iTalanoa ni Nona Bula
Dina Niu Sotava na iTuvaki Mosimosi, Au Marau ga,Au Vakavinavinaka
TALANOATAKA O NANCY E. PORTER
E katakata toka na yakavi ni 5 June, 1947, ena Bahamas, na yatuyanuyanu e koto ena dua na baravi ena cevaicake kei Mereke. Keirau kurabuitaka kei watiqu o George, na nona sikovi keirau yani e dua na vakailesilesi ena tabana ni curuvanua. A solia vei keirau e dua na ivola e tukuni kina ni keirau sa vakatalai tani mai na yatuyanuyanu oqo, me keirau “biubiu ena gauna totolo duadua!”
KEIRAU a imatai ni daukaulotu ni iVakadinadina i Jiova me lesi mai i Nassau, na korolevu duadua ena Bahamas. Ni oti neirau tuvaitutu mai na ikawalu ni kalasi mai Kiliati, na koronivuli ni kaulotu ena vualiku kei Niu Yoka, keirau lesi sara mai ina Bahamas. Na cava beka keirau cakava e vakavuna kina me tau na lewa kaukaua oqo ni se qai oti ga e tolu na vula na neirau tadu mai? E rawa vakacava meu se tiko ga e ke dina ga ni sa oti tale oqo e 50 na yabaki?
Tuberi Ena Cakacaka Vakaitalatala
E vakayacoka vakalevu ina noqu bula na itovo nei tamaqu o Harry Kilner. A laiva e dua na ivakaraitaki vakasakiti ena nona vakuai koya mai na vuqa na ka me dua kina na iVakadinadina i Jiova. Dina ga ni sega ni dau bulabula vinaka sara, ia voleka ni veimuanimacawa kece e lako ena cakacaka vakavunau, e gumatuataka na kena vakaliuci na veika e vauca na Matanitu ni Kalou. (Maciu 6:33) Keitou sega soti sara ni rawati keitou, ia na sitoa ni ivava nei tama i keitou e dau liutaki kina na cakacaka vakayalo mai Lethbridge, Alberta, Canada, ena veiyabaki ni 1930. Niu se qai kilaiyaloqu ga, au sa dau raici ira na italatala vakatabakidua ni iVakadinadina i Jiova, era vakatokai mera painia, era dau veisiko mai vale ra qai dau mai vakasavuirogorogo.
Ena 1943 au tekivu cakacaka kina vakapainia ena vanua volekati Fort Macleod kei Claresholm mai Alberta. Ena gauna oya sa vakatabui tu kina na cakacaka vakavunau mai Canada nira a vakatetea na itukutuku lasu o ira na dauveitusaqati ena iKarua ni iValu Levu. E rauta ni 100 na kilomita na raba ni vanua e ciciva na neitou yalava, ia ni keitou se gone qai kaukaua, e sega gona kina ni dredre na vodo basikeli se na kena taubaletaki na veitikotiko lalai kei na so na iteitei ena yalava. Ena gauna oqo au dau veitalanoa kina kei na so era vuli mai Kiliati, ia e uqeti au na nodra vakasavuirogorogo meu na daukaulotu.
Ena 1945 au a vakamautaki George Porter, na turaga ni Saskatchewan mai Canada. O rau na nona itubutubu erau a tekivu iVakadinadina gugumatua ena 1916, a qai digitaka tale ga o koya me cakacaka vakaitalatala vakatabakidua. Keirau a lesi taumada ina vanua rairai totoka o Lynn Valley e North Vancouver mai Canada. Sega ni dede keirau sureti sara i Kiliati.
Ena veiyabaki sa sivi au dau veitalanoa kei ira na italatala era vuli mai na koronivuli tale e so ni vuli italatala, au qai dikeva ni veika era vakavulici kina e vakaleqa sara ga na nodra vakabauta na Kalou kei na nona Vosa, na iVolatabu. E veibasai dina ni ka keirau vulica mai Kiliati e vakayadrata na neirau vakasama, qai kena e bibi cake sara, oya na kena vaqaqacotaka na neirau vakabauti Jiova na Kalou, kei na nona Vosa. O ira keimami vuli vata era a lesi i Jaina, Sigapoa, Idia, veivanua e Aferika, Sauca Amerika, kei na so tale na vanua. Au se nanuma vinaka tiko ga na levu ni neirau marau ena gauna keirau kila kina ni keirau lesi ina yatuyanuyanu tunumaka na Bahamas.
Vakatarai me Keirau Tiko Tale
E lekaleka sara na neirau ilakolako mai ina Bahamas ni vakatauvatani kei na nodra ilakolako ina nodra ilesilesi na neirau itokani keimami vuli vata. Sega ni dede keirau sa marautaka voli na draki katakata, na karakarawa ni lomalagi, na waitui nukurama, na veivale roka siawa, kei na levu ni basikeli e sega ni wiliki rawa. Mai na veika au se nanuma rawa, oya na nodratou mai veitavaki e dua na ilala lailai eratou lewe lima na iVakadinadina ena gauna a kele yani kina na neirau waqa. E sega ni dede keirau raica ni duidui sara vakalevu na nodra itovo mai na kena keirau susu mai kina. Me kena ivakaraitaki, a kerei o watiqu me kua ni dau kacivi au noqu daulomani e matanalevu, baleta ni ivosavosa oqori era dau vakayagataka ga o ira na lasaituba.
Dede ga vakalailai era beitaki keirau vakailasu na italatala ni lotu ni keirau Kominisi baleta nira lomaleqataka na neirau veimaliwai vinaka kei ira na lewenivanua. Mani yaco kina na kena tau na lewa me keirau vakatalai tani mai na vanua oya. Ia o ira na iVakadinadina—ena gauna oya e lailai mai na 20 era tiko ena yanuyanu—a sega ni bera na nodra kerea e vica vata na udolu na tamata mera sainitaka na ivola ni kerekere me keirau tiko ga. A mani bokoci na lewa oya.
Ina Yalava Vou
Na totolo ni kena kadre na ka dina ni iVolatabu ena lomadra o ira era lomana na Kalou e yaco kina mera lesi tale e so na daukaulotu mai Kiliati ina Bahamas. Ia ena 1950, a tauyavutaki e kea na valenivolavola ni tabana. Oti tale e tini na yabaki, a veisiko mai o Milton Henschel, e dua e cakacaka ena itikotiko liu e Brooklyn mai Niu Yoka, a kerei keimami na daukaulotu kevaka e bole e dua me lai tekivuna na cakacaka vakavunau ena dua tale na yanuyanu ena Bahamas. Keirau a bole kei George, qai yaco kina me keirau tiko mai Long Island me 11 na yabaki.
Na yanuyanu oqo e dua vei ira na vica vata na yanuyanu era wili ina Bahamas, e 140 na kilomita na kena balavu qai 6 na kilomita na kena raba, ia ena gauna oya, a se sega tu na kena tauni dina. Na koroturaga o Clarence Town, e rauta ni 50 ga na vale e kune kina. E tu sara ga e muri na veivakatorocaketaki—sega na livaliva, se na wai savasava, sega tale ga na valenikuro kei na paiponiwai e lomanivale. Keirau mani vakamatauni keirau kina ina bula vakanakoro dina. E ke e dau veivosakitaki kina vakalevu na nona bulabula e dua. Keirau vulica me keirau kua ni veivakabulataki ena neirau taroga, “Vakacava oni bulabula vinaka tiko?” ni na qai sauma mai ena nona talaucaka na itukutuku kece vakavuniwai ni nona bula.
E vuqa na gauna keirau dau vunau ga mai na dua na valenikuro ina dua tale na valenikuro baleta nira dau kune vakalevu kina na itaukeinivale. Era vakavalenikuro e tautuba, e vakayagataki na co me dokana qai tiko tale ga kina na matadravu. E le levu vei ira na lewenivanua oqo era dravudravua, ia era dau yalololoma, ra dauteitei se gonedau. E levu vei ira oqo era sega wale ga ni daulotu, e tu tale ga vei ira na rere vakalialia. Na kena dau yaco gona e so na ka e via matalia toka, era nanuma kina ni oya ena tiko na kena ibalebale.
E sega ni dua tu na ka vei ira na italatala ni lotu na nodra curubotea na nodra veivale na tamata ra qai basuraka na ivola vakaivolatabu keirau a solia vei ira. Era vakarerei ira na malumalumu, ia e so era sega ni via soro. Me kena ivakaraitaki, a sega ni via soro e dua na marama yaloqaqa e yabaki 70. A vinakata me kila na iVolatabu, qai yaco me dua na iVakadinadina vakatale ga kina e so tale. Ni sa levu na tataleitaki, e dau draivataka o George e rauta ni 300 na kilomita ena so na Sigatabu me vukei ira mera tiko ena soqoni.
Ena veivula yani e liu ni se sega ni dua tale kina na iVakadinadina, keirau dau vakayacora kei George na soqoni kece vakarisito me keirau bulabula tiko ga kina vakayalo. Me kena ikuri, keirau dau muria tale ga ena veibogi ni Moniti e dua na porokaramu dei ni kena vulici na ivoladraudrau Na Vale ni Vakatawa kei na wili iVolatabu. Keirau dau wilika kece tale ga na itabataba ni Vale ni Vakatawa kei na Yadra! ena gauna ga keirau taura kina.
A mate o tamaqu ni keirau sa tiko mai Long Island. Ena vulaikatakata e tarava ni 1963, keirau veivosakitaka me mai tiko volekati keirau o Nana. Dina ni sa kena marama toka ia e sa mai matau sara na bula e kea, a tiko ga mai Long Island me yacova ni mate ena 1971. Edaidai sa dua tiko na ivavakoso mai Long Island, sa dua tale ga na nodra Kingdom Hall vou.
E Ka ni Bolebole Qai Mosimosi
Ena 1980 a vakila o George ni sa tekivu lutu sobu tiko na ituvaki ni nona bula. Au tekivu vakila kina na bula mosimosi dina—niu raica tiko na nona vakamalumalumutaki na watiqu daulomani, qai noqu itokani vakacakacaka, ni tauvi koya na mate ni yalowai e vakatokai na Alzheimer. E veisautaka vakadua na nona itovo. Na iotioti ni va na yabaki e gauna rarawataki duadua ni bera ni mate ena 1987. E dau tomani au ena cakacaka vakaitalatala vakatale ga kina ena soqoni me yacova sara na gauna sa sega kina ni rawata, ia levu na gauna na nona sasaga e dau vakavuna me tuturu na wainimataqu. Na loloma vuabale era vakaraitaka na tacida lotu Vakarisito sa bau veivakacegui dina, ia au se dau nanumi koya tiko ga.
E dua na ka au vakamareqeta vakalevu ena neirau bula vakawati kei George, oya na vinaka ni neirau dau veivosaki vakalevu. Ia ni sa yali o George, au vakavinavinaka vakalevu vei Jiova ena nona sureti ira na nona dauveiqaravi mera “masu tikoga ka kua ni mudu,” mera “ia tikoga na masu,” ra qai “masu tikoga e na masumasu kecega.” (1 Cesalonaika 5:17; Roma 12:12; Efeso 6:18) E veivakacegui dina nida kila ni o Jiova e kauaitaki keda. Au duavata kei na daunisame ena nona lagata: “Me vakacaucautaki na Turaga o koya sa colata na nodai colacola e na veisiga.” (Same 68:19) Au sega ni lomaocaocataka na siga nimataka, au kila na veika au rawa ni cakava, kei na noqu vakavinavinakataka na veivakalougatataki au sotava e veisiga, me vaka ga e vakasalataki keda kina o Jisu, ni oqo e sala uasivi dina ena noda bula.—Maciu 6:34.
Marautaka na Vua ni Cakacaka Vakaitalatala
Na noqu vakaogai au ena cakacaka vakaitalatala ni lotu Vakarisito e vukei au meu kua ni vakananuma vakasivia na veika sa yaco oti. Au valuta gona kina na yalo e rawa ni vakavuna na yalolailai. Niu vakavulici ira na tani ena ka dina ni iVolatabu e dau vakavumarau. E solia kina e dua na ivakarau matau vakayalo me ituvatuva dei qai vakataudeitaka tale ga na noqu bula.—Filipai 3:16.
Dua na gauna a talevoni mai vei au e dua na marama au a vunautaka vua na itukutuku ni Matanitu ni Kalou rauta na 47 na yabaki sa sivi. E luvena e dua vei ira na imatai ni neirau gonevuli ni iVolatabu ena gauna keirau sa qai yaco mai kina ina Bahamas ena 1947. A yaco o tinana, o tamana, kei ira kece na tacina kei na tuakana mera iVakadinadina i Jiova, vakatale ga kina e levu vei ira na luvedratou kei ira na makubudratou. E sivia na le 60 na lewenivuvale ni marama oqo era iVakadinadina. Ia a sega ni ciqoma na ka dina ena iVolatabu. Ia oqo, sa qai tu vakarau me dua tale ga o koya na dauveiqaravi ni Kalou o Jiova. E vakavumarau dina niu raici ira na iVakadinadina era le lailai toka ga mai na gauna keirau se qai tekivu kina vakaveiwatini ina Bahamas me tubu ina sivia na 1,400!
Ena so na gauna era dau tarogi au e so seu rarawataka na noqu sega ni vakaluveni. E dina, e ka ni veivakalougatataki na vakaluveni. Ia na loloma era dau vakaraitaka vei au o ira na luvequ vakayalo, makubuqu, kei ira na makubuqu vakarua e uasivita sara beka na kena era sotava e levu na itubutubu dina. E dina, o ira era “caka vinaka” ra qai “vutuniyau e na cakacaka vinaka” era tamata mamarau. (1 Timoci 6:18, VV) Oya na vuna au dau oga kina ena cakacaka vakaitalatala keu bula vinaka.
Dua na siga ena rumu ni veicavubati, au sotava kina e dua na marama gone e tukuna vei au, “Oni sega ni kilai au, ia au kilai kemuni, au via tukuna ga niu lomani kemuni.” A vakamacalataka o koya na sala e mai kila kina na ka dina mai na iVolatabu qai dua na ka na nona vakavinavinakataka na neimami lesi mai na daukaulotu ina Bahamas.
Dua tale na gauna, niu lesu mai na gade a davo koto e dua na senirosi ena matanikatuba ni noqu itikotiko ena valenivolavola ni tabana ni iVakadinadina i Jiova e Nassau. E toka vata kei na dua na ivola, “Keimami marautaka na nomu lesu mai.” Dua na ka na levu ni noqu vakavinavinaka, vakavuna me levu cake sara na noqu lomani Jiova niu raica na kena vakayacoka na nona Vosa, isoqosoqo, kei na yalona ina bula ni tamata! Io, e dau veivakacegui vakavuqa o Jiova ena nona vakayagataki ira era maliwai keda.
Vuabale Ena Vakavinavinaka
E levu na veika dredre au sotava ena noqu bula, e vaka me dredre ga vei au e so na ka ena gauna oqo. Ia e levu sara na ka au vakavinavinakataka—na marautaki ni cakacaka vakaitalatala, na nodra loloma kei na veikauaitaki e vuqa na tacida tagane kei na tacida yalewa lotu Vakarisito, na veiqaravi vakayalololoma ni isoqosoqo i Jiova, na totoka ni ka dina mai na iVolatabu, na inuinui nida na bula vata kei ira na wekada lomani nira sa na vakaturi, kei na noqu dau vakananuma lesu na 42 na yabaki ni noqu vakamau kei na dua na dauveiqaravi yalodina i Jiova. Ni bera neirau vakamau, au a masulaka meu na dau vukei watiqu me na dei tiko ga ena cakacaka vakaitalatala vakatabakidua ni dau taleitaka vakalevu. A rogoca o Jiova ena yalovinaka na noqu masu. O koya gona, me ivakaraitaki ni noqu vakavinavinaka vei Jiova, au na yalodina tiko ga vua.
Na Bahamas na vanua era dau lakova vakalevu na saravanua, era vakayagataka kina e vica vata na udolu na dola mera mai marautaka na vanua totoka oqo. Ena noqu digitaka meu qaravi Jiova ena vanua cava ga e lesi au kina na nona isoqosoqo, au marautaka kina na noqu lako mai na dua na yasa ni yanuyanu oqo ina yasana tale kadua, niu vunautaka tiko na itukutuku vinaka ni Matanitu ni Kalou. Ia na ka e bibi cake sara, oya na noqu sa mai kila ka vakamareqeta na nodra loloma o ira na tamata vinaka duadua ena Bahamas, dina ga nira dau veikauaitaki na lewena.
Dua na ka na noqu vakavinavinakataki ira era a kauta yani na ka dina vei rau na noqu itubutubu, e rawa kina me rau bucina ena noqu vakasama kei na lomaqu niu se gone meu gadreva dina na vakaliuca na Matanitu ni Kalou. Era na rawa tale ga ni sotava e vuqa sara na veivakalougatataki o ira na itabagone dauveiqaravi i Jiova edaidai kevaka era curuma na “katuba levu” e rawa kina vei ira mera sauva na isausau totoka ni kena vakarabailevutaki na cakacaka vakaitalatala. (1 Korinica 16:9) O na vuabale ena vakavinavinaka kevaka o vakayagataka na nomu bula mo vakarokorokotaki koya kina “sa Kalou duaduaga vei ira na kalou,” o Jiova.—Vakarua 10:17; Taniela 2:47.
[iYaloyalo ena tabana e 24]
Na vunau ena salatu mai Victoria, B.C., ena 1944
[iYaloyalo ena tabana e 24]
Keirau a lai vuli kei George ena koronivuli mai Kiliati ena 1946
[iYaloyalo ena tabana e 25]
Keirau kei George ena matanivale ni daukaulotu e Nassau, ena Bahamas, ena 1955
[iYaloyalo ena tabana e 26]
Na vale ni daukaulotu mai Deadman’s Cay, keirau a veiqaravi kina mai na 1961-1972