Me Vuli Beka na Luvequ?

VAKACAVA mada ke o sega ni kila na wilika na ka e volai tu ena taqanipepa oqo? Se o sega ni kila na vosataka na vosa vakavalagi? Kaya mada ke o sega ni kila se koto e vei na nomu vanua ena mape kei vuravura? Oqo sara ga na ituvaki ena yacovi ira e vuqa na gone nira sa na uabula. Ia, vakacava o luvemu?

Me vuli beka na luvemu? E lawa ni matanitu ena vuqa na vanua mera vuli wale na gone kece ena paraimari me yaco ina sekeneri. Na Convention on the Rights of the Child e kaya ni vuli e nodra dodonu na gone kece. Duavata tale ga kina na Universal Declaration of Human Rights. Ia ena so na vanua e saumi na icurucuru ni vuli, e macala ni oya e dua na icolacola levu vei ira na itubutubu. Meda veivosakitaka mada na ulutaga oqo mai na nodra rai na itubutubu lotu Vakarisito era vinakata mera kila na luvedra na wilivola kei na volavola ena nodra lai vuli e koronivuli se ra vuli ena so tale na sala.

iVakaraitaki ena iVolatabu​—Era Kila na Wilivola kei na Volavola

E levu na tamata ni Kalou era cavuti ena iVolatabu era kila na wilivola kei na volavola. O Pita kei Joni, erau yapositolo i Jisu, erau Jiu rau qai gonedau, ia erau vola na nodrau ivola ena iVolatabu ena vosa vakirisi, sega ena nodrau vosa vakalili.a Sega ni vakabekataki ni rau a raica na nodrau dui itubutubu me rau vuli. Vaka tale ga oqo e so tale na dauvola iVolatabu, o Tevita na dauvakatawasipi, o Emosi a dau qaravi manumanu, kei Juta na taci Jisu vakacabecabe, a rairai cakacaka vakamatai.

O Jope a kila na wilivola kei na volavola, e laurai tale ga ena nona ivola ena iVolatabu ni a bau kila vakalailai e so na ka vakasaenisi. Via vaka tale toka ga na daunivucu ena sala e tuva kina e so na tago ni nona vosa ena nona ivola. Laurai tale ga nira a kila na wilivola kei na volavola na lotu Vakarisito taumada, ni kune ena so na tikitiki ni kuro qele e so na vakasama vakaivolatabu e nanumi nira a vakavola.

Bibi na Vuli Vua na Lotu Vakarisito

Ena vinakati vei ira kece na lotu Vakarisito mera tubucake ena nodra kila na iVolatabu mera vakamarautaka kina na Kalou. (Filipai 1:​9-11, VV; 1 Cesalonaika 4:1) Ke da vakayagataka vinaka na iVolatabu, vaka kina na ivolatabaki vakaivolatabu eda na tubu kina vakayalo. Ni vakarautaka na Kalou na nona Vosa volai, e macala ni namaka vei ira na nona tamata mera kila vinaka na wilika. Nida kila gona na ka eda wilika ena iVolatabu ena vakarawarawataka na noda muria na kena ivakasala. Macala ni na gadrevi meda wilika vakavica vata e so na tikina meda taura rawa kina na kena vakasama da qai vakananuma vakatitobu.​—Same 119:104; 143:5; Vosa Vakaibalebale 4:7.

Era taura e veiyabaki na tamata i Jiova e vuqa na ivolatabaki e vakarautaki ena nona veidusimaki “na dauveiqaravi yalo dina ka vuku.” (Maciu 24:​45-​47, VV) Na kedra ulutaga e okati kina na bula vakavuvale, itovo vakavanua, lotu, saenisi, kei na vuqa tale. Kena ilutua, era bini kina na ivakasala vakaivolatabu e vauca na bula vakayalo. Ke ra sega gona ni kila na wilivola na luvemu, era na calata na itukutuku momona vaka oqo.

E bibi tale ga me kilai na itukutuku ni bula ni kawatamata, meda kila na vuna e gadrevi kina na Matanitu ni Kalou. Ena yaga ke kilai toka vakalailai na vanua era veituyaki kina e so na matanitu e vuravura. Na iVolatabu mada ga e cavuti kina e levu na vanua me vakataki Isireli, Ijipita kei Kirisi. E rawa beka ni dusia o luvemu na veivanua oqo ena mape kei vuravura? Se na yanuyanu mada ga dou tiko kina? Ke dua e sega ni vakaduiduitaka rawa na vanua ena mape, e rawa tale ga ni yalana na nona vakayacora vinaka na nona cakacaka vakaitalatala ena vanua e lesi kina.​—2 Timoci 4:​5, VV.

Colaitavi ena iVavakoso

Levu sara na nodra itavi na qase kei na dauveiqaravi vakaitalatala vakarisito e vauca na wilivola. Kena ivakaraitaki, na vakarautaki ni itavi me baleta na soqoni ni ivavakoso. Vaka kina na kena biu vakaivola na cau kei na kedra iwiliwili na ivolatabaki era tu ena ivavakoso. Ke dua e sega ni vuli, e macala ni na dredre sara vua na qarava na itavi vaka oqo.

Era veiqaravi e Peceli e veiyasa i vuravura e levu era bolecakacaka kina. Me rawa ni matata na nodra vosa ra qai cakava vinaka na nodra itavi, me vaka na vakavakadewa se vakavinakataki misini, ena vinakati mera wilika ra vola na vosa e ciqomi vakamatanitu me vosa raraba ni nodra vanua. Macala ni na sega vakadua nira na marautaka na luvemu na itavi vaka oqo ke ra sega ni vuli. Na cava e so tale na vuna vinaka me vuli kina na luvemu?

Dravudravua kei na Vakabauta Butobuto

Dina ni so na ituvaki ni bula era sotava na dravudravua e dredre sara mera veisautaka. Ia ena so tale na ituvaki, e sega ni vakabekataki ni vuli e rawa nida levea kina kei ira na luveda na bula rarawa ni dravudravua. Levu vei ira era sega ni kila na wilivola kei na volavola e dredre sara na nodra bula. Ena so na gauna era mate na gone, vaka kina na itubutubu, ni sega ni veirauti na ilavo mera qaravi kina vakavuniwai. Vuqa vei ira era kana vakaca, qai dau vakaloloma tale ga na nodra vale na sega ni vuli, se o ira na vuli vakavo. Matata gona e ke, ni vuli, se me bau kilai toka mada ga na wilivola kei na volavola ena rawa ni vakavinakataka na leqa era cavuti oqo.

Dau vakaseavutaka tale ga na vakabauta butobuto na vuli. E dina ni dau butobuto tale ga na nodra vakabauta na tamata vuli me vakataki ira ga na sega ni vuli, ia e rawarawa cake na nodra vakacalai, ra qai vakayagataki, na sega ni vuli. Na vuna, nira sega ni wilika rawa na ivakamacala e rawa ni taqomaki ira mai vei ira na dauveivakalaboci. Dau butobuto gona vakalevu na nodra vakabauta, se ra lai tini vakabauti ira kina na dau vakatevoro ni rawa nira veivakabulai vakacakamana.​—Vakarua 18:​10-​12; Vakatakila 21:8.

Sega ni iNaki Vakatabakidua ga ni Vuli me Rawa Kina na Cakacaka

Levu era nanuma ni inaki vakatabakidua ga ni vuli me rawa kina na cakacaka. Ia e so na tamata vuli e sega nira kunea e dua na nodra cakacaka, se sega ni veirauti na ka mera bula kina ni lailai ga na kedra isau. Ra nanuma kina e so na itubutubu ni sega ni yaga mera lai vuli na luvedra. Na vuli e sega ni kena inaki me rawa ga kina na cakacaka; e vakarautaka na gone ena veika ena sotava ena nona bula. (Dauvunau 7:​12) Ke dua gona e kila na vosataka, wilika, vola na vosa e ciqomi vakamatanitu me vosa raraba ni nona vanua, ena ka wale vua na veitaratara kei ira na vuniwai, vakailesilesi vakamatanitu, se vakailesilesi ni baqe ni na sega ni rerevaki ira.

Ena so na vanua era vakatautaki na gone era sega ni vuli vei ira na so mera lai vuli cakacaka kina, okati e ke na tuva buloko, siwa, culacula kei na mataqali cakacaka vaka oya. E vinaka na vuli cakacaka, ia ke ra sega ni lai vuli e koronivuli na gone oqo, e macala nira na sega ni kila vinaka na wilivola kei na volavola. Rawa tale ga nira lai vakayagataki na gone mera ivakarawa ni ka. O koya gona, ke ra vuli taumada e koronivuli, ra qai lai vuli cakacaka e muri, e macala ni na vinaka cake kina na nodra bula.

O Jisu a matai, e sega ni vakabekataki ni a vuli cakacaka tale ga vei Josefa, na tamana vakacabecabe. (Maciu 13:55; Marika 6:3) A kila tale ga o Jisu na wilivola kei na volavola, ni a veivosaki rawa kei ira na turaga vuli ena valenisoro ni se qai yabaki 12 ga. (Luke 2:​46, 47) Matata e ke ni nona vuli cakacaka o Jisu a sega ni latia na nona vulica e levu tale na ka.

Mera Vuli Tale Beka ga na Luveda Yalewa?

Levu na itubutubu era laiva mera vuli na luvedra tagane ia era sega ni vinakata mera vuli na luvedra yalewa. De so beka na itubutubu era nanuma ni sa rui kania na ilavo ke vuli na luvedra yalewa, ena yaga cake mera veivuke ga e vale vei tinadra. Ia, ena rawa ni na vakaloloma kina o luvemu yalewa ke sega ni vuli. Kaya kina e dua na ivola e tabaka na isoqosoqo na United Nations Children’s Fund (UNICEF): “E vakadinadinataki ena vica na vakadidike e caka, ni dua na sala vinaka duadua me vakaoti kina na dravudravua na nodra laivi mera vuli na goneyalewa.” (Poverty and Children: Lessons of the 90s for Least Developed Countries) E laurai tale ga nira kila cake na iwali ni leqa era sotava na yalewa vuli, ra qai yalomatuataka na nodra vakatulewa, e macala ni na yaga oqo ina nodra vuvale.

Dua na vakadidike me baleta na nodra matedole na gonelalai a caka mai Benin, ena ra kei Aferika. Ena veiya1,000 na gonelalai era yabaki lima ka lako sobu, e rauta ni 167 era mate vakayauyau tiko, ia era luvedra na yalewa era sega ni vuli. Ena yasana kadua, vei ira na gonelalai era luvedra na yalewa era yacova na vuli ena sekeneri, e 38 ga era mate kina. Tinia na UNICEF ni kaya: “Macala vakasigalevu e ke ni nodra ivakatagedegede ni vuli na tinanigone e cakayaco vakalevu ena nodra bula se mate na gonelalai e Benin, e vuravura raraba tale ga.” O koya gona, e yaga vakalevu ke ra vuli na luveda yalewa.

Sa Rauta Beka ga na Veituberi ena Vulici ni Wilivola kei na Volavola?

Ni gadrevi ena so na vanua, era veituberi kina ena vulici ni wilivola kei na volavola na iVakadinadina i Jiova vei ira na lewe ni ivavakoso era sega ni vuli.b E yaga sara na ituvatuva oqo ni vukei ira na sega ni vuli mera kila na wilivola kei na volavola, ia ena vuqa na gauna era tuberi ga ena nodra vosa. Me sa sosomitaka beka na vuli e koronivuli? Ke tu na koronivuli me lai vuli kina na luvemu, me se namaki beka ga na ivavakoso me tuberi luvemu ena vulici ni wilivola kei na volavola?

Ena nodra veinanumi na iVakadinadina i Jiova, era tuvanaka kina na veituberi ena vulici ni wilivola kei na volavola ena ivavakoso, ia e nakiti me baleti ira vakatabakidua ga na uabula era sega ni vuli. De dua era a sega ni raica rawa na nodra itubutubu na sega ni vuli oqo na bibi ni vuli, se a yawa na koronivuli. Rawa gona nira vukei ena veituberi e cakava oqo na ivavakoso. Ia e sega ni kena inaki me sa sosomitaka na vuli e koronivuli, e sega tale ga ni nakiti me okati me vaka na vuli ena paraimari. Na lesoni me vaka na saenisi, fika, kei na vulici ni itukutuku makawa e sega ni okati ena veituberi ni vuli wilivola oqo. Na lesoni vaka oqo e vulici ga e koronivuli.

E Aferika, na veituberi era cakava na iVakadinadina ena vulici ni wilivola kei na volavola e dau vakayacori ga vakavuqa ena nodra dui vosa ga ni vanua, sega soti ena vosa e ciqomi vakamatanitu me vosa raraba. Ia na vuli e koronivuli e dau vakayacori ga ena vosa e vakayagataki raraba. E yaga tale ga oqo vei ira na gone, ni levu cake na ka e tabaki era volai ena vosa e vakayagataki raraba. O koya gona, ena rawa ni ka ga ni veivuke vua na gone na veituberi ena vulici ni wilivola kei na volavola, ia e sega ni isosomi ni vuli e koronivuli. Sa dodonu ga vei ira na itubutubu mera saga ena nodra igu me lai vuli e koronivuli na luvedra.

iTavi ni iTubutubu

O ira na tagane era qarava na nodra bula vakayalo na lewe ni ivavakoso e dodonu mera lotu Vakarisito ivakaraitaki vinaka. Mera “lewa vakavinaka” na nodra vuvale, wili kina o ira na luvedra. (1 Timoci 3:​4, 12, VV) Na nodra ‘lewa vinaka’ oqo ena okati kina na nodra saga ena nodra igu mera vakarautaki ira na luvedra me kua kina nira na vakaloloma mai muri na gone nira a sega ni vuli.

Dua na itavi levu e solia na Kalou vei ira na itubutubu lotu Vakarisito. Mera vakayagataka gona na nona Vosa ena nodra susugi ira na luvedra, ra qai vukei na gone mera “vinakata na vuku.” (Vosa Vakaibalebale 12:1; 22:6; Efeso 6:4) A vola na yapositolo o Paula: “Ke dua e sega ni qaravi ira na wekana, vakauasivi vei ira na nona lewe ni vuvale, sa cakitaka na vakabauta ka sa ca vakalevu cake mai vua e dua ka sega ni vakabauta.” (1 Timoci 5:​8, VV) Na veiqaravi oqo ena wili kina na vuli e veiganiti me baleti ira na luveda.

Ia, ena so na gauna e sega soti ni vinaka na koronivuli era vuli kina na luveda ena vuku ni sa rui sivia na kena gonevuli, lailai na ilavo e cicivaki kina, se ra sega ni marautaka na qasenivuli na nodra itavi ni sega ni veirauti na kedra isau. Bibi gona e ke na nodra kauaitaka na itubutubu na ka era vulica tiko mai koronivuli na luvedra. Ena vinaka sara ke ra veikilai kei qasenivuli, vakalevu ni tekivu na veiwase ni vuli kece. Rawa nira taroga na itubutubu na nodra nanuma na qasenivuli ena sala me toroicake kina na ivakatagedegede ni vuli i luvedra. Era na vakila kina na qasenivuli ni yaga tiko na nodra itavi, ra uqeti tale ga mera qarava vinaka na nodra itavi vaqasenivuli.

Na vuli e dua na ka bibi ena tubu ni dua na gone. “Era kuria tiko na vuku [se, “kilaka,” NW] ko ira na yalomatua,” e kaya na Vosa Vakaibalebale 10:14. Dina taucoko oqo me baleta na kilaka vakaivolatabu. Mera saga gona na kilaka oqo na tamata i Jiova​—na gone kei ira na qase​—me rawa nira veivukei kina vakayalo, ra qai ‘vakaraitaki ira mera vinaka ena mata ni Kalou, ni sega e dua na ka mera madua kina ena nodra wasea vakadodonu na ivakavuvuli dina.’ (2 Timoci 2:​15; 1 Timoci 4:​15) O koya gona, mera lai vuli beka e koronivuli na luvemu? Mai na ka sa veivosakitaki oti, e sega ni vakatitiqataki ni o na vakaiotaka na taro oqo, dina ni na vakatau tale ga ena ituvaki e sotavi ena veivanua. Ia, vei ira na itubutubu lotu Vakarisito e bibi mera dui tarogi ira ena taro bibi oqo, ‘Ke dredre na koronivuli, me se vuli beka ga na luvequ?’ Se da mani vakaitikotiko e vei, sa dodonu ga me isaunitaro oqo na “Io.”

[iVakamacala e ra]

[Kato/iYaloyalo ena tabana e 12, 13]

VAKACAVA KE SEGA NI RAWA NA LAI VULI E KORONIVULI?

Ena so na ituvaki e sega ni rawa na lai vuli e koronivuli. Kena ivakaraitaki na keba ni isenivalu, e kaya kina na ivoladraudrau na Refugees, ni 1 ga mai na 5 na gone e rawa ni lai vuli. Ena so na vanua e dau sogo vakadede na koronivuli ena vuku ni nodra dau dabe ena kudru na kena qasenivuli. So na vanua sa rui yawa kina na koronivuli, se sega sara ga na koronivuli ena so na yasa i vuravura. Na nodra vakacacani na lotu Vakarisito e rawa tale ga nira vakatalai tani kina na gone mai koronivuli.

Ke sotavi na ituvaki vaka oqo, o na vukei ira vakacava na luvemu? Na cava o rawa ni cakava ke levu na luvemu qai dou tiko ena dua na vanua e dredre kina mo vakauti iratou kece na gone i vuli ni sega ni veirauti na nomu ilavo? Vakacava, e rawa ni bau vuli mada ga e dua se rua, ia mo vakadeitaka ga me kua ni rau leqa kina vakayalo? Ke vaka kina, de rawa ni rau vakavulici ira na vo ni tacidrau ena veika erau vulica tiko mai koronivuli.

Ena so na matanitu e rawa ni caka ga e vale na vuli.c Ena ituvatuva oqo, e dau kena ivalavala me dua vei rau na itubutubu me vakavulica na gone ena vica na aua e veisiga. A vuavuaivinaka sara na mataqali vuli vaka oqo ena nodra gauna na peteriaki. Macala ni veivakavulici vinaka vaka oqo a rawa kina vei Josefa, na luve i Jekope, me dua kina na dau veiliutaki ni se gone ga.

Ena vanua me vaka na keba ni isenivalu, e macala ni na dredre me taurivaki kina na porokaramu ni vuli e koronivuli, ia e rawa nira vakayagataka na itubutubu na nodra ivolatabaki na iVakadinadina i Jiova me ivolanivuli. Kena ivakaraitaki, e rawa ni taurivaki na Noqu i Vola ni Talanoa ena i Vola Tabu mera vuli kina na gonelalai. Na ivoladraudrau na Yadra! e raba sara na veiulutaga e dau veivosakitaka. Na ivola Life​—How Did It Get Here? By Evolution or by Creation? e rawa ni taurivaki me vulici kina na ulutaga vakasaenisi. Na ivolaniyabaki na Yearbook of Jehovah’s Witnesses e tiko ena taqana e loma e dua na mape lailai ni vuravura, qai talanoataki kina na bula kei na cakacaka vakavunau ena veivanua.

Ena yaga sara vakalevu ke vakarautaki vinaka na veika me vakavulici qai sagai me veiganiti kei na ivakatagedegede ni nodra ciqociqo na gone. Ke tosoi tiko ga na nodra vuli kei na wilivola na gone, ena vakarawarawataka na nodra lai vuli e koronivuli ke sa mani rawa oya ena dua na gauna e muri. Io, ke o saga, o qai gumatuataka, o na rawa ni vakavulici ira vinaka na luvemu. Sa na dua dina na ka ni veivakalougatataki oya!

[iVakamacala e ra]

[iYaloyalo ena tabana e 13]

Na cava beka e rawa ni caka ke ratou sega ni vuli rawa na luvemu e koronivuli?