaga rogo se mataveilewai ena so na ka e veiletitaki, oqo e dau vakalailaitaka na nodra raici vakatani se vakaduiduitaki na iVakadinadina. E rawa tale ga kina vei ira na iVakadinadina mera vakamacala vei ira na sega ni dau via vakarorogo. Era dau taleitaka ra qai vakavinavinakataka na iVakadinadina i Jiova na nodra veitokoni na turaga rogo se na mataveilewai. Eda lai nanuma kina na ka e yaco ena imatai ni senitiuri mai Jerusalemi. Nira vinakata tiko na Sanadrini, na nodra matabose e cake na Jiu, mera vakamatei na lotu Vakarisito ena vuku ni nodra rui gugumatua ena vunau, a kaya ena nona veivakasalataki “e dua na qasenivuli ni lawa, ka ra dau dokai koya kece na tamata,” o Kamelieli: “O i kemuni na wekaqu, na Isireli, mo ni qarauna na ka ko ni na cakava vei iratou na tamata oqo. . . . Mo ni kakua ni vakasagai iratou na tamata oqo; ni laivi iratou mada ga. Kevaka e ka vakatamata na ka e ratou sa nakita ka cakava tiko, e na vakarusai ga. Ia kevaka e ka mai vua na Kalou, ko ni na sega ni vakarusa rawa. De lakolako ga ko ni na qai kunea ni ko ni veisaqasaqa tiko kei na Kalou!”​—⁠Cakacaka 5:​33-​39, VV.

¹⁴ Me vakataki Kamelieli, e so tale ga na turaga rogo era tokona na nodra vagalalataki na iVakadinadina i Jiova. Me kena ivakaraitaki, e kaya na jeameni vakacegu ni International Academy for Freedom of Religion and Belief: “Me kua ni tarovi na dodonu vakalotu ni dua na lotu baleta wale ga nira sega ni taleitaka na ka e vakavuvulitaka e dua na iwase levu ni tamata.” E veiganiti na taro e taroga e dua na parofesa ni lotu ena univesiti o Leipzig me baleta na matabose e lesia na matanitu o Jamani me vaqaqai ira na veilotu lalai ena vanua oya: “Na cava mera vaqaqai ga kina na veilotu lalai rau qai sega ni vaqaqai na lotu lelevu e rua [na lotu Katolika kei na lotu Lutheran]?” E sauma na taro oya e dua na vakailesilesi vakacegu ni matanitu o Jamani, ni vola: “E sega ni vakabekataki nira tu mai dakudra na matabose e vakaduria oya na matanitu, o ira na duru ni lotu.”

Eda Nuitaki Cei me Vakacegui Keda?

15, 16. (a) Na cava e vakaiyalayala ga kina na ka e cakava o Kamelieli? (b) E vakaiyalayala tale ga vakacava na ka eratou via cakava ena vuku i Jisu e tolu na turaga rogo?

¹⁵ E vakaraitaka na ka e tukuna o Kamelieli ni cakacaka e totaka na Kalou ena sega ni tarovi rawa. E sega ni vakabekataki ni yaga vei ira na lotu Vakarisito taumada na vosa i Kamelieli ina matabose e cake ni Jiu, ia era sega tale ga ni guilecava ni na vakayacori tale ga na vosa i Jisu me baleta nodra vakacacani na nona imuri. Na vosa i Kamelieli e tarova na nodra nakita na iliuliu ni lotu mera vakamatei na lotu Vakarisito, ia e sega ni tarova na nodra vakacacani, nida wilika: “A ra sa qai yalovata kaya: ia ni ra sa kacivi iratou nai apositolo, ka vakanakuitataka, era sa vakarota matua vei iratou me ratou kakua sara ni vosa e na yaca i Jisu, a ra sa qai sereki iratou me ratou lako.”​—⁠Cakacaka 5:⁠40.

¹⁶ A via sereki Jisu o Ponitio Pailato ena gauna e lewai kina baleta ni sega ni kunea e dua na nona cala. Ia e sega ni cakava rawa. (Joni 18:​38, 39, VV; 19:​4, 6, 12-​16) Rau sega mada ga ni rawa ni veisautaka na lewa ni matabose e cake ni Jiu ena nona totogitaki Jisu na rua na lewe ni matabose oya erau tokoni Jisu, o Nikotimo kei Josefa na kai Arimacea. (Luke 23:​50-​52; Joni 7:​45-​52; 19:​38-​40) Se mani cava e kena inaki, e vakaiyalayala ga na yaga ni nodra tovaki ira na tamata i Jiova e so na tamata. Ena cati ira tiko ga na imuri dina i Karisito na lewe i vuravura, me vaka ga era cakava vei Jisu. Ena qai vakacegui ira ga o Jiova.​—⁠Cakacaka 2:⁠24.

17. Na cava era namaka na iVakadinadina i Jiova, na cava era sega ni soro kina ena nodra vunautaka tiko ga na itukutuku vinaka?

¹⁷ Era namaka na iVakadinadina i Jiova mera vakacacani tiko ga. Ena qai oti na veivakacacani ena gauna sa vakarusai vakadua kina na vuravura i Setani. Ia na veivakacacani oqo, dina ga ni mosimosi, ena sega ni tarovi ira na iVakadinadina ena nodra vunautaka na Matanitu ni Kalou. Na cava me tarovi ira ni totaki ira tiko na Kalou? Era muria na ivakaraitaki uasivi ni nodra iLiuliu qaqa, o Jisu Karisito.​—⁠Cakacaka 5:​17-​21, 27-​32.

18. Na veika dredre cava era na sotava na tamata i Jiova, ia na cava era kila ni na yaco?

¹⁸ Mai na gauna e tauyavutaki kina, sa sotava tiko mai na lotu dina na veitusaqati kaukaua. Sa voleka oqo me kaukaua sara nona saqati koya o Koki, oya o Setani, ena nona itutu lolovira sa tu kina oqo me tekivu mai na nona vakasavi mai lomalagi. Ia ena tu ga na lotu dina. (Isikeli 38:​14-16) Ena gauna oya ena liutaki ira “na tui ni veivanua kei vuravura taucoko” o Setani mera “veivala kei na Lami, ia sa na rawai iratou na Lami: ni sa Turaga vei ira na turaga ko koya, kei na nodra Tui na tui: ia ena gumatua.” (Vakatakila 16:14; 17:14) Io, sa voleka sara na gauna me ‘rawata kina na iotioti ni nona qaqa’ na noda Tui. Era kalougata na toso vata tiko kei koya, nira kila ni sa voleka na gauna me na sega tale vakadua nira vakacalai na qaravi Jiova nira kaya: “Sa totaki keda na Kalou”!​—⁠Roma 8:​31; Filipai 1:​27, 28.

Rawa Mo Vakamacalataka?

• Na cava e cakava o Jiova me vakaukauataka na ivavakoso vakarisito me tekivu mai na kena tauyavutaki na Matanitu?

• Na cava e cakava o Setani me tovolea ni tarova na nona qaqa o Karisito ena nona ravuravu, na cava e qai yaco?

• Me veiraurau vakacava na noda rai nira totaki keda na sega ni iVakadinadina?

• Na cava e vakarau cakava o Setani, ia na cava ena yaco?

[iYaloyalo ena tabana e 18]

Na veisoqo lelevu e ivakadei ni nodra toso na tamata i Jiova

[iYalolyalo ena tabana e 20]

E se vakacaucautaki tiko ga o Jiova ena nodra tawaveitovaki na nona iVakadinadina ena iKarua ni iValu Levu