Me Nomu iDusidusi na iVakavuvuli ni Kalou

“Sa vakavulici iko [o Jiova] mo vinaka kina.”​—AISEA 48:17.

1. E dusimaki keda vakacava na Dauveibuli?

ERA vakadrukai na saenitisi era dikeva na veilomalagi nira raica na kaukaua vakaiyanaqa e tu kina. Na matanisiga mada ga​—e lailai ni raici vata kei na so tale na kalokalo​—e ceburaka tiko mai na katakata vakaitamera e tautauvata kei na “katakata ni 100 na bilioni na gasaukuro vakaatomi era kacakacabote tiko ena veisekodi kece!” E lewa tu na itosotoso ni veika vakaitamera oqori e lomalagi na Dauveibuli, ni tu vua na kaukaua levu. (Jope 38:​32, NW; Aisea 40:26) Ia eda dusimaki vakacava o keda na tamata e rawa nida vakasama ga vakataki keda, da sucukaya mai na galala ni vakatulewa, da rawa tale ga ni yalomatuataka na veika vakayalo? Na sala cava e sa lewa na Dauveibuli me vakayacora kina oqo? E dusimaki keda vakayalololoma ena nona vakayagataka na nona lawa uasivi kei na nona ivakavuvuli cecere, me salasalavata kei na noda lewaeloma e vakavulici vinaka.​—2 Samuela 22:31; Roma 2:​14, 15.

2, 3. E vinakata o Jiova me vakacava na noda talairawarawa vua?

² Dua na ka e marautaka na Kalou ke ra lewa ga vakataki ira na tamata mera talairawarawa vua. (Vosa Vakaibalebale 27:11) E sega ni buli keda meda vaka na misini e sega ni vakasama, ia e solia ga vei keda na galala ni vakatulewa meda lewa ga kina vakataki keda na ka e dodonu me caka.​—Iperiu 5:​14.

³ A ucui Tamana vinaka o Jisu, e kaya kina oqo vei ira na nona tisaipeli: “Dou sa wekaqu [se, “noqu itokani,” NW], kevaka dou sa kitaka na ka kecega ka’u sa vakarota vei kemudou. Au sa sega ni vakatokai kemudou tale me noqu tamata [se, “bobula,” NW].” (Joni 15:​14, 15) Eliu, ni dua e bobula, na ka ga sa tukuna vua na nona turaga, e sa na cakava. Ena yasana adua, e dau semati na veitokani ni vakaraitaki na veinanumi kei na veikauaitaki. Eda rawa ni veitokani kei Jiova o keda. (Jemesa 2:​23) Sa qai vakadeitaki ga na veitokani oqo ena veilomani. A biuti rau vata na talairawarawa vua na Kalou kei na loloma o Jisu ni a kaya: “Kevaka sa lomani au e dua, ena talairawarawa ki na noqu vosa; ena qai lomani koya ko Tamaqu.” (Joni 14:23) Ni lomani keda o Jiova qai via dusimaki keda vakavinaka, oya na vuna e sureti keda kina meda bulataka na nona ivakavuvuli.

iVakavuvuli ni Kalou

4. Vakamacalataka mada se cava na ivakavuvuli.

⁴ Na ivakavuvuli e sega ni lawa, ia e rawa ni vakamacalataki me “idusidusi e rabailevu sara na ka e kovuta se vauca. Na ivakavuvuli se idusidusi oqori e qai dau yavu ni so na lawa se yavu ni nodra vakabauta e so.” (Webster’s Third New International Dictionary) Ni dikevi vinaka na iVolatabu, e kune kina na idusidusi e vakarautaka na Tamada vakalomalagi me dusimaki keda ena dui ituvaki eda sotava kei na ivakarau ni bula eda bula kina. E vakarautaka oya o koya meda vinaka tawamudu kina. Na tikina oqori e salavata kei na ka a vola na tui vuku o Solomoni: “Mo rogoca, na luvequ, ka vakabauta na noqu vosa; ena qai vuqa na yabaki ni nomu bula. Au a vakavulica vei iko na sala ni vuku; au sa tuberi iko e na sala dodonu.” (Vosa Vakaibalebale 4:​10, 11) Na ivakavuvuli bibi e vakarautaka o Jiova e vakavinakataka na noda veiwekani kei koya, kei ira na tamata kece ga, na noda sokalou, kei na noda bula e veisiga. (Same 1:1) Meda raica mada e so na ivakavuvuli bibi oqori.

5. Vakamacalataka mada e so na ivakavuvuli bibi.

⁵ A kaya o Jisu me baleta na noda veiwekani kei Jiova: “Mo lomani Jiova na nomu Kalou e na lomamu taucoko, kei na yalomu taucoko, kei na nomu nanuma kecega.” (Maciu 22:37) Kena ikuri, e vakarautaka na Kalou na ivakavuvuli ena vakavinakataka na noda veiwekani kei na tamata kece ga, me vaka oqo: “Na ka vakaaduaga dou sa vinakata me ra kitaka vei kemudou na tamata, dou kitaka vaka talega kina vei ira.” (Maciu 7:​12; Kalatia 6:​10; Taito 3:2) Eda vakadreti vaka oqo me baleta na noda sokalou: “Me da sa vakasamataka tale ga na sala me da dui veivakauqeti kina e na loloma kei na cakacaka vinaka. Me da sa kakua ni vakaweleweletaka na sosoqoni vata.” (Iperiu 10:​24, 25, VV) Ena ka e baleta na noda bula e veisiga, a kaya kina oqo na yapositolo o Paula: “O koya ga, se dou kana, se dou gunu, se cava na ka dou sa kitaka, mo dou kitaka kecega me vakarokorokotaki kina na Kalou.” (1 Korinica 10:31) E levu tale na ivakavuvuli eda na kunea ena Vosa ni Kalou.

6. Na cava na kedrau duidui na ivakavuvuli kei na lawa?

⁶ Era doka na lotu Vakarisito yalomatua na ivakavuvuli ni Kalou nira idusidusi uasivi e sega ni mudu na kedra yaga. A uqeti Solomoni o Jiova me vola: “Na luvequ, mo vakarorogo ki na noqu vosa; mo vakatu daligamu ki na ka ka’u sa tukuna; me ra kakua ni yali e matamu; mo tugana ga ki na vu ni yalomu. Sa vu ni bula vei ira era sa kunea, ka sa ka-ni-bula ki na yagodra taucoko.” (Vosa Vakaibalebale 4:​20-​22) Na cava na kedrau duidui na ivakavuvuli kei na lawa? E dau yavutaki na lawa ena ivakavuvuli. Na ivakavuvuli ena sega ni madra rawa, ia na lawa e dau veiveisau me ganita na kena gauna kei na kena ituvaki. (Same 119:111) Na ivakavuvuli ni Kalou ena tudei tu ga, ena sega ni takali me vaka e vakadinadinataki ena vosa i Aisea na parofita: “Sa daumalai na co, a sa daumira na sena, ia na vosa ni noda Kalou ena tu dei ka tawa mudu.”​—Aisea 40:8.

Me Yavu ni Nomu Vakatulewa na iVakavuvuli

7. E uqeti keda vakacava na Vosa ni Kalou meda yavutaka noda vakatulewa kei na ka eda cakava ena ivakavuvuli?

⁷ E uqeti keda ga e veigauna “na vosa ni noda Kalou” me dau yavu ni noda vakatulewa kei na ka eda cakava na ivakavuvuli. Ni sa tarogi o Jisu me tukuna ga vakalekaleka se cava na usutu ni Lawa, e cavuta e rua na ka​—e dua e vakabibitaka na noda lomani Jiova, na kena ikarua, na noda lomani ira na tamata kece ga. (Maciu 22:​37-​40) A yavutaka tiko o Jisu na nona vosa mai na ivakamacala lekaleka taumada ni yavu ni Lawa i Mosese, e tukuni ena Vakarua 6:​4, 5: “O Jiova na noda Kalou ko Jiova sa dua bau: ia mo ni lomani Jiova na nomuni Kalou e na lomamuni taucoko, kei na yalomuni taucoko, kei na nomuni kaukauwa taucoko.” Kena irairai ni a nanuma tale tiko ga o Jisu na idusidusi ni Kalou e kune ena Vunau ni Soro 19:18. Ena itinitini ni ivola na Dauvunau e matata, leleka, qai lutubi, e laurai kina ni dua na iwiliwili levu ni lawa ni Kalou e umani ena vosa oqo i Tui Solomoni, e kaya: “Tou rogoca nai tinitini ni ka kecega oqo: mo rerevaka na Kalou, ka muria na nona vunau: ni sai koya ga oqo nai tavi taucoko ni tamata. Ni na lewa na cakacaka kecega na Kalou, kei na ka vuni kecega, se vinaka, se ca.”​—Dauvunau 12:​13, 14; Maika 6:8.

8. E itataqomaki vakacava vei keda na noda kila vinaka na ivakavuvuli vakaivolatabu era tau vakararaba?

⁸ Kevaka e matata vinaka vei keda na ivakavuvuli tau vakararaba vaka oya, ena qai rawarawa vei keda meda kila da qai muria sara na idusidusi e tau vakatabakidua me baleta e so na ituvaki eda dau sotava. Ia, ke sega mada ga ni matata vei keda na ivakavuvuli da qai sega tale ga ni vakadinati ira, ena dredre me dei na noda vakatulewa, eda na yamekemeke tale ga ena noda vakabauta. (Efeso 4:​14) Ke da vakataudeitaka e yaloda kei na lomada na ivakavuvuli vaka oya, eda na sega tale ni wawa meda yavutaka kina na noda vakatulewa. Eda na vakila sara ga na yaga ni ivakavuvuli ena noda bula nida vakaitovotaka ena yalomatua.​—Josua 1:8; Vosa Vakaibalebale 4:​1-9.

9. Na cava e sega ni rawarawa tu ga kina na kena kilai kei na kena muri na ivakavuvuli vakaivolatabu?

⁹ E sega ni rawarawa me yalomatuataki me qai muri sara na ivakavuvuli vakaivolatabu, me vaka beka na lawa sa matata vinaka tu na ka e virikotori kina. Nida tamata ivalavala ca, e vaka me sega ni noda ivakarau meda raica ga vakataki keda na ivakavuvuli, vakasamataka na kena ivakavakayagataki da qai lewa sara na ka me caka. Eda dau vinakata cake me tukuni sara ga vakadodonu vei keda na ka me caka se me kua ni sotavi na ituvaki dredre. So na gauna eda dau kere ivakasala vua e dua na lotu Vakarisito matua​—e qase ni ivavakoso beka​—nida nanuma ni na tiko e dua na lawa e sota donu sara ga kei na keda ituvaki. Ena rairai sega ni kune oqori ena iVolatabu se ivola vakaivolatabu, ia kevaka mada ga e tiko e dua, ena sega ga ni sa lai kovuta se vauca oqori na ituvaki kece ga eda sotava. Nanuma tiko ni a tarogi Jisu e dua: “Vakavuvuli, kaya mada vua na tuakaqu me solia vei au na noqui votavota e nai yau.” A sega ni totolo o Jisu me vakadavora e kea e dua na lawa mera dau walia kina na veitacini na nodra veileti, ia a cavuta ga e dua na ivakavuvuli raraba: “Dou raici kemudou vinaka, ka tarovi kemudou mai na daukocokoco.” E vakarautaka gona e kea o Jisu e dua na idusidusi e yaga ena gauna oya, vaka tale ga kina ena gauna oqo.​—Luke 12:​13-​15.

10. Na cava ena vakavotui ke da muria na ivakavuvuli ni Kalou ena noda bula?

¹⁰ O sa na raica beka e so era dau vorakitaka nodra talairawarawa ina lawa, nira nanuma tiko na kena itotogi. Ia ena sega ni vaka oya na noda rai kevaka eda doka na ivakavuvuli ni Kalou. Ni dau uqeta na yalo na ivakavuvuli, eda na vinakata ga meda doka da qai muria. E levu na ivakavuvuli e sega ni dau tauci na kedra itotogi ena gauna ga era beci kina. Oqo e solia na gauna vei keda meda vakavotuya kina se cava e vu dina ni noda via talairawarawa vei Jiova, se cava e tiko dina e lomada. E dua na ivakaraitaki o Josefa, ni a bese ni ciqoma na veibacani i wati Potifa. E dina ni a se sega ni dua na lawa volai i Jiova me baleta na veibutakoci, qai sega ni se tukuna na Kalou na itotogi me tau vua na tagane e dauca na watina e dua tale, ia sa matata tu vei Josefa na ivakavuvuli ni Kalou e vauca na nodrau veidinadinati na veiwatini. (Vakatekivu 2:​24; 12:​18-​20) Eda raica rawa mai na ka e kaya ni sega sara ga ni raica vakamamada o koya na ivakavuvuli oya: “Au na qai cakava rawa vakaevei na ka ca vakaidina oqo, kai valavala ca vua na Kalou?”​—Vakatekivu 39:9.

11. Ena ituvaki cava soti ena vinaka kina vei ira na lotu Vakarisito mera muria na ivakavuvuli i Jiova?

¹¹ Ena vinaka ke ra muria na ivakavuvuli i Jiova na lotu Vakarisito nikua ena ka e vauca na nodra dui bula me vaka beka na ilala era digia, na ka ni veivakamarautaki era lakova, na ivakatagi era rogoca, kei na ivola mera wilika. (1 Korinica 15:33; Filipai 4:​8) Ni sa matata cake tiko ga vei keda da qai yalomatuataka na ivakatagedegede i Jiova, lako vata na noda taleitaki koya dina, ena qai dusimaki keda na noda lewaeloma meda vakaitovotaka na nona ivakavuvuli ena ituvaki cava ga eda sotava, wili kina ena veika e dui baleti keda sara ga. Ke da dusimaki ena ivakavuvuli ni iVolatabu eda na sega ni vaqara na sala meda ulabaleta kina na lawa ni Kalou, eda na sega tale ga ni vaqitora me vaka era dau cakava e so. Eda kila ni sega ni yaga vei keda oya, ni rawa ni veivakaleqai.​—Jemesa 1:​22-​25.

12. Na cava e dua na sala ena vakarawarawataka vei keda meda muria na ivakavuvuli ni Kalou?

¹² Era kila na lotu Vakarisito matua ni na vakarawarawataka na nodra muria na ivakavuvuli ni Kalou, ke ra tovolea mera kila se dau raica tu mada vakacava na ka o Jiova, se vinaka se ca. E vola kina na daunisame na veivakadreti oqo: “Oi kemudou sa lomani Jiova, dou cata na ka ca.” (Same 97:10) Ena Vosa Vakaibalebale 6:​16-​19, e volai kina e so na ka e okata na Kalou mera ca: “Sa ono na ka sa cata ko Jiova: io, e vitu sa ka vakasisila ki na yalona: na mata viavialevu, na yame daulasu, kei na liga sa vakadave dra sa sega ni cala, na yalo e veinanuyaka na ka ca, na yavai koya sa kusarawa ni ciciva na ca. Na dautukutuku vakailasu sa dauvosataka na ka lasu, kei koya sa kaburaka na veileti vei ira era veiwekani.” Ke noda gagadre dina meda vakavotuya ena noda bula nida cata na veika kece oqo me vakataki Jiova ga, e sega ni vakatitiqataki ni sa na tiki sara tiko ga ni noda bula na kena bulataki na nona ivakavuvuli bibi.​—Jeremaia 22:16.

Bibi na Ka e Tiko e Lomada

13. Na cava a vakabibitaka o Jisu ena nona iVunau ena Ulunivanua?

¹³ Na noda kila kei na noda vakaitovotaka na ivakavuvuli ni Kalou ena tarovi keda mai na ivakarau ni sokalou e vakarairai wale tu ga. E vakabibitaka o Jisu ena nona iVunau ena Ulunivanua ni na duidui sara nona sokalou kei na nona ivalavala e dua e bulataka na ivakavuvuli kei koya e dau saga me muria vakamatailalai na lawa. (Maciu 5:​17-​48) Nanuma tiko ni o ira na rogoci Jisu era Jiu, kena ibalebale e lewai na nodra ivalavala kece ena Lawa i Mosese. Ia e macala ga ni cala tu na nodra rai me baleta na Lawa. Era muria vakamataboko, era sega ni yalomatuataka na kena ibalebale dina. Era vakabibitaka ga na nodra ivakavuvuli vakatamata. Era vakaliuca cake oya mai na vosa ni Kalou. (Maciu 12:​9-​12; 15:​1-9) Macala e ke nira sega ni vakavulici na lewenivanua mera dau yavutaka na nodra bula ena ivakavuvuli.

14. A vukei ira vakacava na rogoci koya o Jisu mera dau yavutaka nodra bula ena ivakavuvuli?

¹⁴ Ena yasana adua, a okata o Jisu ena nona iVunau ena Ulunivanua e so na ivakavuvuli e tara e lima na basoga ni noda bula: na dau cudrucudru, na vakawati kei na veisere, na vosa yalayala, na via sauma na ca, vaka kina na loloma kei na veicati. Ena tikina yadua oqori a vakaraitaka kina o Jisu na yaga ni kena muri na ivakavuvuli. O koya gona, e laveta cake o Jisu na itovo ni bula mera bulataka na nona imuri. Me kena ivakaraitaki, ena ka e baleta na veibutakoci, a cavuta kina o koya e dua na ivakavuvuli e sega wale ga ni lewa na noda ivalavala, e taqomaka tale ga na noda vakasama kei na lomada: “O koya yadua ena raica na yalewa me dodomo kina, sa dauyalewa oti kaya e lomana.”​—Maciu 5:​28.

15. Na cava me vakabibitaki mai na kena vakatautaki wale tu ga na noda bula ena lawa matailalai?

¹⁵ Na ivakaraitaki oqo e dusia ni bibi meda nanuma dei tiko na ibalebale kei na inaki dina ni ivakavuvuli e vakarautaka o Jiova. E sega ni inaki ni noda vakaitovotaka meda vakalomavinakataka ga kina na Kalou, oya ena noda cakava wale tu ga vakarairai na ka. A vakavotuya o Jisu ni veicalati sara na rai vaka oya ena nona dusia ni bibi ga vua na Kalou na yalovinaka kei na loloma. (Maciu 12:7; Luke 6:​1-​11) Ke da muria na ivakavuvuli vakaivolatabu, eda na sega ni via vakatautaka na noda bula ena lawa matailalai me baleta na ka me caka kei na ka me kua ni caka (se vakaukauataka oqori vei ira tale e so), ni sa na ulabaleti kina na ivakavuvuli vakaivolatabu. Na ka ga me vakabibitaki cake na ivakavuvuli e vauca na loloma kei na talairawarawa vua na Kalou, sega soti na ivakarau ni sokalou e caka wale tu ga vakarairai.​—Luke 11:42.

iTinitini Marautaki

16. Cavuta na ivakavuvuli era yavu tiko ni so na lawa era virikotori ena iVolatabu?

¹⁶ Nida sa saga meda talairawarawa vei Jiova, e yaga meda kila tiko ni nona lawa era yavutaki ena ivakavuvuli bibi. Me kena ivakaraitaki, e tabu vei ira na lotu Vakarisito mera qaravi matakau, mera veidauci, se mera vakayagataka vakatani na dra. (Cakacaka 15:​28, 29) Na ivakavuvuli cava sara mada e yavu tiko ni nodra via dina ina veitikina oya na lotu Vakarisito? Dua oqo ni Kalou e vinakata me caka vakatabakidua vua na sokalou; e bibi meda yalodina vua na keda isa; kei na kena iotioti, o Jiova na iVurevure ni bula. (Vakatekivu 2:​24; Lako Yani 20:5; Same 36:9) Ena rawarawa sara nida vakabauta da qai muria e so na lawa kevaka eda yalomatuataka na ivakavuvuli era yavutaki tiko mai kina.

17. Na vinaka cava eda na vakila nida yalomatuataka da qai bulataka na ivakavuvuli vakaivolatabu?

¹⁷ Nida yalomatuataka na ivakavuvuli era yavu tiko ni lawa da qai vakaitovotaka, ena totolo sara nida siqema na kedra yaga. O ira na tamata ni Kalou era sega wale ga ni vakila na veivakalougatataki vakayalo, era sotava tale ga na veivakalougatataki vakayago. Me kena ivakaraitaki, o ira na sega ni vakatavako, ra muria na ivalavala kilikili, ra qai doka na dra, era sega ni vakaleqai ena so na mate ca. Kena ikuri, eda na vakila tale ga na yaga ni noda muria na ivakavuvuli vakalou ena noda bula vakailavo, noda bula raraba, kei na noda bula vakavuvale. E vakadinadinataki gona na talei kei na uasivi ni ivakatagedegede i Jiova ni dau raici votu vaka oya na kena yaga. Ia me kua ga ni inaki levu ni noda via muria na ivakavuvuli ni Kalou oya. O ira na lotu Vakarisito dina era talairawarawa vei Jiova baleta ga nira lomani koya, ra qai vakadinata mai vu ni yalodra ni sa dodonu ga mera sokaloutaki koya.​—Vakatakila 4:​11.

18. Ke da via lotu Vakarisito gugumatua, na cava me noda idusidusi?

¹⁸ Nida bulataka na ivakavuvuli vakaivolatabu, ena vinaka cake kina na ivakarau ni noda bula, ia na ka oqori ena dreti ira tale e so mera galeleta na bula vakalou. Na kena e bibi duadua, e dokai o Jiova ena noda ivakarau ni bula. Eda vakila ni Kalou dau loloma dina o Jiova, e nona gagadre meda tiko vinaka e veigauna kece. Nida vakatulewataka e dua na ka me salavata kei na ivakavuvuli vakaivolatabu, oti, da vakila sara na veivakalougatataki i Jiova, sa qai qaqaco ga e keri na noda veiwekani kei koya. Io, e sa na qai dei ga kina na noda veilomani kei na Tamada vakalomalagi.

O se Nanuma Tiko?

• Vakamacalataka na ivakavuvuli.

• Na cava na kedrau duidui na ivakavuvuli kei na lawa?

• Na cava ena yaga kina vei keda meda yavutaka ena ivakavuvuli na ka eda vakatulewataka kei na ka eda cakava?

[Kato ena tabana e 20]

O Wilson, e dua na lotu Vakarisito mai Ghana, a taura na itukutuku ni sa na vakacegui mai na nona cakacaka ena loma ga ni vica na siga. A lesi ena iotioti ni nona siga ni cakacaka me savata na motoka i koya na dairekita levu ni kabani. Mani kunea o Wilson e dua na umailavo ena motoka, ia a kaya vua o koya e liutaka tiko na cakacaka ni solia na Kalou vei Wilson na ilavo baleta ni sa na vakacegui tiko ena siga oya. Ia ni muria o Wilson na ivakavuvuli vakaivolatabu me baleta na dau dina, a vakasuka na ilavo vua na dairekita. A kurabui qai vakadrukai kina o dairekita, mani sega wale ga ni sureti Wilson me sa daucakacaka tudei ni kabani oya, ia a tosoya cake tale ga na nona itutu me dua vei ira na vetaicake ni kabani.​—Efeso 4:​28.

[Kato ena tabana e 21]

O Rukia e dua na marama ni Albania, sa yabaki 60 vakacaca. Sivia na 17 na yabaki na nodrau sega ni veivosaki tu kei ganena, ni a dua na nodrau veilecalecavi. Mani vuli iVolatabu kei ira na iVakadinadina i Jiova o Rukia qai vulica ni kilikili mera dau veilomani na lotu Vakarisito dina, mera kua ni yaloca tiko ga. Dua na bogi taucoko na nona masu tiko, ia ena mataka cake, ni tavatukituki na utona, sa gole sara, lai tukituki ena vale i ganena. Dolava na katuba na vugona yalewa, qai tarogi Rukia ena dela ni kurabui: “O cei e mate? Na cava o mai cakava i ke?” Tukuna sara o Rukia ni via raici ganena. A vakamacalataka vei ganena ni ka e uqeti koya me saga me rau veivinakati tale, oya na nona sa vulica na ivakavuvuli vakaivolatabu kei na veika e baleti Jiova. Rau mai tabaka yani na tagi kei na veimokomoko. Oti oya, sa qai dua na soqo ni veilesuvi totoka oqo!​—Roma 12:​17, 18.

[iYaloyalo ena tabana e 23]

Maciu 5:​27, 28

[iYaloyalo ena tabana e 23]

Maciu 5:​3, (NW)

[iYaloyalo ena tabana e 23]

Maciu 5:24

[iYaloyalo ena tabana e 23]

“Ia ni sa raici ira na lewe vuqa ko koya, sa cabe ki na ulu-ni-vanua; ia ni sa tiko sobu, sa lako mai vei koya ko ira na nona tisaipeli: a sa vosa ko koya, ka vakavulici ira.”​—MACIU 5:​1, 2