“Au sa Cavuti Sisa me Lewai Au”!

ERA vesuka e dua na turaga e dua na ilala ra qai mokulaka. Era nanuma ni dodonu me mate. Ni voleka nira vakamatei koya, era basika mai na sotia ra qai kauti koya laivi. Na turaga oqo na yapositolo o Paula. Na ilala era veimoku era Jiu, era saqata vakaukaua na cakacaka vakavunau i Paula ra qai beitaki koya ni vakadukadukalitaka na valenisoro. Era vakabulai koya na kai Roma, e liutaki ira mai na komada o Kilotiu Laisiasa. Ena ituvaki leqataki oya, e vesu o Paula ni nanumi ni dau vakatubuca.

Na iotioti ni vitu na wase ni ivola na Cakacaka e vakamacalataki kina na kisi e tekivu ena veivesu oqo. Nida kila na bula i Paula, na ka e beitaki kina, nona valataki koya, kei na ivakarau ni veilewai e Roma ena matata vinaka kina vei keda na veiwase oqo.

Taqomaki Vei Kilotiu Laisiasa

Na cakacaka i Kilotiu Laisiasa me raica na tiko vinaka e Jerusalemi. Na nona iliuliu, na kovana ni Roma e Jutia, e tiko mai Sisaria. Na veika a cakava o Laisiasa ena kisi i Paula e rawa ni tukuni ni nona taqomaki e dua mai na itovo kaukaua kei na nona vesuki e dua e vakavuna na tiko yavavala. Na veika era cakava na Jiu e uqeti Laisiasa me kauta na kaivesu ina bure ni valu ena Tower of Antonia.​—Cakacaka 21:27–22:24.

E dodonu me kila o Laisiasa na ka a cakava o Paula. E sega ni kila rawa e dua na ka ena gauna ni veibuturaki. Sega ni bera sa vakarota na ka mera cakava vei Paula ‘me vakanakuitataki ni vakatarogi, me kila kina o koya na vuna era qolouvaki Paula kina.’ (Cakacaka 22:24) Na veivakanakuitataki (flagrum) oqo e kena ivalavala e dau muri me tukutuku vakadodonu kina na daubasulawa, na bobula, se dua tale na tamata lolovira. E rairai vakayacoka na veivakanakuitataki, ia e vakadomobula na imoku e vakayagataki. E so era imoku sinucodo era lili tu kina na kaukamea mokimokiti. E so tale e caka ena kuli ni manumanu ra qai tali vata kei na sui gagata kei na tikitiki ni kaukamea. E sea na yago.

Sa qai kaya o Paula ena gauna oya ni kai Roma. Ena sega ni vakanakuitataki e dua na kai Roma e sega ni cala, e vakayacoka kina nona kaya o Paula nona dodonu. E rawa ni sake e dua na ivakalesilesi ni Roma ke totogitaka e dua na kai Roma. Me tekivu mai na gauna oya, sa duatani nodra raici Paula. Sa rawa ni vakavulagi.—Cakacaka 22:25-29; 23:16, 17.

Ni sega ni kila na lewa me tauca, sa qai kauti Paula o Laisiasa vei ira na Sanadrini me kila kina na vu ni veibuturaki. Ia e vakavuna na veiba o Paula ni kaya ni lewai ena vuku ni veivakaturi. E kaukaua na veivosaki ni lai rere wale kina o Laisiasa ni na buturaki o Paula, a qai baci kaliraki koya tani mai vei ira na Jiu cudrucudru.​—Cakacaka 22:30–23:10.

E sega ni vinakata o Laisiasa me vakavuna nona mate e dua na kai Roma. Ni siqema nira via vakamatei Paula, e kauti koya sobu sara vakatotolo i Sisaria. Ena tabana vakalawa, e dodonu me kauta na kaivesu na ripote ni veika e yaco ina mataveilewai levu. Ena lewe ni ripote na veivaqaqai taumada, na vu ni kena tau na itotogi, kei na nona nanuma na dauveivaqaqai ena kisi ni veilewai. E kaya o Laisiasa ni beitaki o Paula ‘ena nodra ivunau na Jiu, ia sa sega na ka e beitaki me mate se vesu kina,’ qai kerei ira era beitaki Paula mera vakaraitaka na ka era beitaki koya kina vua na kovana o Filikesa.​—Cakacaka 23:29, 30.

Sega ni Vakataulewa Rawa o Filikesa na Kovana

Na veiliutaki i Filikesa e vakatau ena nona kaukaua kei na vakataulewa. E rawa ni muria na kena ivakarau vakavanua se vakalawa me baleti ira na tamata rogo vaka kina vei ira na vakaitutu ena matanitu. Oqo e vakatokai me ordo, se ituvatuva. Ena rairai taurivaka na extra ordinem, na lewa e rawa ni vakayagataki ena cala kece. E namaki vua na kovana me ‘kua ni dikeva na ka e caka e Roma, ia na ka e dodonu me caka raraba.’ E levu na ka me na qai vakataulewa ga kina o koya.

E sega ni kilai vakamatata na lawa makawa kece vakaroma, ia na kisi i Paula e tukuni ni “ivakaraitaki vinaka duadua ni vakatauitotogi na extra ordinem.” Era na rogoca na veibeitaki ni tamata yadudua na kovana kei ira na daunivakasala. Ena kacivi mai o koya e beitaki me sota kei koya e veibeitaki, ena rawa ni valataki koya ga, ia na ivakadinadina kece ena vakatau tiko ga vua e beitaki. Ena tauca na itotogi na mataveilewai ke veiganiti. E rawa ni vakatulewa vakatotolo se rubeca na kisi, ia ena vesu tiko ga o koya e beitaki. “Sega ni vakabekataki,” e kaya na vuku o Henry Cadbury, “ni kaukaua e tu vua na kovana e rawa ni cakava kina na ‘ka e vakatabui’ me vaqumi—⁠me talaca na kisi, totogitaki o koya e cala, se rube na kisi.”

Rau sa qai beitaki Paula ena mata i Filikesa na Bete Levu o Ananaiasa, na qase vei ira na Jiu kei Teritulu ni ‘vakatubuca vei ira na Jiu.’ Rau kaya ni liutaka o koya na ‘ilawalawa ni kai Nasareci’ qai saga me vakadukadukalitaka na valenisoro.​—Cakacaka 24:1-6, VV.

Era nanuma o ira na tusaqati Paula e liu ni a kauti Tirofimo na kai Matanitu Tani ena rara ni valenisoro e nodra ga na Jiu.a (Cakacaka 21:28, 29) A takoso ena rara o Tirofimo, sega ni o Paula. Ia ke ra nanuma na Jiu ni tokona o Paula na takoso i Tirofimo, ke a dua sara ga na cala levu. Sa rairai kila tiko o Roma ni na vakamatei e dua ke cakava na cala oqo. Ke ra vesuki Paula na ovisa ni nodra valenisoro na Jiu, sega ni o Laisiasa, ke rawa sara ga ni totogitaki vei ira na Sanadrini.

Era kaya na Jiu ni sega ni vakavulica o Paula na lotu vakajiu se lotu e vakadonui vakalawa (religio licita). E vakavulica ga na ka e cala qai veivorati.

Era kaya tale ga ni o Paula e “dauvakatubu ca . . . vei ira kecega na Jiu e vuravura.” (Cakacaka 24:⁠5) Se qai beitaki ira ga na Jiu mai Alexandria o Empara Kilotiu nira “bukana na leqa e vuravura raraba.” Erau tautauvata vinaka. “Na veibeitaki a dodonu sara ga me vakaleqa e dua na Jiu ena gauna ni veiliutaki i Kilotiu se itekitekivu ni yabaki i Nero,” e kaya na daunitukutuku makawa o A. N. Sherwin-White. “Era saga na Jiu mera bacana na kovana me nanuma ni cakacaka vakavunau i Paula e tautauvata ga kei na vakatubuca ena loma kece ni vanua e nodra na Jiu. Era kila ni kovana kece era na sega ni totogitaka e dua ena veibeitaki vakalotu ra mani saga me curu toka kina e so na ka vakapolitiki.”

E valataki koya tiko ga o Paula. ‘Au sega ni cakava e dua na ka ca. E dina niu lewe ni ka era vakatoka me “matalotu ribatani,” ia e muria na ivakavuvuli vakajiu. E so na Jiu mai Esia era vakavuna na veibuturaki. Kevaka era cata e dua na ka, mera mai vakaraitaka e ke.’ Sa qai cokota vata o Paula na veibeitaki me veiba vakalotu ena kedra maliwa na Jiu, ena sega ni cakava rawa kina e dua na ka o Roma. Ni rere de na vakacudrui ira na Jiu, e rubeca kina o Filikesa na veilewai. E sega ni soli o Paula vei ira na Jiu era kaya ni dodonu mera dikeva nona kisi, se lewai ena lawa vakaroma, se sereki. E sega ni vakataulewa rawa o Filikesa, qai ikuri ni nona via vakalomavinakataki ira na Jiu, e lai nanuma tale tiko e dua na ka—e nuitaka ni na vaqumi koya o Paula.​—Cakacaka 24:10-19, 26.b

Na Veisau Vei Porisiu Fesito

Mai Jerusalemi ni oti e rua na yabaki era vakavoutaka na Jiu nodra veibeitaki ni yaco mai na kovana vou o Porisiu Fesito, ra qai kerea me soli vei ira o Paula. Ia e sauma vakaukaua o Fesito: “E sega ni kena ivakarau vakaroma me soli o koya e beitaki ni bera ni sota kei ira na veibeitaki mera veivosakitaka kina na ka e yaco.” E kaya na dautukutuku makawa o Harry W. Tajra: “Kila totolo sara o Fesito nira via vakamatea tiko e dua na kai Roma.” E tukuni kina vei ira na Jiu mera kauta yani nodra kisi i Sisaria.​—Cakacaka 25:1-6, 16.

Era kaya e kea na Jiu ni “sega ni dodonu me bula” o Paula, ia era sega ni vakadinadinataka rawa, mani vakadeitaka o Fesito ni sega ni cakava o Paula na ka me mate kina. E kaya o Fesito vua e dua na vakailesilesi: “Ia ka so ga na ka sa veiletitaki kaya e na nodra lotu, kei na dua na tamata ko Jisu, ko koya sa mate, ia ka kaya ko Paula sa bula tiko ko koya.”​—Cakacaka 25:7, 18, 19, 24, 25.

E sega ni cala ena veika vakapolitiki o Paula, ia ena veika vakalotu, era kaya na Jiu ni dodonu mera dikeva. Ena lako beka i Jerusalemi o Paula ena tikina oqo? E tarogi Paula o Fesito ke via lako, ia e sega soti ni bibi. Ke kacivi tale e Jerusalemi, sa ra na turaganilewa kina na veibeitaki, e sa na kena ibalebale tu ga ni na soli o Paula vei ira na Jiu. “Au sa tu e na mata ni tikotiko ni veilewai nei Sisa, a tikina e dodonu me’u lewai kina,” e kaya o Paula. “Au a sega ni kitaka e dua na ka ca vei ira na Jiu . . . Sa sega e dua e rawata me soli au vei ira. Au sa cavuti Sisa me lewai au.”—Cakacaka 25:10, 11, 20.

Na rorogo ni vosa oqo vei ira na kai Roma e tarova kece na lewa ena veiyasana. Na vakamamasu (provocatio) i Paula e “donu, taucoko qai vakayacoka.” Ni sa veivosakitaka kece na itukutuku kei ira nona daunivakasala, sa qai kaya o Fesito: “O sa qai cavuti Sisa, ia ko na kau vei Sisa.”​—Cakacaka 25:12.

E marau o Fesito ni sa lako tani mai vua o Paula. Me vaka a kaya vei Eroti Akaripa II ena vica na siga e muri e veilecayaki vua na kisi oya. Me na vola e dua na ivola o Fesito vua na empara, ia vei Fesito, na veibeitaki oya e levu kina na lawa vakajiu vereverea. Ia e kenadau sara o Akaripa ena tikina oqo, ni taleitaka me rogoca na kisi nei Paula, e mani vukei Fesito me vola na ivola. Ni sega ni vakamacalataka rawa na vosa i Paula vei Akaripa, mani kaya kina o Fesito: “I Paula, o sa lialia; sa vakalialiai iko na vuku levu.” Ia e matata vinaka vei Akaripa. E kaya: “Sa vo e lailai mo rawai au me’u lotu va-Karisito.” Se cava erau nanuma ena rai i Paula, erau duavata o Fesito kei Akaripa ni sega ni cala o Paula, ke sa sere tale ga ke sega ni kerea me lewai vei Sisa.​—Cakacaka 25:13-27; 26:24-32.

Cava na Veilewai Balavu

Ni yaco i Roma, e vakaroti ira na turaga lelevu vei ira na Jiu o Paula mera kua wale ga ni vunau ia mera raica se vakacava nodra kilai koya. Ena rairai vakaraitaki kina na lomadra era veibeitaki. E sega ni ka vou vei ira na iliuliu mai Jerusalemi mera kerea nodra veivuke na Jiu mai Roma ena tauci ni itotogi ni dua na kisi, ia e rogoca o Paula ni sega ni dua na ka e tukuni vei ira me baleti koya. Ni se waraka tiko na veilewai, e vakatarai vei Paula me redetaka e dua na vale qai vunau. Na loloma vaka oqo e rairai kena ibalebale vei ira na kai Roma ni sega ni cala o Paula.​—Cakacaka 28:17, 31.

E se vakarurugi tiko ga ena mataveilewai o Paula me rua tale na yabaki. Na vuna? E sega ni kaya na iVolatabu. Ena caka na veilewai ke ra mai kaya tale e dua na ka o ira na veibeitaki, ia nira kila na Jiu mai Jerusalemi ni malumalumu nodra veibeitaki, era sega tale ni rairai ena mataveilewai. Kena irairai ni sala duadua ga me vagalui kina o Paula oya mera kua ni basika mai ena veilewai. Se cava na vuna, e rairai ena mata i Niro o Paula, e tukuni ni sega ni cala, qai sere me lai tomana tale nona cakacaka vakadaukaulotu—ni oti tale e lima na yabaki mai na nona vesu.​—Cakacaka 27:24.

Sa dede nodra “vakayacora na ka ca e na lawa” na dautusaqata na ka dina mera vakataotaka na cakacaka vakavunau vakarisito. E sega ni dodonu meda kurabuitaka oqo. E kaya o Jisu: “Kevaka era a vakacacani au, era na vakacacani kemudou talega.” (Same 94:20; Joni 15:20) Ia, e solia tale ga o Jisu vei keda na galala meda kacivaka e vuravura raraba na itukutuku vinaka. (Maciu 24:14) Me vaka ga nona vorata na yapositolo o Paula na veitusaqati kei na veivakacacani, o ira na iVakadinadina i Jiova nikua era ‘totaka ra qai vakadinadinataka na itukutuku vinaka.’​—Filipai 1:7.

[iVakamacala e ra]