Era na Guce o Ira Era Vala kei na Kalou!

“Era na veivala kei iko; ka ra na sega ni gumatua vei iko.”​—JEREMAIA 1:​19.

1. Na itavi cava a lesi kina o Jeremaia, e yacova sara na gauna cava na nona cakacaka?

NI SE cauravou gone o Jeremaia, sa lesi koya o Jiova me nona parofita vei ira na veimatanitu. (Jeremaia 1:5) E yaco oqo ena gauna e lewa tiko kina e Juta na tui vinaka o Josaia. Na cakacaka vakaparofita i Jeremaia e yacova sara na gauna dredre a vakilai e Jerusalemi ni bera ni kabai koya o Papiloni, yacova tale ga yani na gauna era kau kina vakavesu na tamata ni Kalou.​—Jeremaia 1:​1-3.

2. Na sala cava e vakayaloqaqataki Jeremaia kina o Jiova, kei na cava na ibalebale ni nona vala e dua kei na parofita oya?

² Na itukutuku ni veilewai me na kauta yani o Jeremaia e macala tu ga ni na vakavuna na veitusaqati. Oya na vuna e vakaukauataki koya kina na Kalou me tu vakarau. (Jeremaia 1:​8-10) Me kena ivakaraitaki, a vakayaloqaqataki na parofita oqo ni a tukuni vua: “Era na veivala kei iko; ka ra na sega ni gumatua vei iko; ni’u sa tiko vata kei iko, sa kaya ko Jiova, me’u vakabulai iko.” (Jeremaia 1:​19) Kena ibalebale ni dua e vala kei Jeremaia, e sa vala tiko kei na Kalou. Nikua, sa tiko e dua na ilawalawa dauveiqaravi era vaka na parofita i Jiova, era cakava na cakacaka vata ga a cakava o Jeremaia. Me vakataki Jeremaia, era kacivaka ena doudou na vosa ni yalayala ni Kalou. Na itukutuku oqo e tarai ira na matanitu kece kei na tamata kece, na kena vinaka se na kena ca vei ira e vakatau ena nodra ciqoma. Me vaka ga ena gauna i Jeremaia, e tiko e so era vala kei na Kalou ena nodra saqati ira na nona tamata kei na nodra itavi lesi vakalou.

Ra Vakacacani na Tamata i Jiova

3. Na cava era vakacacani tiko kina na tamata i Jiova?

³ Se ra vakacacani makawa na tamata i Jiova mai na itekitekivu sara ni ika20 ni senitiuri. Ena levu na matanitu, era saga na tamata loma ca mera vakacacana se ra vagalui ira sara na dau kacivaka na itukutuku vinaka ni Matanitu ni Kalou. O ira na tamata loma ca oqo e vakauqeti ira toka mai na Meca Levu, na Tevoro, ni “veilakoyaki voli . . . me vaka na laioni sa tagi, a sa vakasaqara eso me tiloma.” (1 Pita 5:8) Ni cava “nodra gauna na veimatanitu” ena 1914, sa vakatikori Luvena sara na Kalou me Tui vou kei vuravura, qai vakaroti koya: “Mo ni lewa e na kedra maliwa na nomuni meca.” (Luke 21:24; Same 110:2) Ena nona vakayagataka nona kaukaua, e kolotaki Setani kina mai lomalagi o Karisito me sa mai toka ga e vuravura. Ni kila ni sa lekaleka nona gauna, sa qai vuki na cudru i Setani vei ira na lotu Vakarisito lumuti kei ira na nodra itokani. (Vakatakila 12:​9, 17) Na cava e yaco ena nodra kabakoro veitarataravi na vala tiko oqo vata kei na Kalou?

4. Na veivakatovolei cava era sotava na tamata i Jiova donuya na iMatai ni iValu Levu, ia na cava e yaco ena 1919 kei na 1922?

⁴ E vakatovolei vakalevu sara na nodra vakabauta na tamata lumuti i Jiova ena iMatai ni iValu Levu. Era vakalialiai, era vosa vakacacataki, era buturaki, era mokulaki. Me vaka ga a tukuna o Jisu, era sa “cati vei ira na lewe ni veivanua kecega.” (Maciu 24:9) Donuya na gauna dredre ni ivalu, era vakayagataka kina na meca ni Matanitu ni Kalou na ivadi vata ga a vakayagataki vei Jisu Karisito. Era beitaki ira vakailasu na tamata i Jiova nira meca ni matanitu, kena ikuri nodra saga sara ga na uto ni isoqosoqo rairai ni Kalou e vuravura. Ena vula o Me 1918, e soli kina na waradi me sa vesu na peresitedi ni Watch Tower Society o J. F. Rutherford, kei na vitu na nona itokani voleka sara. E bibi sara na itotogi e tau vei iratou na le walu oqo, ratou vakau sara ina valeniveivesu levu e Atlanta, Georgia, Mereke. Eratou sere tale ni oti e vula ciwa. Ena vula o Me 1919, e vakaraitaka kina na mataveilewai levu e kea ni a veidabuitaki na nodratou lewai, mai vakasukai yani na lewa a tau vei iratou. Sa qai rube toka na veilewai me yacova e dua na gauna me rogoci tale kina, e muri sa qai vakasuka taucoko na nona veibeitaki na matanitu, boko kece na ka a beitaki kina o Brother Rutherford kei iratou na nona itokani. Eratou lai tomana tale nodratou cakacaka, qai bukana vou tale na yalo ni cakacaka vakavunau na soqo ni tikina e caka mai Cedar Point, Ohio, ena 1919 kei na kena ena 1922.

5. Na cava e yacovi ira na iVakadinadina i Jiova ena veiliutaki nei Itala e Jamani?

⁵ Ra basika na dauveiliutaki voravora ena veiyabaki ni 1930, eratou tovata sara o Jamani, Itali kei Japani me ratou tauyavutaka e dua na mataivalu vakadomobula. Ena itekitekivu ni veiyabaki oqo, era sotava kina na tamata ni Kalou na veivakacacani warumisa, vakauasivi ena veiliutaki nei Itala e Jamani. Yaco na vakatatabu. E yanaraki na vale, ra qaqauraki na kedra itaukei. Ra bala ina keba ni veivakararawataki e vica vata na udolu nira sega ni via cakitaka nodra vakabauta. Nona valuti na Kalou kei ira na nona tamata e kena inaki mera vakawabokotaki kina na iVakadinadina i Jiova e Jamani ena veiliutaki nei Itala.a Nira rairai ina mataveilewai e Jamani na iVakadinadina mera valataka nodra dodonu, sa qai tabaka na Tabacakacaka ni Lawa nei Itala e dua na ivolatukutuku balavu era vakaroti kina na veimataveilewai ena lawa me muri, mera kakua kina ni qaqa na iVakadinadina. E kaya na ivolatukutuku oqo: “Me kua ni druka wale ga na mataveilewai ena nona via muria vakadodonu na ka vakalawa; ia e dodonu me vakasaqara na sala cava ga e rawa me qaqa tiko ga kina.” Kena ibalebale oqo ni sa na sega tu ga na lewadodonu. E nodra ile na ito nei Itala ni nodra cakacaka na iVakadinadina i Jiova e vakacacana se vorata na veiliutaki vakamatanitu, qai ‘vakavu tiko yavavala.’

6. Na cava tale e so na ka a caka ena kena sagai me tarovi noda cakacaka ena iKarua ni iValu Levu lako mai?

⁶ Donuya na iKarua ni iValu Levu, a vakatabui, a vakadredretaki tale ga na nodra cakacaka na tamata ni Kalou e Ositerelia, Canada, kei na veivanua tale e so era qali i Peritania​—na veivanua mai Aferika, Esia, vaka kina ena veiyatuyanuyanu ena Caribbean kei na Pasivika. Mai Mereke, era “vakayacora na ka ca e na lawa” na meca kilai e so kei ira era vakacalai tu ena itukutuku lasu. (Same 94:20) Ia na vakarokorokotaki ni kuila kei na lawa ni itikotiko e vakatabui kina na cakacaka vakavunau e veivale e dau lai valataki ena mataveilewai. Ena so na kisi e Mereke e rawati kina na qaqa, era yaga vakalevu sara na qaqa oqo ena kena sagai na galala ni sokalou. Ke sega o Jiova ke ra a qaqa na meca. Ni cava na ivalu e Urope, sa qai vakatarai tale na cakacaka. Era sereki na vica vata na udolu na iVakadinadina era vesu tu ena keba ni veivakararawataki, ia e se sega ga ni mudu na ivalu. Ni oti toka ga na iKarua ni iValu Levu, sa tekivu tale na iValu ni Veisavosa se Cold War. Ra baci vakila tale na bula voravora na tamata i Jiova ena Tokalau kei Urope. Ra yavala na vakailesilesi vakamatanitu mera vakacacana, mera tarova tale ga na cakacaka vakavunau, mera tarova na veikauyaki ni ivoladusidusi vakaivolatabu, me kua tale ga ni vakatarai me yaco e dua na soqoni, lelevu se lalai. Levu era bala i valeniveivesu se ra vakau ena keba ni veivakabobulataki ena vuku ni ka oqo.

Toso ga na Cakacaka Vakavunau!

7. Na cava era sotava na iVakadinadina i Jiova e Poladi, Rusia, kei na so tale na matanitu ena veiyabaki wale tiko ga oqo?

⁷ Ni toso na veitabayabaki, sa qai tatadoladola mai na veivanua a vakatabui tu kina na cakacaka vakavunau. Mai Poladi, e dina ni se liutaki tu vakominisi, a vakatara me vakayacori kina ena 1982 e dua na soqo siga dua. A vakayacori e kea na soqo ni veimatanitu ena 1985. Muria yani na soqo levu ni veimatanitu ena 1989, era tiko tale ga kina e vica vata na udolu mai Rusia kei Ukraine. Sa qai vakadonuya ena yabaki oya na matanitu o Poladi kei Hungary me vakalawataki ena nodrau vanua na cakacaka ni iVakadinadina i Jiova. Ena vulaitubutubu ni 1989, sa qai kasura sobu na ilati levu na Berlin Wall. Oti e vica tale na vula, sa vakadonui vakalawa na noda cakacaka ena Tokalau kei Jamani, sega ni bera na kena vakayacori sara e Berlin e dua na soqo ni veimatanitu. Ena itekivu ni iotioti ni tini na yabaki ni ika20 ni senitiuri, a sagai me bau rawa na veitaratara kei ira na mataveitacini e Rusia. A vakayacori na veivosaki kei ira e so na vakailesilesi ni matanitu e Moscow, mani vakalawataki e kea ena 1991 na cakacaka ni iVakadinadina i Jiova. Tekivu mai na gauna oya, sa tubu sara i lagi na cakacaka e Rusia kei na veimatanitu era a qali tu ena matanitu makawa na Soviet Union.

8. Na cava e yaco vei ira na tamata i Jiova ena loma ni 45 na yabaki mai na gauna e cava kina na iKarua ni iValu Levu?

⁸ E malumu sobu beka na veivakacacani ena so na vanua, ia e kaukaua cake ena so tale na vanua. Ena loma ni 45 na yabaki mai na gauna e cava kina na iKarua ni iValu Levu, e levu sara na matanitu era sega ni via vakadonuya vakalawa na cakacaka ni iVakadinadina i Jiova. Kena ikuri, a vakatabui na iVakadinadina i Jiova se na nodra cakacaka ena 23 na matanitu kei Aferika, 9 na matanitu vakaesia, 8 na matanitu vakaurope, 3 na matanitu e Amerika vakalatina, kei na 4 tale na matanitu lalai ciriyawa.

9. Na cava era sotava na tamata ni Kalou mai Malawi?

⁹ E bau mosimosi dina na veivakararawataki era sotava na iVakadinadina i Jiova mai Malawi me tekivu mai na 1967. Ena nodra sega ni vinakata na tacida mai kea mera to ena dua na yasana baleta nira lotu Vakarisito dina, era sega kina ni via volia e dua na ivakatakilakila vakapolitiki. (Joni 17:16) Sa qai torosobu ga na veivakacacani ni oti e dua na bose ni Malawi Congress Party ena 1972. Era vakasavi mai nodra vale na mataveitacini, ra vakasakei mai na nodra cakacaka. Vica vata na udolu era drotaki bula de ra vakamatei. Ia, era qaqa beka na vala tiko oqo kei na Kalou kei ira nona tamata? Sega sara! E qai vuki na matanicagi, ra volatukutukutaka mai nodra cakacaka mai Malawi ena 1999 e dua na iwiliwili levu ni dautukutuku nira le 43,767, ra qai tiko ena soqo ni tikina e sivia e le 120,000. E dua tale ga na valenitabana vou e sa tara ena kena koroturaga.

Era Vakasaqara e Dua na Cala

10. Me vaka a yacovi Taniela, na cava era cakava na dau tusaqati ira na tamata ni Kalou ena gauna oqo?

¹⁰ Era sega ni taleitaka na vukitani, o ira na italatala, kei na so tale, na itukutuku mai na iVolatabu eda kauta voli. Ena nodra veivakauqeti na lotu ni Veivanua Vakarisito, era saga kina na dauveitusaqati e so na sala vakalawa lasulasu mera yavutaka mai kina nodra tusaqati keda. Na cava era dau cakava ena so na gauna mera rawata kina na lomadra? Na cava mada era a cakava na dau veitusaqati vua na parofita o Taniela? E kaya vei keda na Taniela 6:​4, 5: “Ko ira na turaga lelevu kei ira na turaga lalai era sa qai qaqa me ra kunea e dua na ka e cala kina ko Taniela e na ka ni matanitu; ia era sa sega ni kunea rawa e dua na ka e caka vakatani, se dua na ka e cala kina; ni sa dina tikoga ko koya, ka sa sega e dua na nona cala se dua na ka ca me kune vua. Era sa qai kaya ko ira na tamata oqori, Eda na sega ni kunea e dua na ka e cala kina ko Taniela oqo, eda na kunea ga na ka me vu ni nona cala e na nona lotu vua na nona Kalou.” Nikua, era vakasaqara tale ga e dua na cala na dauveitusaqati. E wewenigusudra nida “matalotu rerevaki” na iVakadinadina i Jiova. Ena nodra vakadewa na itukutuku cala, itukutuku buli, kei na itukutuku lasu, era tusaqata kina na noda sokalou kei na noda kabita dei na ivakavuvuli vakalou.

11. Na cava e nodra veibeitaki vakailasu e so na dau tusaqati ira na iVakadinadina i Jiova?

¹¹ Ena so na matanitu, era sega ni via okata na lotu kei na so na isoqosoqo vakapolitiki ni o keda eda “lotu savasava ka sega ni cala e mata ni Kalou.” (Jemesa 1:27) E dina ni noda cakacaka vakarisito e sa vakayacori tiko ena 234 na matanitu, era se kaya voli ga na dauveitusaqati nida sega ni “matalotu kilai.” Ni bera toka ga e dua na soqo ni veimatanitu ena 1998, e volai sara ena dua na niusiveva mai Aceni na nona vosa e dua na italatala ni lotu Greek Orthodox, e kaya kina ni “o ira na [iVakadinadina i Jiova] era sega ni ‘matalotu kilai,’ ” e dina ni a vakacala mada ga na veibeitaki oqo na mataveilewai levu ni Urope na European Court of Human Rights. Oti e vica tale na siga, se baci tabaka e dua tale na niusiveva ena koro vata tiko ga oya na ka e kaya e dua na mata ni dua na matalotu: “E sega ni rawa nida kaya nira ‘lotu Vakarisito’ [na iVakadinadina i Jiova] baleta nira duatani sara ga mai na vakabauta vakarisito me baleta na turaga o Jisu Karisito.” E lasa sara ga oqo baleta ni sega tale ni dua na lotu e tautauvata kei na iVakadinadina i Jiova ena nodra vakabibitaka me vakatotomuri na weniyava i Jisu.

12. Ena noda vala vakayalo, na cava meda cakava?

¹² Eda saga meda taqomaka, da vakadeitaka tale ga na itukutuku vinaka ena sala vakalawa. (Filipai 1:​7, NW) Kena ikuri, eda na muria taucoko sara ga na ivakatagedegede savasava ni Kalou. (Taito 2:​10, 12) Me vakataki Jeremaia, eda ‘vauca na toloda da qai tukuna na ka kecega e vakarota vei keda o Jiova,’ eda sega ni vakalaiva mera vakarerei keda na meca ni Kalou. (Jeremaia 1:​17, 18) Na Vosa Tabu i Jiova e vakamatatataka sara tu ga na ka meda cakava. Eda sega ni vinakata meda vakanuinui ena “liga ni tamata ga” se “vakararavi ki na yaloyalo i Ijipita,” oya na vuravura oqo. (2 Veigauna 32:8; Aisea 30:3; 31:​1-3) Ena noda vala vakayalo, e dodonu meda vakararavi tiko ga vei Jiova mai vu ni yaloda, laiva me dusimaka na noda ilakolako, meda kua tale ga ni vakararavi ena noda yalomatua. (Vosa Vakaibalebale 3:​5-7) Ke sega ni tokoni keda o Jiova se taqomaki keda, ena ka ni “oca wale” ga na ka kece eda cakava.​—Same 127:1.

Ra Vakacacani, ia Era Sega ni Soro

13. Na cava eda kaya kina ni guce ga na sasaga ni veivorati vakasetani vei Jisu?

¹³ Na ivakaraitaki levu duadua ni dua e sega ni soro ena nona qaravi Jiova o Jisu, ni a beitaki ni via saqata na matanitu, ni via vakavuna tale ga na tiko yavavala. Ni dikeva oti o Pailato na kisi me baleti Jisu, sa qai lomana me sereki koya. Ia, ena nodra veivakauqeti toka mai na iliuliu ni lotu, era tagica kina na lewe vuqa me lauvako ga o Jisu, e dina ni sega na nona cala. Me kena isosomi, sa ra qai kacivaka yani me sere mai o Parapa​—e dua a vesu tu ena saqati ni matanitu kei na laba! Baci saga tale o Pailato me veisautaka na nodra vakasama sesewa na dauveitusaqati, ia e sa qai tinia koso ga ena nodra qoqolou na lewe vuqa. (Luke 23:​2, 5, 14, 18-25) E dina ni qai mate ena kau na Luve ni Kalou tabucala o Jisu, ia e dreve taucoko na sasaga velavela vakasetani, ni a vakaturi Jisu tale o Jiova qai vakacerecerei koya ina ligana i matau sara ga. Ena siga ni Penitiko 33 S.K., ena vuku i Jisu ni sa vakalagilagi oti, a qai sovaraki na yalo tabu, mai tauyavu kina na ivavakoso vakarisito​—na ka “buli vou.”​—2 Korinica 5:17; Cakacaka 2:​1-4.

14. Na cava e yaco nira saqati iratou na imuri i Jisu na iliuliu ni lotu Vakajiu?

¹⁴ Oti vakalailai toka ga oya, era vakarerei iratou na yapositolo na iliuliu ni lotu, ia eratou sega ni mudu na imuri i Karisito ena nodratou tukuna tiko ga na ka eratou raica, eratou rogoca. Eratou masuta na tisaipeli i Jisu: “Ia oqo, Turaga [Jiova], mo ni raica mada na nodra veivakarerei; ka mo ni solia vei keimami na nomuni tamata na yalodoudou me keimami tukuna yani kina na nomuni vosa.” (Cakacaka 4:​29, VV) E rogoca na nodratou masu o Jiova ena nona vakasinaiti iratou ena yalo tabu, kei na nona vakaukauataki iratou me ratou vunau tiko ga ena doudou. Sega ni dede eratou se baci vakaroti na yapositolo me ratou kua ni vunau, ia e sauma o Pita kei iratou na vo ni yapositolo: “Sa kilikili kei keitou me keitou talairawarawa vua na Kalou, me kakua ga vei ira na tamata.” (Cakacaka 5:29) Na veivakarerei, vesu, kei na kuita e sega ni tarovi iratou ena nodratou vakarabailevutaka tiko ga na nodratou cakacaka vakaitalatala.

15. O cei o Kamelieli, na ivakasala cava a tauca vei ira na dauveitusaqati vakalotu era a saqati iratou na imuri i Jisu?

¹⁵ Na cava era sa qai cakava na iliuliu ni lotu? “Era sa cudru vakalevu, a ra sa bose me ra vakamatei iratou [na yapositolo].” Ia, e maliwai ira tiko e dua na Farisi, e qasenivuli ni lawa, era dau doka vakalevu, na yacana o Kamelieli. Ni kerea oti me ratou kau tani vakatikitiki vakalekaleka mai na Sanadrini na yapositolo, sa qai vakasalataki ira na dauveitusaqati vakalotu oya: “Kemudou na tamata na Isireli, dou lewai kemudou vinaka e na vuku ni ka dou sa nanuma mo dou kitaka vei iratou na tamata oqo . . . au sa kaya vei kemudou, Dou kakua soti ni kitaki iratou na tamata oqo, dou laivi iratou ga: ia kevaka e ka mai na tamata nai naki oqo se na cakacaka oqo, ena vakarusai ga: ia kevaka e ka mai vua na Kalou, dou sa sega ni vakarusa rawa; de dou na kunei beka ni dou sa veivala kei na Kalou.”​—Cakacaka 5:​33-39.

Ena Sega ni Yaga na iYaragi e Caka me Baleti Keda

16. Ena nomu vosa ga, o na vakamacalataka vakacava na veivakayaloqaqataki i Jiova vei ira na nona tamata?

¹⁶ E dina taucoko na ivakasala i Kamelieli, eda marau ni so era dau vosa ena doudou mera totaki keda. Eda marau tale ga nira tu na turaganilewa era dau vakatulewa vakadodonu ena nodra solia na galala ni sokalou. E sega ni vakatitiqataki ni noda kabita dei na Vosa ni Kalou era sega ni marautaka na italatala ni lotu ni Veivanua Vakarisito kei ira na vo ni iliuliu ni lotu kei Papiloni na Ka Levu, na isoqosoqo ni lotu lasu kei vuravura. (Vakatakila 18:​1-3) E dina nira vala kei keda o ira, kei ira era tokoni ira, eda vakayaloqaqataki ga ena tikina oqo: “Nai yaragi kecega sa caka me kemu ena sega ga ni yaco; kei na yame kecega ena mai veilewai kei iko ko na vakacala ga. Oqo na nodrai votavota na tamata i Jiova, kei na nodra veivakadonui maivei au, sa kaya ko Jiova.”​—Aisea 54:17.

17. E dina nira vala kei keda na dauveitusaqati, na cava eda yaloqaqa ga kina?

¹⁷ E sega ni dua na noda cala mera vala tiko kina kei keda na meca, ia eda sega ni yalolailai kina. (Same 109:​1-3) Eda na sega ni vakawaicalataka vakalailai na noda itukutuku ena vukudra na cati keda era vakarerei keda tiko. E dina nida namaka me qai kaukaua cake ga na noda vala vakayalo, eda sa kila na itinitini ni ka ena yaco. Me vakataki Jeremaia, eda na vakadinadinataka na yaco ni parofisai oqo: “Era na veivala kei iko; ka ra na sega ni gumatua vei iko; ni’u sa tiko vata kei iko, sa kaya ko Jiova, me’u vakabulai iko.” (Jeremaia 1:​19) Io, eda kila nira na guce o ira era vala kei na Kalou!

[iVakamacala e ra]

Na Cava O Nanuma?

• Na cava era vakacacani tiko kina na tamata i Jiova?

• Ena sala cava soti era dau vala kina kei ira na tamata ni Kalou na dauveitusaqati?

• Na cava eda nuidei kina nira na guce ga o ira era vala kei na Kalou?

[iYaloyalo ena tabana e 17]

A vakadeitaki vei Jeremaia ni na tiko vata kei koya o Jiova

[iYaloyalo ena tabana e 18]

O ira era lesu bula mai ena keba ni veivakararawataki

[iYaloyalo ena tabana e 18]

Nodra buturaki na iVakadinadina i Jiova

[iYaloyalo ena tabana e 18]

J. F. Rutherford kei iratou na nona ilawalawa

[iYaloyalo ena tabana e 21]

Era a guce ga na vala kei na Kalou ena ka e baleti Jisu