E Talei na Nomu Bula?

NIRA mate vakayauyau tiko na tamata mai Urope ena iMatai ni iValu Levu, a veivakadrukai dina na sasaga a caka tiko ena gauna vata oya mai na Antarctica, me ratou vakabulai kina e dua na ilawalawa. Oya o Ernest Shackleton, na dau butuvanua, e turaga ni Igiladi, qai tikitiki Ailadi tale ga, kei ratou na nona ilawalawa vakacakacaka eratou soko vata tiko. A yacovi ratou na leqa ni a coqa na nodratou waqa na Endurance na waicevata vakaitamera, e kavoro qai luvu sara ga kina. Ena nona sasaga o Shackleton ratou mani cabebula kece ena yanuyanu o Elephant Island, ena ceva ni wasawasa na Atalanitika. Ia, se leqataki ga vakalevu na nodratou bula.

E raica rawa o Shackleton ni nodratou inuinui wale ga na nodra koro na dau vakasasa tovuto ena yanuyanu o South Georgia. Ena vinakati gona me ratou soko e kea e lewe vica me ratou lai qara veivuke kina. Ia, ni rauta e 1,100 na kilomita na yawa ni yanuyanu oya e kila vinaka o Shackleton ni na sokosokoti dredre. Kuria, ni na veiusa tiko na velovelo lailai eratou a bau vakabula rawa mai na Endurance, e vitu ga na mita na kena balavu. Kena ibalebale ni se ririkotaki ga na nodratou bula.

Ia, ena 10 Me, 1916, ni oti e 17 na siga ni soko voravora, eratou mani yaco rawa yani i South Georgia, o Shackleton kei na lima na lewe ni nona ilawalawa. Dua tale na leqa a sotavi iratou​​—⁠ena vuku ni draki ca eratou lai takasa kina ena yasa ni yanuyanu e lala tu. Ena vinakati gona me ratou taubaletaka e 30 tale na kilomita, ratou na cabeta na ulunivanua eratou vulagi kina qai ubia tu na waicevata. Dina ni dredre sara na ituvaki eratou sotava​​—⁠ni taratarasui na liliwa qai sega na nodratou iyaya ni cabe ena ulunivanua⁠​—⁠ia a yaco bula o Shackleton kei ratou na nona ilala ina koro. Mani lesu tale o Shackleton me lai vueti iratou mai na vo ni nona ilawalawa era se tu yani e Elephant Island. Na cava e vaka kina oya na sasaga i Shackleton? “A duabulu na nona inaki,” e vola o Roland Huntford, na turaga a volaitukutukutaka na bula i Shackleton, “me kua ni dua vei ira na nona ilawalawa me lai ikacikaci tu ni cagi.”

“Sa Sega e Dua sa Yali”

Na cava a tauri iratou tiko na ilawalawa i Shackleton ni ratou wawa toka ena “yanuyanu veivatu, e dredre me lakovi, e rauta ni 30 ga na kilomita na kena balavu qai ubia tu na waicevata”? Na nodratou nuidei ni na vakayacora na nodratou iliuliu na nona vosa ni iyalayala me na vakabulai iratou.

Na kawatamata nikua e vakataka na ilawalawa a takasa ena yanuyanu lala o Elephant Island. Levu era bula tu ena ituvaki e dredre sara, ra qai sasagataka vakaukaua na nodra bula. Ia, e rawa nira nuidei ni Kalou ena “vakabula na dravudravua” mai na veivakasaurarataki kei na rarawa. (Jope 36:​15) Me kua nida lecava ni ka talei vua na Kalou na bula ni tamata yadua. “Mo masuti au talega e na siga ni rarawa,” e kaya na Kalou o Jiova, na Dauveibuli, “ka’u na vakabulai iko.”​​—⁠Same 50:⁠15.

E dredre beka mo vakabauta ni o koya na Dauveibuli e okati iko mo ka talei​​—⁠e dina ni o bula tu ena kedra maliwa na le vica vata na bilioni e vuravura? Dikeva sara mada na ka e tukuna na parofita o Aisea me baleta na vica vata na bilioni na isoso kalokalo era tu ena noda maliwalala, ra qai tiko ena dua na isoso kalokalo oqori e vica vata na bilioni na kalokalo. Eda wilika: “Dou ta cake, ka rai yani; ko cei ka bulia na ka oqori? ka sa kauta vakamataivalu mai na kedrai vavakoso? sa kacivi ira kecega e na yacadra, ka ni sa levu na nona kaukauwa, ka sa daugumatua sara; sa sega e dua sa yali.”​​—⁠Aisea 40:⁠26.

O kila beka na kena ibalebale? Na noda isoso kalokalo na Milky Way​​—⁠e dua na tiki ga ni noda maliwalala​​—⁠e tiko kina e sivia e 100 na bilioni na kalokalo. Ia, e vica sara tu mada na isoso kalokalo? E sega ni dua e vakadeitaka, e so era nanuma ni na via yacova sara yani na 125 na bilioni. Sa dua dina na iwiliwili ni kalokalo vakaitamera! Ia, na iVolatabu e tukuna vei keda ni kila vinaka tu o koya a bulia na lomalagi kei na vuravura na yaca yadua ni kalokalo oqori.

“A sa Wiliki Vakaaduaga na Drau ni Ulumudou”

‘Ia,’ ena kaya e dua, ‘ke da kila na dui yacadra na vica vata na bilioni na kalokalo​​—⁠se vica vata na bilioni na tamata​​—⁠e sega ni kena ibalebale nida kauaitaki ira yadudua.’ Ni kompiuta mada ga e rawa ni katona na yacadra na le vica vata na bilioni na tamata. Ia, e macala ni sega ni dua vei ira oqori e vakabauta ni kauaitaki ira na kompiuta. E ke, e duidui kina na ka e kaya na iVolatabu, e vakaraitaka ni Kalou o Jiova e kila na dui yacadra na le vica vata na bilioni na tamata, qai kauaitaki ira yadudua tale ga. “Dou biuta vei koya na nomudou lomaocaoca kecega,” e vola na yapositolo o Pita, “ni sa daunanumi kemudou ko koya.”​​—⁠1 Pita 5:⁠7.

O Jisu Karisito a kaya: “Sega li ni volitaki na separo e rua e na dua na facigi? ia ka sega e dua vei rau ena lutu walega ki na qele, me tabogo vua na Tamamudou. A sa wiliki vakaaduaga na drau ni ulumudou. O koya mo dou qai kakua ni rere: dou sa uasivi cake vei ira na separo e vuqa.” (Maciu 10:​29-​31) Dikeva e ke ni a sega ni uto ni ivakamacala i Jisu, oya na nona kila na Kalou na ka e yaco vua na separo se yaco vua na tamata. Na uto ni vakasama e laurai ena nona kaya: “Dou sa uasivi cake vei ira na separo e vuqa.” Na cava na vuna o uasivi cake kina vei ira? Baleta nida a buli me tiko vei keda na “[i]tovo ni Kalou”​​—⁠me rawa kina nida bucina qai bulataka na ivalavala savasava, vuku, kei na itovo e vakatayaloyalotaka na nona veitovo cecekia.​​—⁠Vakatekivu 1:​26, 27.

“A Mataitaki Qai Tuvai Vakamaqosa”

Mo kua gona ni vakacalai ena nodra ile o ira era kaya ni sega ni tiko e dua na Dauveibuli. Era tukuna ni a buli keda na igu kaukaua ni veika e wavoliti keda tu era tawarairai. Ra kaya nida a sega sara ga ni buli me tiko vei keda na “[i]tovo ni Kalou,” nida sega ni duidui vei ira na manumanu tale e so ena vuravura oqo​​—⁠okati kina na separo.

O vakabauta beka ni a vu mai vakacalaka na bula, se vakavuna e dua na igu kaukaua e tawarairai? E kaya e dua na saenitisi o Michael J. Behe, ni vakacala na vakasama oqori na “ituvatuva vereverea qai matailalai e vauca na veiwaki ni vica vata na mataqali chemical” me tubu rawa kina e dua na kabula. E tomana, ni kena rawa ni veiwaki vaka oqori na chemical, e vakadeitaka, “ke tekivu ena sala matailalai vaka oqo na nodra tubu na veika bula e vuravura, e votu mamaca tu e ke ni . . . a mataitaki qai tuvai vakamaqosa.”​​—⁠E tabaka na ivola na Darwin’s Black Box​​—⁠The Biochemical Challenge to Evolution.

Ia, na iVolatabu e kaya vei keda ni ivakatagedegede kece ni veika bula e vuravura e mataitaki qai tuvai vakamaqosa. E tukuna tale ga vei keda ni vakavuna na cakacaka vakasakiti oqo na Kalou o Jiova, a bulia na lomalagi kei na vuravura.​​—⁠Same 36:9; Vakatakila 4:​11.

Kua ni vakalaiva na kena gadrevi meda vosota tiko na bula ena vuravura ni mosi kei na rarawa, me vakaseva na nomu vakabauta ni tiko e dua na Dauveibuli, e Matai tale ga ena kena tuvai na noda vuravura kei na veika kece era bula kina. Nanuma deivaki e rua na vakasama bibi oqo. Kena imatai, oya ni Kalou a sega ni tuvanaka na bula sega ni uasivi e sa solegi keda kece tu. Na kena ikarua, e tiko na vuna vinaka e vakatara tu kina na noda Dauveibuli na bula oqori. Me vaka ga e dau vakamacalataka na ivola Na Vale ni Vakatawa, e vakaiyalayala ga na nona na vakatara tiko na Kalou o Jiova me yaco na ka ca, me vakadinadinataki kina vakadua na ile a vure ena gauna erau talaidredre kina na vuda ina nona veiliutaki cecere na Kalou.a​​—⁠Vakatekivu 3:​1-7; Vakarua 32:​4, 5; Dauvunau 7:​29; 2 Pita 3:​8, 9.

“Ni na Vakabula ko Koya na Dravudravua ni sa Tagi”

Io, ena ituvaki vakaloloma sara mada ga era sotava kina e levu nikua na rarawa, e se isolisoli talei tiko ga na bula. Eda saga gona na ka kece eda rawa ni cakava meda taqomaka kina. Na bula gona e yalataka tu na Kalou me baleta na gauna e se bera mai, e sa na sega vakadua kina na ituvaki dredre qai mosimosi​​—⁠me vaka era sotava na ilawalawa i Shackleton ena yanuyanu o Elephant Island. E nona inaki na Kalou me vakabulai keda mai na ituvaki mosimosi eda sotava tu nikua kei na vakasama ni sega na beteda, me rawa nida “taura kina na bula sai koya na bula dina,” na kena a nakita taumada na Kalou vua na kawatamata.​​—⁠1 Timoci 6:​19.

Ena cakava kece na Kalou na veika oqori ni okati keda yadudua meda ka talei e matana. A vakarautaka na Luvena, o Jisu Karisito, me isoro ni veivoli e gadrevi me sereki keda kina ena ivalavala ca, bula tawasavasava, kei na mate erau a vakadewa mai na vuda, o Atama kei Ivi. (Maciu 20:28) “Ni sa lomani ira na kai vuravura vakaoqo na Kalou,” e kaya sara ga o Jisu Karisito, ‘me solia kina na Luvena e duabau ga sa vakatubura, mera rawata kina na bula tawamudu o ira yadua era vakabauti koya.’​​—⁠Joni 3:​16.

Na cava ena cakava na Kalou vei ira era sotava tu nikua na mosi kei na yalolailai? Me baleta na Luvena, e tukuna vei keda na Vosa uqeti ni Kalou: “[E]na vakabula ko koya na dravudravua ni sa tagi; kei koya sa vakararawataki ka sa sega e dua me vukei koya. Ena lomana ko koya na tamata malumalumu ka dravudravua, ka vakabula na yalodra na dravudravua. Ena vakabula na yalodra mai na lawaki kei nai valavala kaukauwa.” Na cava ena cakava kina vaka oqo na Kalou? Baleta e “ka talei talega e matana na kedra dra.”​​—⁠Same 72:​12-​14.

Ena loma ni vica vata na senitiuri, era oca na kawatamata nira bikai tu ena ivau ni ivalavala ca, e vaka sara ga nira “vutugu” ena mosi kei na rarawa. E vakatara wale ga na Kalou mera sotava ni kila ni rawa vua me walia na leqa cava ga ena kauta mai. (Roma 8:​18-​22) Sa voleka sara na gauna me “caka tale me vinaka kina na ka kecega” ena nona vakayagataka na nona Matanitu ena veiliutaki kina na Luvena, o Jisu Karisito.​​—⁠Cakacaka 3:​21; Maciu 6:​9, 10, VV.

Ena okati kina na nodra vakaturi o ira era kune rarawa ra qai mate ena gauna sa sivi. E nanumi ira vinaka tu na Kalou. (Joni 5:​28, 29; Cakacaka 24:15) Sega ni dede era na rawata na bula “e maucokona vinaka sara”​​—⁠oya na bula uasivi qai tawamudu ena parataisi e vuravura, sa na sega kina na rarawa kei na vutugu. (Joni 10:​10, VV; Vakatakila 21:​3-5) Ena rawa vei ira kece era bula mera marautaka qai bucina na itovo era kilaitani kina o ira era a buli me tiko vei ira na “[i]tovo ni Kalou.”

O na dua beka vei ira ena marautaka na bula e yalataka tu o Jiova? Ena vakatau oqori vei keda yadudua. Oni vakauqeti mo ni vakayagataka vinaka na isolisoli e vakarautaka na Kalou ena sotavi kece kina na veivakalougatataki oqo. Era na marau o ira na tabaka na ivola oqo mera vukei iko ena tikina oqo.

[iVakamacala e ra]

[iYaloyalo ena tabana e 4, 5]

Era nuidei na ilawalawa i Shackleton ni na vakayacora na nona vosa ni iyalayala me na vakabulai ira

[Credit Line]

© CORBIS

[iYaloyalo ena tabana e 6]

“Dou sa uasivi cake vei ira na separo e vuqa”