Soli e Vakavumarau

E VAKAITIKOTIKO o Genival ena vanua era tiko kina na vakaloloma ena tokalau vualiku kei Brazil, qai qarava tiko na watina kei iratou na luvena ena ilavo lailai e rawata mai na nona yadra tiko e valenibula. E solia tiko ga ena yalodina o Genival na duanaikatini, dina ga ni sotava tiko na dredre. “So na gauna ratou sa dau waloloi noqu vuvale,” a vakananuma lesu ni vakamasia tiko na ketena, “ia, au via solia vua na Kalou na ka vinaka duadua, se mani cava ga au na vakuai au kina.”

Ena gauna mada ga sa sega ni cakacaka kina o Genival, se solia tiko ga na duanaikatini. A qai uqeti koya na italatala me vakatovolea mada na Kalou me solia e dua na ilavo levu. E vakadeitaka vua na italatala ni na vakalougatataki koya kina na Kalou. Sa qai nakita o Genival me volitaka nona vale me qai solia na ilavo ena rawata mai kina ina lotu.

Sega wale ga ni o Genival e dau yalodina ena soli. O ira tale ga na dravudravua era dau solia ena yalodina na duanaikatini, ni vakatavulica nodra lotu ni oya e ivakaro vakaivolatabu. E dina beka oya?

Duanaikatini kei na Lawa

Na ivakaro ni kena soli na duanaikatini e tiki ni Lawa a solia na Kalou o Jiova vei ira na 12 na yavusa e Isireli makawa ena 3,500 na yabaki sa oti. E tukuni ena Lawa oya ni ikatini ni vuata kece ga ni vanua, na vuanikau, kei na ikatini ni qelenimanumanu me soli ina yavusa i Livai me tokoni kina nodra veiqaravi ena valenisoro.​—Vunau ni Soro 27:​30, 32; Tiko Voli mai na Lekutu 18:​21, 24.

A vakadeitaka o Jiova vei ira na Isireli ni na ‘sega ni dredre vei ira’ na Lawa. (Vakarua 30:​11, NW) Ke ra muria tiko ena yalodina na ivakaro i Jiova, okati kina na soli ni duanaikatini, e yalataki vei ira ni na vuavuaivinaka na nodra itei. Me vakarautaki ira ena gauna ni leqa, sa qai dua tale na ikatini me dau biu toka vakatikitiki ena veiyabaki mera vakayagataka ena solevu ni lotu. Oqo mera vakacegui kina na ‘kai tani, o ira na gone sega ni vakatamani kei ira na yada.’​—Vakarua 14:​28, 29; 28:​1, 2, 11-​14.

E sega ni vakamacalataki ena Lawa na itotogi i koya e sega ni solia na duanaikatini, ia era vauci kece na Isireli mera tokona na sokalou dina ena sala oqo. O Jiova mada ga a beitaki ira na Isireli era vakawalena na nodra solia na duanaikatini ena gauna i Malakai nira ‘butakoci koya ena duanaikatini kei na imadrali.’ (Malakai 3:​8, New International Version) Era beitaki vaka tale beka ga oya na lotu Vakarisito era sega ni solia na duanaikatini?

Vakasamataka mada oqo. Na lawa ni dua na matanitu e dau yaga ga ena vanua oya. Kena ivakaraitaki, na lawa ni dauvakau motoka e Peritania me vakayagataki ga na yasana imawi era sega ni vauci kina na dauvakau motoka e Varanise. E vaka tale ga oya na lawa ni duanaikatini, ni oya e tiki ni dua na veidinadinati a cakava na Kalou kei na matanitu duadua ga o Isireli. (Lako Yani 19:​3-8; Same 147:​19, 20) O ira ga na Isireli era vauci ena lawa oya.

Kuria oya, dina ga ni sega ni dau veiveisau na Kalou, ia ena so na gauna e dau veisau na veika e vinakata. (Malakai 3:6) E vakamatatataka na iVolatabu ni mate vakaisoro i Jisu ena 33 S.K., e “bokoca” se “muduka” na Lawa kei na ‘ivakaro mera taura e duanaikatini.’​—Kolosa 2:​13, 14, VV; Efeso 2:​13-​15, VV; Iperiu 7:​5, 18, VV.

Nodra Dau Soli na Lotu Vakarisito

Ia, se gadrevi tiko na cau me tokoni kina na sokalou dina. A vakaroti ira nona tisaipeli o Jisu mera ‘tukuni koya me yacova na iyalayala kei vuravura.’ (Cakacaka 1:8) Ni sa tubu na kedra iwiliwili era vakabauta, ena gadrevi vaka tale ga kina na lotu Vakarisito era dau veivakavulici kei na ivakatawa mera sikova na veivavakoso qai vakaukauataki ira. Ena gadrevi tale ga ena so na gauna mera qaravi na yada, o ira na luveniyali kei ira na vakaloloma. Era rawata vakacava na lotu Vakarisito ena imatai ni senitiuri na ilavo me rawa nira vakayacora na ka kece oqo?

Rauta na 55 S.K., sa qai vakau na kerekere vei ira na lotu Vakarisito era kai Matanitu Tani era tiko e Urope kei Esia Lailai me baleti ira na ivavakoso dravudravua e Jutia. Ena nona ivola vei ira na ivavakoso e Korinica, a vakamacalataka na yapositolo o Paula na sala e tuvanaki kina na ‘soli me nodra o ira sa lotu.’ (1 Korinica 16:1) O na kurabuitaka na veika e tukuna o Paula me baleta nodra dau soli na lotu Vakarisito.

Na yapositolo o Paula e sega ni vakaukautaki ira era vakabauta vata mera soli. O ira ga na lotu Vakarisito e Masitonia era sotava tiko na “ka rarawa” kei na “dravudravua,” era a ‘vakamamasu ra qai cikevi koya me kauta na ka ni loloma mera qai veitokani ena cakacaka loloma vei ira sa lotu.’​—2 Korinica 8:​1-4.

E dina ni a uqeti ira na kai Korinica era vutuniyau o Paula mera muria na nodra ivakaraitaki ni soli ka na tacidra mai Masitonia. E mani kaya kina e dua na ivola ni o Paula a ‘sega ni dau vakaroti ira, ia e dau kerei ira ga qai vakamasuti ira. Ke ra vakasaurarataki mera soli na kai Korinica, era na sega ni lomasoli se lomavinaka.’ E kila vinaka o Paula ni o “koya e solia e na marau sa vinakata na Kalou,” sega ni o ira era solia “e na voraki, se ni sa vakasaurarataki.”​—2 Korinica 9:7.

E uqeti ira mai Korinica na levu ni nodra vakabauta, na kila ka kei na nodra lomani ira dina na tacidra lotu Vakarisito mera soli kina mai vu ni lomadra.​—2 Korinica 8:​7, 8.

‘Me Vaka ga na Ka e Vinakata na Lomana’

E sega ni lavaka o Paula na levu ni ilavo me soli, ia e veivakasalataki ga “ena imatai kece ni siga ni wiki, na tamata yadua . . . me biuta vakatikitiki toka e so na ilavo mai na ka e rawata.” (Neitou na matanivola kala; 1 Korinica 16:​2, NIV) Ke ra tuvanaka ra qai biuta toka vakatikitiki e so na ilavo e veigauna, ena sega kina ni ka ni voraki vei ira na soli, se mera soli ena vuturi ni yaco yani o Paula. Vua na lotu Vakarisito yadua, ena vakatau sara ga vei koya na levu ni ka ena solia, ‘na ka ga e vinakata na lomana.’​—2 Korinica 9:​5, 7, VV.

Mera rawaka vakalevu mai Korinica ena gadrevi tale ga mera solia vakalevu. E sega vakadua ni tukuni mera soli ke mani tarabi vei ira. A vakadeitaka vei ira o Paula, ‘au sega ni vinakata me tarabi vei kemuni.’ Ena ciqomi na cau ke ra ‘solia na ka e tu vei ira, ka sega ni ka e sega vei ira.’ (2 Korinica 8:​12, 13; 9:​6, VV) Ena nona ivola e muri, a veivakasalataki na yapositolo: “Kevaka e dua sa sega ni vakaraici ira . . . nona lewe-ni-vale, sa cakitaka na vakabauta, ka sa uasivi cake e na ca, sa uasivi sobu ko koya sa sega ni lotu.” (1 Timoci 5:8) E sega ni uqeta tiko o Paula na soli e veicalati kei na ivakavuvuli vakaivolatabu.

E bibi ni a qarava sara ga o Paula na ‘kumuni soli me baleti ira na yalosavasava’ era sotava tu na leqa. Eda sega vakadua ni bau wilika ena iVolatabu ni o Paula se so tale na yapositolo, era tuvanaka na soli se ciqoma na duanaikatini me saumi kina nodra cakacaka vakaitalatala. (Cakacaka 3:6) E dau vakavinavinakataka o Paula na iloloma era dau vakauta yani vua na ivavakoso, qai dau qarauna sara ga me kua ni ‘vakaicolacolataki’ ira na tacina vakarisito.​—1 Cesalonaika 2:9; Filipai 4:​15-​18.

Soli ena Gauna Oqo

E matata vakasigalevu ni o ira na imuri i Karisito ena imatai ni senitiuri, era dau soli mai vu ni lomadra, era sega ni dau solia na duanaikatini. Ia, o na rairai vakasamataka ni soli vaka oqo e se sala vinaka tiko ga me vakayagataki me cicivaki kina na kacivaki ni itukutuku vinaka kei na nodra vukei na lotu Vakarisito era leqa dina tu.

Dikeva mada oqo. E tukuna vakamatata na edita ni ivoladraudrau oqo ena 1879, “nira sega ni lavaka se vakarota vei ira na tamata mera tokoni vakailavo.” E tarova beka oqo na nodra sasaga na iVakadinadina i Jiova mera wasea yani na ka dina mai na iVolatabu?

Ena gauna mada ga oqo era veisoliyaka tiko na iVakadinadina na iVolatabu, ivola vakarisito kei na so tale na ivola tabaki ena 235 na vanua. Na ivoladraudrau Na Vale ni Vakatawa, e vulici kina na iVolatabu, e liu e dau tabaki e 6,000 na ilavelave ena veivula ena dua ga na vosa. Ia, ena gauna oqo sa tabaki vakarua ena dua na vula e sivia na 24,000,000 na ilavelave ena 146 na vosa. Me tuvanaki vinaka na veivakavulici ena iVolatabu e vuravura raraba, era tara e so na valenitabana na iVakadinadina ena 110 na vanua. Kuria oya, era tara tale ga na valenisoqoni vaka kina na assembly hall lelevu me rawa nira soqoni kina o ira era taleitaka mera vakalevutaka nodra vulica na iVolatabu.

Dina ga nira kauaitaka vakalevu na iVakadinadina i Jiova nodra veika vakayalo na tamata, era sega tale ga ni guilecava na veika vakayago era gadreva o ira era vakabauta vata. Ke ra sotava na leqa na tacidra ena vuku ni vakacaca ni veivaluvaluti, na uneune, na lauqa, kei na draki ca, dau totolo sara nodra vakarautaka na iyaya ni veiqaravi vakavuniwai, na kakana, na isulu kei na so tale na ka yaga. Na ka kece oqo e vakailavotaki ga ena cau era cautaka na lotu Vakarisito yadudua kei na ivavakoso.

Na cau vaka oqo e vakamamadataka na nodra icolacola na sega ni rawati ira, me vakataki Genival, a cavuti mai liu. A kalougata o Genival ni a sotavi Maria e dua na dauveiqaravi vakatabakidua ni iVakadinadina i Jiova, ni bera ni volitaka nona vale. A kaya: “Na veivosaki a caka oya e taqomaka sara ga noqu vuvale mai na leqa e rawa ni sotava.”

Sa qai raica rawa o Genival ni sega ni vakatau na cakacaka ni Turaga ena duanaikatini. Sa sega tale ga ni vakaroti ena iVolatabu me soli na duanaikatini ena gauna oqo. E vulica tale ga o Genival nira vakalougatataki na lotu Vakarisito ke ra soli ka vakalevu, ia era sega ga ni vakasaurarataki mera solia na ka era sega ni rawata.

E vakavumarau vei Genival ni solia na ka mai vu ni lomana. E vaka oqo nona ivakamacala: “E sega ni dua na ka noqu solia se sega na 10 na pasede ni vakatauvatani kei na noqu marautaka na noqu cau, au kila ni na marautaka tale ga o Jiova.”

[Kato/iYaloyalo ena tabana e 6]

Era Vakavulica Beka na Qasenilotu Taumada na Soli ni iKatini?

O ira na vutuniyau era vukei ira na dravudravua.  . . O ira na rawati ira, ra qai tu vakarau mera soli ka, era solia na ka era nanuma ni veiganiti.”​​—The First Apology, Justin Martyr, rauta na yabaki 150 S.K.

“E nodra lawa na Jiu mera solia vua na Kalou na ikatini ni ka e tu vei ira, ia o ira na lotu Vakarisito era biuta sara ga vakatikitiki na ka kece e tu vei ira me vakayacori kina na inaki ni Kalou, . . . me vaka a cakava na yada dravudravua, ni solia vua na Kalou na ka kece e taukena.”​​—Against Heresies, Irenaeus, rauta na yabaki 180 S.K.

“Dina ga ni tu neimami kato ni ilavo, ia na ilavo oqo e sega ni rawa ni voli kina na bula tawamudu me vaka na lotu e tiko na kena isau. Ena veivula, kevaka e lomana dina e dua me soli ena biuta ina kato ni ilavo e dua na cau lailai; ena cakava oqo ke marautaka, ena solia ga na ka e rawata: ni sega ni vakasaurarataki; e soli sara ga mai vu ni lomana.”​​—Apology, Tertullian, rauta na yabaki 197 S.K.

“Ni sa tubu tiko na lotu qai levu tale ga na ka e qarava, sa mani vinakati me dua na lawa me vakadeitaka ni na tiko ga na ilavo mera saumi kina na italatala. Na soli ni duanaikatini e kau mai na Lawa a soli vei Mosese . . . Na vakalawataki ni soli ena gauna oya a tiko ena nodra ivola na bisovi era a soqoni tiko mai Tours ena 567 S.K. kei na lawa ni matabose na Council of Macon ena 585 —The Catholic Encyclopedia.

[Credit Line]

Coin, top left: Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[iYaloyalo ena tabana e 5]

Na soli e vu mai lomada e vakavumarau

[iYaloyalo ena tabana e 7]

Na cau e vu mai lomada e vakailavotaki kina na cakacaka vakavunau, na cakacaka ni vakacoko kei na tara ni valenisoqoni