Vakatotomuri Jiova, Noda Kalou e Sega ni Veivakaduiduitaki

“[Sa] . . . sega ni dau vakaduiduitaka na tamata na Kalou.”​—ROMA 2:​11, VV.

1, 2. (a) Na cava na inaki i Jiova me baleti ira kece na kai Kenani? (b) Ia, na cava a qai cakava o Jiova, kei na taro cava e vakavurea?

ERA keba toka na Isireli ena buca o Moapi ena 1473 B.S.K., ra vakarorogo matua sara tiko vei Mosese. Dua na ituvaki dredre era na vakarau sotava ena tai kadua ni uciwai na Joritani. E tukuna tiko vei ira o Mosese ni inaki i Jiova mera vakavua na Isireli na vitu na matanitu kaukaua ni Kenani ena Vanua Yalataki. Sa bau vakacegui ira dina na vosa i Mosese: “Sa soli ira e matamuni ko Jiova na nomuni Kalou, ka kemuni sa [na] mokuti ira”! Mera kakua ni veiyalayalati na Isireli kei ira, mera kua tale ga ni lomani ira.​—Vakarua 1:​1; 7:1, 2.

² Ia, a qai vakabula o Jiova e dua na vuvale mai na imatai ni koro era kaba na Isireli. A taqomaka tale ga o Jiova na lewe ni va tale na koro. Na cava na vuna? Na cava eda vulica me baleti Jiova mai na veika vakasakiti e yaco oqo, era vakabulai kina e so na kai Kenani? E rawa vakacava nida vakatotomuri koya?

Veisau ena iRogorogo i Jiova

3, 4. E tarai ira vakacava e so e Kenani na irogorogo ni nodra qaqa na Isireli?

³ Ena 40 na yabaki era lako voli kina na Isireli ena vanualiwa ni bera nira curuma na Vanua Yalataki, a taqomaki ira nona tamata o Jiova qai vala ena vukudra. Ena ceva ni Vanua Yalataki era sota kina na Isireli kei na tui ni Kenani mai Arati. Ena veivuke i Jiova era mokuti koya kina kei ira na nona tamata o ira na Isireli e Orima. (Tiko Voli mai na Lekutu 21:​1-3) E muri, sa ra qai takoso na Isireli ena lomadonu ni vanua o Itomi ra qai gole vaka ina vualiku ena vuaicake ni Waitui Mate. Na vanua oqo, era dau tawana tu e liu na kai Moapi, sa ra tiko kina na Amoraiti. A mani besetaka o Sioni na tui Amoraiti mera takoso na Isireli ena nona vanua. Katuvu kina na ivalu e Jeasi, ena vualiku ni uciwai o Arinoni, a qai vakamatei kina o Sioni. (Tiko Voli mai na Lekutu 21:​23, 24; Vakarua 2:​30-​33) Toso tale vakalailai ena vuaicake, e Pasani, e liutaki ira tiko kina na vo ni Amoraiti o Oki. E dina ni a dua na tuwawa o Oki, a sega ni taqomaki koya rawa mai vei Jiova. A qai vakamatei o Oki e Etirei. (Tiko Voli mai na Lekutu 21:​33-​35; Vakarua 3:​1-3, 11) Na irogorogo ni qaqa oqo kei na italanoa ni nodra sereki na Isireli mai Ijipita e tarai ira sara ga na tiko e Kenani.a

⁴ Nira curumi Kenani na Isireli ni oti nodra kosova na Joritani, era lai keba e Kilikali. (Josua 4:​9-​19) E sega ni yawa mai kea na korolevu o Jeriko, e vakabai. Na veika a rogoca o Reapi na marama ni Kenani me baleta na cakacaka i Jiova, e uqeti koya me cakacakataka nona vakabauta. Koya gona, ni sa vakarusai Jeriko o Jiova, a vakabulai Reapi kei ira era tiko kei koya.​—Josua 2:​1-​13; 6:​17, 18; Jemesa 2:25.

5. Na cava era cakacaka vaqaseqase kina na kai Kipioni?

⁵ Oti oya, sa ra qai biubiu na Isireli mai na buca volekata na uciwai na Joritani mera cabe vaka ina veiulunivanua e Kenani. Ni muria na veidusimaki i Jiova, e vakayagataka e dua na iwalewale qaseqase o Josua me rawata kina na koro o Ai. (Josua, wase 8) Na itukutuku ni ravuravu oqo sa qai uqeti ira e levu na tui Kenani mera tuvaivalu. (Josua 9:​1, 2) Ia e duatani sara na ka era cakava na Aivaiti, era lewenikoro o Kipioni. E kaya na Josua 9:4: “Era sa qai ia vaqaseqase.” Me vakataki Reapi ga, era rogoca nona sereki ira nona tamata o Jiova mai Ijipita kei na nodrau moku o Sioni kei Oki. (Josua 9:​6-​10) Era kila gona na kai Kipioni ni na matewale ke ra veivorati. Era mani duavata na kai Kipioni kei na tolu tale na koro voleka, o Kifira, o Pieroci, kei Kiriaci-jiarimi mera tala e dua na ilawalawa vei Josua e Kilikali, ra qai vakalecalecava nira lako mai vakayawa. A mani mana sara nodra sasaga, ni tini veiyalayalati kei ira o Josua me lai vakadeitaki kina nira na vakabulai. Ni oti e tolu na siga sa qai kila o Josua kei ira na Isireli nira lawakitaki. Ia, sa ra bubului oti vei Jiova, sa na sega ni rawa ni veisautaki. (Josua 9:​16-​19) A vakadonuya beka o Jiova?

6. A vakaraitaka vakacava o Jiova ni vakadonuya nona veiyalayalati o Josua kei ira na kai Kipioni?

⁶ Era mani vakatarai na kai Kipioni mera dautabuka ra qai dautakiwai vei ira na Isireli, ra bau vakayagataki tale ga ena cakacaka oqo me baleta “nai cabocabo-ni-soro . . . i Jiova” ena valeniveitavaki. (Josua 9:​21-​27) Kuria oya, ena gauna era vakarerei kina na kai Kipioni vei iratou e lima na tui Amoraiti kei na nodratou mataivalu, a qai takoso vakacakamana ena vukudra o Jiova. Ni levu cake na meca era mate ena ucavatu e lailai era vakamatea na mataivalu i Josua. A bau rogoca sara mada ga o Jiova na kerekere i Josua ena vuku ni ravuravu oqo me tu vakadua na matanisiga kei na vula mera cudruvi vakaoti kina na meca. E tukuna o Josua, “A sa sega na siga eliu se emuri me tautauvata kei na siga ko ya, sa vakarorogo kina ko Jiova ki na vosa ni tamata: ni sa totaki ira na Isireli ko Jiova.”​—Josua 10:​1-​14.

7. Na ka dina cava a kaya o Pita a vakatakilai ena vukudra e so na kai Kenani?

⁷ Na yalewa ni Kenani o Reapi kei na nona vuvale, vaka kina o ira na kai Kipioni, era rerevaki Jiova ra qai cakava kina e dua na ka. Na veika e yaco vei ira e tukuna vakamatata na ka dina a qai kaya e muri na yapositolo lotu Vakarisito o Pita: “[E] sega ni dau vakaduiduitaka na tamata na Kalou. Ia sa dau vinakati ira kece ga era dau vakarokorokotaki koya ka dau cakava na ka e dodonu.”​—Cakacaka 10:​34, 35, VV.

Veitaratara o Jiova kei Eparama kei Ira na Isireli

8, 9. E laurai vakacava ni sega ni dau veivakaduiduitaki o Jiova, dina ni a dau veitaratara kei Eparama kei na matanitu o Isireli?

⁸ Na tisaipeli o Jemesa e vakavotuya na yalololoma ni Kalou ni dau veitaratara kei Eparama kei ira nona kawa. Na vakabauta nei Eparama e vakavuna me “Weka ni Kalou [o Jiova],” sega ni vanua e lako mai kina. (Jemesa 2:​23) Na vakabauta nei Eparama kei na nona lomani Jiova era kalougata kina nona kawa. (2 Veigauna 20:​7) A yalataka gona vua o Jiova: “Au na vakalougatataki iko vakalevu, ka vakavuqataka vakalevu na nomu kawa me ra vaka na kalokalo ni lomalagi, kei na nuku mai matasawa.” Ia dikeva mada na yalayala ena tikina e tarava: “Ena kalougata talega na veimatanitu kecega e vuravura e na nomu kawa.”​—Vakatekivu 22:​17, 18; Roma 4:​1-8.

⁹ Matata e ke ni sega ni dauveivakaduiduitaki o Jiova, ia ena nona veitaratara kei ira na Isireli e vakavotuya ga kina na ka e rawa ni cakava vei ira era talairawarawa vua. Na veika vaka oqo e cakava o Jiova e vakaraitaka nona dau lomani ira nona dauveiqaravi yalodina. O koya gona, e dina nira “[i]yau talei” i Jiova na Isireli, ia e sega ni kena ibalebale oqo nira sega ni okati e so tale na matatamata mera vakila na vinaka ni Kalou. (Lako Yani 19:5; Vakarua 7:​6-8) Io, e dina ni o Jiova a sereki ira na Isireli mai na veivakabobulataki mai Ijipita qai kaya: “Sai kemudou duaduaga ka’u a kila vei ira na veimataqali kece e vuravura.” Ia, ena vukuna na parofita o Emosi kei na so tale, e dulaka tale ga kina o Jiova e dua na inuinui totoka vei ira na tamata mai na “veimatanitu kecega.”​—Emosi 3:2; 9:​11, 12; Aisea 2:​2-4.

Jisu, na Qasenivuli e Sega ni Veivakaduiduitaki

10. E vakatotomuri Tamana vakacava o Jisu ni sega ni veivakaduiduitaki?

¹⁰ Ena nona cakacaka vakaitalatala e vuravura, o Jisu a iyaloyalo sara ga i Tamana, a vakatotomuri Jiova gona ena nona sega ni veivakaduiduitaki. (Iperiu 1:3) Dina ni a nona inaki bibi duadua ena gauna oya me vakasaqarai ira “na sipi ni mataqali i Isireli era yali tu,” ia ena gauna vata oya, a sega ni tu vakasuka me vunau vua na yalewa ni Samaria ena ikeliwai. (Maciu 15:24; Joni 4:​7-​30) Ni vakamasuti koya e dua na turaganivalu, e kena irairai ni sega ni Jiu, a cakamana sara mada ga. (Luke 7:​1-​10) E sega ni wili e ke na veika a cakava me vakaraitaka nona lomani ira na tamata ni Kalou. E rabailevu tale ga na vanua era lakova ena vunau na tisaipeli i Jisu. E matata e ke ni nodra rawata na veivakalougatataki i Jiova na tamata ena gauna oya, e sega ni vakatau ena vanua era dui cavutu mai kina, ia mai na nodra itovo ni rai. O ira gona na yalomalua ra qai lomadina, era viakana vakayalo era kauaitaka na itukutuku vinaka ni Matanitu ni Kalou. Kena veibasai o ira era dokadoka ra qai viavialevu, era cati Jisu kei na nona itukutuku. E kaya kina o Jisu: “Au sa vakavinavinaka vei kemuni, Tamaqu, na Turaga ni lomalagi kei vuravura, ni ko sa vunia na veika oqo vei ira na vuku kei na yalomatua, ko ni sa vakatakila ga vei ira na gone lalai: sa vakaoqo, Tamaqu, ni sa vinaka e matamuni me vakakina.” (Luke 10:21) Ni yavu gona ni noda veimaliwai kei ira tale e so na loloma kei na vakabauta, eda vakaraitaka tiko ni sega nida veivakaduiduitaki, eda kila tale ga ni ka oqo e vakadonuya o Jiova.

11. E laurai vakacava ena ivavakoso ni lotu Vakarisito taumada ni sega kina na veivakaduiduitaki?

¹¹ Ena ivavakoso ni lotu Vakarisito taumada, era tautauvata ga na Jiu kei na sega ni Jiu. E vakamacalataka o Paula: “Na veivakalagilagi, na dokai kei na nona vakacegu vei ira kece era sa cakava na ka dodonu, ka na liu vei ira na Jiu, ka qai vaka talega kina vei ira na kai matanitu tani. Ni sega ni dau vakaduiduitaka na tamata na Kalou.” (Roma 2:​10, 11, VV) E sega gona ni vakatau ena vanua era cavutu mai kina na nodra vakila na yaga ni yalololoma i Jiova, e vakatau ga ena nodra veisau nira vulici Jiova kei na inuinui e dulaka na isoro i Luvena, o Jisu. (Joni 3:​16, 36) A vola o Paula: “Ni sega ni Jiu dina sara ko koya e Jiu e na kena i rairai ga e taudaku, ka cilivi vakayago ga. Ia na Jiu dina sara, sa i koya na tamata e Jiu e loma, o koya e sa cilivi e na yalona. Ia sa yaco rawa oya e na cakacaka ni Yalo ni Kalou ka sega ni yaco rawa e na vuku ni Lawa.” Ni a vakayagataka vakaibalebale na vosa “Jiu” (e kena ibalebale, “mai Juta,” se e vakacerecerei se vakacaucautaki), sa qai kuria o Paula: “E na sega ni dokai [se, “vakacaucautaki,” NW] mai vei ira na tamata, ia mai vua ga na Kalou.” (Roma 2:​28, 29, VV) Ni veivakacaucautaki gona o Jiova e sega ni vakaduiduitaka e dua. Eda dau vakatale beka ga oya?

12. Na inuinui cava e dulaka na Vakatakila 7:9? E dulaki vei cei?

¹² E muri, ena raivotu, sa qai raici ira na lotu Vakarisito lumuti yalodina na yapositolo o Joni nira vakaraitaki mera dua na matanitu vakayalo era le 144,000, era “volai vei ira kecega na nodra veiyavusa na luve i Isireli.” Ni oti oqo sa qai raica o Joni “nai soqosoqo levu . . . mai na veivanua kece, kei na veimataqali, kei na veimatanitu, kei na duivosavosa, era sa tu e na mata ni tikotiko-vakaturaga, kei na mata ni Lami, era vakaisulu e nai sulu vulavula, ka taura nai viu e na ligadra.” (Vakatakila 7:​4, 9) Koya gona, era wili ena ivavakoso vakarisito nikua na kawatamata kece e duidui nodra vosa. Na tamata mai na duidui vanua e rawa nira nuitaka mera bulata na “veivakararawataki levu” sa voleka ra qai gunu mai “nai vurevure ni wai bula” ena vuravura vou.​—Vakatakila 7:​14-​17.

Yaga ni Sega na Veivakaduiduitaki

13-15. (a) E rawa vakacava nida valuta na veivakaduiduitaki vakamatatamata kei na duidui ni itovo vakavanua? (b) Tukuna na ivakaraitaki e dusia ni yaga ke da dau veikauaitaki.

¹³ O Jiova e kilai keda vinaka, me vaka ga e dua na tama vinaka e kilai luvena. Ke da saga meda kilai ira vinaka gona e so tale, meda kila nodra itovo vakavanua kei na nodra isususu, ena yaco me sega tale nida qai dau kauaitaka na duidui. Ena dau seavu na veivakaduiduitaki vakamatatamata, me kena isosomi na qaqaco vinaka ni ivau ni veitokani kei na veilomani. Sa qai dei ga na duavata. (1 Korinica 9:​19-​23) E laurai vinaka oqo ena nodra cakacaka na daukaulotu era veiqaravi e vanuatani. Era taleitaki ira na lewenivanua oya, ra qai vakila nira veivolekati kina kei ira ena ivavakoso era lewena.​—Filipai 2:4.

¹⁴ E laurai na yaga ni sega ni veivakaduiduitaki ena levu na vanua. O Aklilu, e cavutu mai Iciopea, e galili ni sa lai tiko e Lodoni, na koroturaga kei Peritania. E vakabauta ni sa qai vakaikuritaka ga nona galili nodra sega ni dau kauaitaki na vulagi mai vanuatani, e dua na itovo e kune vakalevu ena korolelevu kei Urope nikua. Ia, e veisau vakadua na veika a sotava o Aklilu ni lai tiko ena dua na soqoni vakarisito ena Kingdom Hall ni iVakadinadina i Jiova! O ira na tiko e kea era kidavaki koya, qai totolo ga nona veikilai kei ira. E totolo sara nona toso me vakatitobutaka nona kila kei na nona vakavinavinakataka na Dauveibuli. Sega ni bera sa vaqara na sala me wasea kina na itukutuku vinaka ni Matanitu ni Kalou vei ira tale e so ena nona yasayasa. Ena dua gona na siga ni tarogi Aklilu nona itokani ena cakacaka vakavunau se cava e bau nanamaki tu kina, e totolo ga nona sauma o Aklilu ni nuitaka, ena dua na siga me na lewena na ivavakoso e vosataka nona vosa. Nira rogoca oya na qase ena ivavakoso vosa vakavalagi e lewena, era tuvanaka sara me caka na vunau soqovi levu ena vosa ni vanua nei Aklilu. Lewe levu na vulagi kei ira na itaukei era ciqoma na veisureti mera lai tokona na imatai ni soqoni soqovi levu ena vosa vakaiciopea me caka e Peritania. Nikua, o ira na mataveitacini kai Iciopea kei na so tale ena yasayasa oya sa ra duavata tiko ena dua na ivavakoso vosa vakaiciopea. Levu e kea sa ra kunea ni sega ni dua na ka e tarovi ira mera qaravi Jiova, ra qai vakaraitaka ena nodra papitaiso.​—Cakacaka 8:26-​36.

¹⁵ Io, e duidui beka na itovo kei na isususu, ia e sega ni kena ibalebale ni vinaka cake e dua na matatamata mai na dua tale. Ni duidui gona na itovo kei na isususu e macala ni na tiko e so na duidui lalai. Me vaka na nodra sarava tiko e dua na ilawalawa iVakadinadina nodra papitaiso e so na dauveiqaravi vou i Jiova ena yanuyanu o Melita. E laurai levu nodra mamarau na itaukei, ia ena yasana kadua, e tuturu toka ga vakamalua na wainimatadra na mataveitacini mai Peritania era vulagi yani. E tarai rau ruarua gona na ilawalawa oqo na ka era raica, ia e duidui ga na sala erau dui vakaraitaka kina, na nodra lomani Jiova sa qai vauci ira vata me qaqaco vinaka sara na nodra veiwekani vakarisito.​—Same 133:1; Kolosa 3:​14.

Valuti na Veivakaduiduitaki

16-18. Tukuna e dua na ivakaraitaki ni rawa ni valuti na veivakaduiduitaki ena ivavakoso vakarisito.

¹⁶ Ni sa titobu noda lomani Jiova kei ira na tacida lotu Vakarisito, sa na qai rawa kina nida vakatotomuria vakavoleka sara na ivakarau ni nona raici ira na tani o Jiova. Sa rawa tale ga nida muduka na rai cala a rairai tu vei keda baleta e dua e cavutu mai na dua tale na vanua, se ni duatani na matatamata, se duatani nona itovo vakavanua. Dikeva me kena ivakaraitaki o Albert, a sotia ni mataivalu ni Peritania ena iKarua ni iValu Levu, ra qai vesuki koya na kai Japani ni bale o Sigapoa ena 1942. Mani dua tale ga vei ira na lai vakabobulataki me rauta e tolu na yabaki ena nodra vakacakacakataki mera tara na sala ni sitimanivanua e volekata na wavu e takosova na uciwai na Kwai. Ni sa sereki ni cava na ivalu, sa 32 ga na kilokaramu na kena bibi, ramusu tu na sui ni galegalena kei na ucuna, qai tauvi koya na coka, kara, kei na malaria. Ca sara na kedra ituvaki e vica vata na udolu nona itokani kaivesu; levu era mate koso. Na veika rarawa e raica qai sotava o Albert, e veisautaki koya sara ga me tamata cudrucudru qai yaloca ena nona sa suka tale e nona vanua ena 1945 qai sega sara ga ni bau via galeleta na Kalou se na lotu.

¹⁷ Ia a mani yaco me iVakadinadina i Jiova o Irene na wati Albert. Me vakamarautaki watina, a lako kina o Albert ena vica na soqoni ena ivavakoso ni iVakadinadina i Jiova e lewena tiko o Irene. Mani sikovi Albert e dua na lotu Vakarisito gone e cakacaka vakaitalatala vakatabakidua, na yacana o Paul, me rau vuli iVolatabu. Vakavuna me kila kina o Albert ni dau raica vakatabakidua ga o Jiova na ituvaki ni lomana e dua. A yalataka nona bula vei Jiova qai papitaiso.

¹⁸ E muri, sa qai toki i Lodoni o Paul, lai vulica sara na vosa vakajapani, qai dau soqoni kei na ivavakoso vosa vakajapani e kea. Ra vulagi yani ina ivavakoso e lewena tiko o Paul e so na iVakadinadina era gade mai Japani, ia ni via vagadetaki ira ena nona ivavakoso makawa, era nanumi Albert sara na mataveitacini, ni dau cati ira matua na kai Japani. Me tekivu mai na nona lesu tale i Peritania, sa dau saga voli o Albert me kua vakadua ni sota kei na dua na kai Japani. Era veinanuyaka kina na mataveitacini se cava ena cakava ni sotavi ira na vagadetaki yani oqo. Ia e tawayaga wale na nodra lomaleqa, ni a ciqomi ira na vulagi o Albert ena loloma dina vakaveitacini.​—1 Pita 3:​8, 9.

“Dolava Vakalevu na Yalomuni”

19. Na ivakasala cava ni yapositolo o Paula ena vukei keda ke da vakila nida dau veivakaduiduitaki?

¹⁹ “Sa sega ni vinaka me[da] vinakata loa [se, “da vakaduiduitaka,” NW] na tamata,” e vola na tui vuku o Solomoni. (Vosa Vakaibalebale 28:21) E ka rawarawa wale meda volekati ira eda veikilai vinaka. Ia, ena so na gauna, eda sega soti ni dau kauaitaki ira eda sega ni veikilai vinaka. Na veivakaduiduitaki vaka oqo, e sega ni veiganiti me kune vua e dua na dauveiqaravi i Jiova. E dodonu gona kina vei keda kece meda muria na ivakasala matata i Paula meda ‘dolava vakalevu na yaloda,’ ena okati tale ga e ke na noda lomani ira noda itokani lotu Vakarisito e sega nida matatamata vata.​—2 Korinica 6:​13, VV.

20. Ena veibasoga ni bula cava eda na vakatotomuri Jiova kina na noda Kalou e sega ni veivakaduiduitaki?

²⁰ Ke da nuitaka na bula e lomalagi, se na bula tawamudu e vuravura, na noda sega ni veivakaduiduitaki ena vukei keda meda marautaka na duavata ni dua na qelenisipi kei na dua na iVakatawa. (Efeso 4:​4, 5, 16) Na noda saga meda vakatotomuri Jiova na noda Kalou e sega ni veivakaduiduitaki, e rawa ni vukei keda ena noda cakacaka vakaitalatala, ena noda vuvale, ena loma ni ivavakoso, vaka kina ena basoga ni noda bula kece. E rawa vakacava? Na ulutaga e tarava ena vakamacalataki kina.

[iVakamacala e ra]

O na Sauma Vakacava?

• A vakaraitaka vakacava o Jiova vei Reapi kei ira na kai Kipioni ni sega ni veivakaduiduitaki?

• A laurai vakacava ena ivakavuvuli i Jisu ni sega ni dauveivakaduiduitaki?

• Na cava e rawa ni vukei keda meda valuta kina na veivakaduiduitaki vakamatatamata kei na duidui ni itovo vakavanua?

[iYaloyalo ena tabana e 13]

Tekivu ravuti Kenani o Isireli

[iYaloyalo ena tabana e 15]

A sega ni tu vakasuka o Jisu me vunau vua na yalewa ni Samaria

[iYaloyalo ena tabana e 16]

Soqoni soqovi levu ena vosa vakaiciopea e Peritania

[iYaloyalo ena tabana e 16]

Nona lomani Jiova o Albert e vukei koya me valuta na veivakaduiduitaki