iTalanoa ni Nona Bula
Kila na Ka Dodonu Qai Cakava Sara
TALANOATAKA O HADYN SANDERSON
Dua na gauna a tukuna o Jisu vei ratou nona yapositolo: “Kevaka dou sa kila na veika oqo, dou sa kalougata kevaka dou sa kitaka.” (Joni 13:17) Io, eda na rairai kila na ka e dodonu,ia so na gauna e dau dredre meda cakava! Ia sa sivi oqo e 80 vakacaca na yabaki ni noqu bula, e okati kina na 40 na yabaki na noqu a veiqaravi voli vakadaukaulotu, au vakadeitaka gona na dina ni vosa i Jisu. Nida cakava na ka e tukuna na Kalou meda cakava eda na kune marau ga kina. Meu vakamacalataka mada.
ENA 1925, niu se yabaki tolu, erau lai rogoca na noqu itubutubu e dua na ivunau vakaivolatabu ena korolevu keitou vakaitikotiko kina, o Newcastle, e Ositerelia. Na ulutaga ni vunau, “Era na Sega ni Mate e Milioni Vakamilioni Era Bula tu Oqo,” e vakadeitaka vei tinaqu ni sa kunea na ka dina, sa tekivu lako sara ena soqoni vakarisito e veimacawa. Ia a seavu totolo na tataleitaki nei tamaqu. Mani yaco me tusaqata na vakabauta vou i Nau, qai kaya ni na biuti keitou ke tomana tiko ga o tinaqu na nona sokalou. O Nau e lomani tamaqu qai vinakata me keitou tiko vata ga vakavuvale. Ia, e kila o koya ni bibi cake na nona talairawarawa vua na Kalou, sa qai nakita dei me na cakava na ka e dodonu ena mata ni Kalou. (Maciu 10:34-39) A mani biuti keitou o tamaqu, dau qai vakavudua sara na noqu raici koya.
Niu vakananuma lesu, au qoroya na nona yalodina o tinaqu vua na Kalou. Ena vuku ni nona vakatulewa e rawa kina vei au kei na ganequ qase o Beulah me keirau sotava e levu na veivakalougatataki vakayalo. E vakavulici keirau tale ga ena dua na lesoni bibi—nida kila na ka dodonu, meda gumatua na cakava.
Vakatovolei na Noqu Vakabauta
Era vukei keitou sara vakalevu na Gonevuli ni iVolatabu, na yaca era kilai kina na iVakadinadina i Jiova ena gauna oya. E mai tiko vata kei keitou o Bubu, a qai ciqoma tale ga na ka dina. Rau dau veitomani vinaka o Bubu kei Nau ena cakacaka vakavunau, ra dau qai rogoci rau na tamata ena vuku ni nodrau itovo vakamarama kei na nodrau veikauaitaki.
Ena gauna vata oqori, era vukei au sara vakalevu na mataveitacini tagane era sa kenaturaga, ra qai vakavulici au vinaka. Sega ni dede au sa vulica meu vakayagataka na vunau sa volai rawa tu (testimony card) me vakamacalataka vakarawarawa e dua na ikaunivosa vei ira na tamata ena nodra vale. Au vakatagitaka tale ga na vunau vakaivolatabu ena qaramuvoni, au dau qai vakaitavi ena tayabe e gaunisala levu e tauni, ena kena vakaraitaki na ivakatakilakila e kacivaka na vunau soqovi levu. E dredre noqu cakava oqo baleta niu dau rerevaki ira na tamata. Ia, au kila vinaka tu na ka e dodonu meu cakava, qai dei na yaloqu meu vakayacora.
Niu vakacavara na noqu vuli, au tekivu cakacaka sara ena dua na baqe, e okati kina na noqu lako ena so tale na tabana ni baqe oqo era tiko ena veivanua ena yasana o New South Wales. Dina ga ni sega ni levu na iVakadinadina ena veivanua oya, ia e vukei au vakalevu na veika era sa vakavulici au oti tu kina na mataveitacini. E vakaukauataki au tale ga vakayalo na ivola e dau vola mai o tinaqu.
Na veivola oqo e dau yaco sara ga mai ena kena gauna dodonu. Vakauasivi ni qai tekivu ga na iKarua ni iValu Levu, au a vakaroti meu lai vakalewe fomu meu curu ina mataivalu. Na manidia ni baqe e turaga dau lotu, e turaganivalu tale ga. Niu vakamacalataka vua na noqu itutu vakarisito ni tawaveitovaki, e solia vei au e dua na digidigi—meu biuta na noqu lotu se biuta na baqe! Katakata sara na ituvaki ena gauna au lako kina ena vale e caka kina na volayaca ni curu ina mataivalu. A tiko tale ga kina na manidia, qai wanonovi au matua toka niu torova yani na teveli ni vakalewe fomu. Era cudru na vakailesilesi niu sega ni sainitaka na fomu. Via tadre toka na ituvaki oya, ia a dei na lomaqu meu cakava na ka dodonu. Ena veivuke i Jiova, au sega ni tavayaya qai dei na lomaqu. E muri, niu rogoca nira vaqarai au tiko e so na dau veivakatotogani, totolo ga na noqu vakasosolo meu lai vodo ena imatai ni sitimanivanua e biuta na tauni oya!
Niu lesu i Newcastle, au lai veilewaitaki kei na vitu tale na taciqu vakayalo eratou a sega ni via curu ina mataivalu. Keitou totogitaki me keitou cakacaka vakaukaua e valeniveivesu me tolu na vula. Dina ni sega ni vinaka na veika au sotava e valeniveivesu, ia e ka ni veivakalougatataki na cakava na ka dodonu. Ni keitou sa sereki, a sureti au sara o Hilton Wilkinson, e dua vei ratou na iVakadinadina keitou a vesu vata, meu lai cakacaka vua ena nona valeniveitaba. Au a sotava e kea e dua na goneyalewa a qai watiqu e muri, na yacana o Melody. E dau kidavaki ira na gole yani mera lai taba. Ni oti ga vakalailai na noqu sereki, au a papitaiso sara meu vakaraitaka na noqu yalataka na noqu bula vei Jiova.
Neirau iSausau na Cakacaka Vakaitalatala Vakatabakidua
Ni oti na neirau vakamau, keirau dolava sara e dua na neirau valeniveitaba e Newcastle. Lako vinaka sara na neirau bisinisi, ia sa lai vakilai ena neirau tautauvimate qai leqa tale ga na neirau bula vakayalo. Donuya na gauna oya, a vosa vei keirau me baleta na neirau isausau vakayalo o Ted Jaracz, a veiqaravi tiko ena valenitabana ni iVakadinadina i Jiova e Ositerelia, sa lewe tiko ni iLawalawa Dauvakatulewa ena gauna oqo. Ni oti na veivosaki oya, keirau mani vakatulewataka me keirau volitaka na neirau bisinisi, me sa na rawarawa ga na neirau bula. Keirau volia e dua na valeqiqi lailai ena 1954, keirau mani toki sara ina korolevu o Ballarat ena yasana o Victoria, me sa tekivu kina na neirau veiqaravi vakapainia, se na cakacaka vakaitalatala vakatabakidua.
Keirau cakacaka vata kei na ivavakoso lailai e Ballarat, qai vakalougatataka o Jiova na neirau sasaga. Ena loma ni 18 ga na vula, na kedra iwiliwili na tiko ena soqoni e tubu mai na 17 ina 70. Oti oya keirau sureti sara ina cakacaka vakaivakatawa ni tabacakacaka ena yasana o Sauca Ositerelia. Ena tolu na yabaki e tarava, keirau marautaka na sikovi ira na ivavakoso ena korolevu o Adelaide kei na veivanua e volekata na uciwai na Murray, e dau caka kina na waini qai tei kina na moli. Dua na ka na veisau ni neirau bula! Keirau marautaka na cakacaka vata kei ira na mataveitacini. Io, e veivakalougatataki dina ni keirau cakava na ka keirau kila ni dodonu!
iLesilesi Vakadaukaulotu
Ena 1958, keirau veitaratara kei na valenivolavola ni tabana e Ositerelia ni keirau lalawataka me keirau na tiko ena soqo ni veimatanitu “Na iNaki ni Kalou,” a vakayacori ena korolevu o Niu Yoka ena mua ni yabaki oya. Ia, e vakauta lesu mai na valenivolavola ni tabana na fomu ni vuli ena nodra koronivuli na daukaulotu e Kiliati, mai Mereke. Me vaka ni keirau sa yabaki 30 vakacaca, keirau nanuma ni sa sega ni ganiti keirau na lai vuli e Kiliati. Ia, keirau vakalewena ga na fomu, keirau mani sureti sara me keirau lai vuli ena ika32 ni kalasi. Ni se veimama tiko ga na vuli, sa tukuni vei keirau na vanua keirau na lesi kina vakadaukaulotu—i Idia! Dina ni keirau via nuiqawaqawa vakalailai ena gauna keirau se qai rogoca kina, ia e loma i keirau me keirau na cakava ga na ka dodonu, keirau mani ciqoma ena marau na neirau ilesilesi.
Keirau vodo waqa i Bombay (o Mumbai nikua), keirau kele yani ena dua na matakalailai ni 1959. Vica vata na drau na tamata cakacaka era moce tu ga ena wavu. E vou vei keirau na veika keirau boica. Ni cadra vinaka mai na matanisiga, keirau siqema ni rairai na sega ni tukuni rawa na katakata keirau na sotava ena vanua oqo. Keirau vulagi ena todra ni siga vaka oqo! Erau a mai waraki keirau o Lynton kei Jenny Dower,e dua na veiwatini daukaulotu, keitou a painia vata tu e Ballarat. Rau kauti keirau sara ina itikotiko e Peceli e Idia, e okati tale tiko ga kina na valenivolavola ni tabana. Oqo e vica na rumu lalai e tiko ena dua na tabavale e cake e voleka ena lomadonu ni siti. Ratou cakacaka tiko kina e le ono, eratou vakaitikotiko tale ga e kea. O Brother Edwin Skinner, se tekivu veiqaravi vakadaukaulotu e Idia ena 1926, e vakasalataki keirau me keirau volia e rua na kato laca ni bera ni keirau toki ina yalava keirau lesi kina. Era dau laurai vakalevu na mataqali kato vaka oqo ena sitimanivanua e Idia, a qai yaga sara vakalevu ena neirau veilakoyaki.
Ni oti e rua na siga na vodo sitimanivanua, keirau yaco sara yani ena vanua keirau lesi kina, o Tiruchchirappalli, ena yasayasa o Madras (o Tamil Nadu nikua) ena ceva kei Idia. Keirau lai cakacaka vata e kea kei ratou e tolu na painia lavotaki, eratou gone ga ni Idia, eratou vunau tiko vei ira na le 250,000 na lewenivanua. Tu sara e muri na ivakarau ni bula e kea. Dua na gauna, e sega mada ga ni yacova na $4 ni Mereke e tu vei keirau. Ia ni sa oti na ilavo oya, keirau vakila ga ni sega ni biuti keirau o Jiova. E dua na turaga a vuli iVolatabu tiko a solia vei keirau e so na ilavo, me redetaki e dua na vale veiganiti me vakayacori kina na soqoni. Dua tale na gauna sa lailai sara na keirau kakana, ia e mani yalololoma e dua keitou tiko veitikivi ena nona kauta mai na keirau kari. Au malekata sara ga, ia dua na ka na kena gaga, ni lai vakavuna wale na noqu macedru!
Na Cakacaka Vakavunau
Dina ni so e Tiruchchirappalli era vosa vakavalagi, ia e levu ga era vosa vaka Tamil. Keirau sasaga gona me keirau vulica e dua na ivakamacala rawarawa ga ena vosa oya me keirau vakayagataka ena cakacaka vakavunau. E tarai ira na itaukei na tikina oqo.
Keirau marautaka sara ga na vunau e veivale. Era yaloyalovinaka na Idia, e levu gona era dau sureti keirau e nodra vale, ra dau qai vakarautaka na meirau wainigunu. Keirau marautaka sara vakalevu na nodra veikauaitaki vaka oqo, me vaka ni dau 40 na dikiri celsius na katakata ni siga. E kena ivakarau me veivosakitaki mada na bula vakaitaukei ni se bera ni vakasavui na itukutuku vinaka. Vakavuqa mera tarogi keirau na itaukeinivale: “Drau lako mai vei? Drau vakaluveni? Na cava drau sega ni vagone kina?” Nira kila ni keirau sega ni vakaluveni, sega ni bera na nodra dau kaya me keirau lai raica e dua na vuniwai me vukei keirau! Ia, na veivosaki vaka oqo keimami veikilai vinaka kina, rawa tale ga ni keirau vakamacalataka na bibi ni nodra vakavulici na tamata ena iVolatabu.
E levu na tamata keirau vunau vei ira era lotu Idu—e duidui sara vakalevu na nodra vakabauta mai na vakabauta vakarisito. Keirau sega ni dau kauta cake mai na vereverea ni ivakavuvuli vakaidu, keirau vunautaka ga na itukutuku vinaka ni Matanitu ni Kalou—e vuavuaivinaka sara. Ena loma ga ni ono na vula, e voleka nira lewe 20 era sa tekivu gole mai ina soqoni ena vale ni daukaulotu. Dua vei ira oqo o Nallathambi, e dua na idinia. O koya kei Vijayalayan na luvena, rau a vukea e rauta ni le 50 mera mai dauveiqaravi i Jiova. Dua na gauna a veiqaravi tale ga ena valenitabana e Idia o Vijayalayan.
Veitosoyaki ena Veisiko
Ni se bera mada ga ni ono na vula na neirau tiko e Idia, au sa sureti sara meu imatai ni ivakatawa ni tikina tudei e kea. Okati e ke na veisiko ena veiyasa i Idia, tuvanaki ni soqo ni tikina kei na soqo ni tabacakacaka, qai cakacaka vata tale ga kei na ciwa na iwasewase e dui vosavosa. Sega ni cakacaka rawarawa oqo. Keirau tawana na neirau isulu kei na so tale na iyaya ni ono na vula ina tolu na kato kava vaka kina ina kato laca, keirau biubiu sara mai na siti o Madras (kena koroturaga nikua o Chennai) ena sitimanivanua. Me vaka ni kovuta e rauta ni 6,500 na kilomita vakarivirivi na levu ni yalava, keirau sa dau toso tu ga. Dua na gauna, ni oti ga na soqo ni tabacakacaka ena Sigatabu ena siti o Bangalore ena ceva, keirau lako sara i Darjeeling ena vualiku ena ruku ni veiulunivanua na Himalaya. Au lai qarava kina e dua tale na soqo ni tabacakacaka ena macawa e tarava. Na ilakolako e kea e rauta toka e 2,700 na kilomita, qai veisau vakalima na sitimanivanua keirau vodo kina.
Ena gauna keirau se tekivu veisiko kina, keirau dau marautaka na vakaraitaka na iyaloyalo The New World Society in Action. Na iyaloyalo oqo e vukei ira sara ga na tamata mera kila na rabailevu ni cakacaka era cakava tiko na tamata i Jiova e veiyasa i vuravura. Dau vica vata na drau era sarava. Dua na gauna, keirau vakaraitaka vei ira e so era kumuni tu ena bati ni gaunisala. Ni se vakacagau tiko na iyaloyalo sa tekivu uku mai na loaloa qai kena irairai ni na tau na uca. Dua na gauna e liu era vakacaca o ira na sarasara ena gauna a muduki koso kina na iyaloyalo oqo, au mani nanuma me toso ga na noqu vakaraitaka na iyaloyalo ia me vakatotolotaki vakalailai. Kalougata ni cava vinaka sara ga na iyaloyalo sa qai tekivu tau na uca.
E levu sara na yasa i Idia keirau vakalakova kei Melody ena veiyabaki e tarava. Duidui na yasana, e duidui tale ga na kena kakana, isulusulu, ivosavosa, kei na irairai ni vanua, e via vaka ga ni keirau lako mai na dua na matanitu ina dua tale na matanitu. E talei dina na duidui e kune ena veika e bulia o Jiova! Laurai tale ga oqo vei ira na manumanu. Dua na gauna ni keirau keba tiko ena veikauloa e Nepal, keirau raica vinaka sara ga e dua na taika levu. Sa dua na manumanu totoka. Oqo e vakaukauataka na neirau gagadre me keirau bula ena Parataisi, na vanua era na qai bula veiyaloni kina na manumanu kei na tamata.
Toroicake na iVakatagedegede ni Kena Cicivaki na iVavakoso
Ena gauna oya, e gadrevi vakalevu vei ira na mataveitacini mai Idia mera muria vakavoleka na ituvatuva ni kena cicivaki na isoqosoqo i Jiova. Ena so na ivavakoso, era dau dabe ena dua na yasana na tagane, ra qai dabe ena yasana kadua na yalewa. Tu tu yadua qai tekivu ena kena gauna dodonu na soqoni. Ena dua na vanua, e dau qiri na lali me kedra ikacivi na mataveitacini ina soqoni. So tale na vanua, e dau vakatau ena toso ni matanisiga, sega ena liga ni kaloko, na gauna era gole mai kina ina soqoni na mataveitacini. E sega na ituvatuva dei ni kena caka na soqo ni tabacakacaka kei na nona veisiko na ivakatawa dauveilakoyaki. Ia, era tu vakarau na mataveitacini mera cakava na ka dodonu, e gadrevi ga mera vakavulici.
Ena 1959, e tauyavutaka na isoqosoqo i Jiova na Koronivuli ni Cakacaka Vakaitalatala. Na porokaramu ni veivakavulici oqo a vakayacori e vuravura raraba, e vukei ira gona na ivakatawa ni tabacakacaka, painia lavotaki, daukaulotu, kei ira na qase ni ivavakoso mera qarava vinaka na nodra itavi lesi vakalou. Ni tekivu e Idia na koronivuli oqo ena Tiseba 1961, au a lesi meu kena qasenivuli. Toso na gauna, a vakilai sara na yaga ni veivakavulici oqo ena veivavakoso e kea, era toso vinaka sara tale ga kina. Ena gauna era kila kina na mataveitacini na ka dodonu, e uqeti ira sara na yalo ni Kalou mera cakava.
Na soqo lelevu e dau uqeti ira na mataveitacini qai vakaduavatataki ira tale ga. Dua vei ira na soqo marautaki oqori “Na iTukutuku Vinaka Tawamudu” a vakayacori e New Delhi ena 1963. Era lakova e vica vata na udolu na kilomita na iVakadinadina mai na veiyasa i Idia mera tiko kina, levu era vakayagataka na ilavo kece era maroroya tu. Era gole tale ga yani e 583 na vulagi mai na 27 na vanua, sa qai imatai ni gauna mera veimaliwai kina kei na dua na iwiliwili levu ni vulagi vaka oqo na mataveitacini e Idia.
Ena 1961, keirau sureti kei Melody me keirau lewenivuvale e Peceli e tiko e Bombay, e muri, au qai lewe ni Komiti ni Tabana. So tale na itavi au a lesi kina. Ena vica na yabaki, au veiqaravi tu vakaivakatawa ni dua na iwase kei vuravura ena veivanua e Esia kei na Tokalau e Loma. Me vaka ni vakatabui tu na cakacaka vakavunau ena levu na vanua oqo, e gadrevi vei ira na mataveitacini mera “vuku me vaka na gata, ka yalovinaka me vaka na ruve.”—Maciu 10:16.
Vakalevutaki na Cakacaka, Veisau na Neirau iTuvaki
Ena imatai ni gauna keirau butuki Idia kina ena 1959, era se le 1,514 ga na dautukutuku e kea. Ia nikua, na kedra iwiliwili sa sivia e 24,000. Me rawa ni qaravi na tubu oqo, e toki vakarua na Peceli, dua e Bombay dua tale e voleka ga e Bombay. Ena Maji 2002, se baci toki tale na vuvale e Peceli—gauna oqo sa toki ina dua na vale tara vou e Bangalore, ena ceva kei Idia. Na vale vou oqo era vakaitikotiko kina e 240 na lewe i Peceli, e so vei ira era vakadewataka na ivola vakaivolatabu ina 20 na vosa.
Dina ni keirau vakanamata kei Melody me keirau toki i Bangalore, ia keirau sa mani lesu tale mai i Ositerelia ena 1999 ena vuku ni tauvimate. Ena gauna oqo keirau sa lewe tiko ni vuvale e Peceli e Serene. Dina ni keirau sa biuti Idia, ia se qaqaco vinaka tu ga na neirau lomani ira na neirau itokani kei na luve i keirau vakayalo ena vanua oya. Dau ka marautaki na nodra volavola mai!
Ni keirau raica lesu na 50 na yabaki ni neirau cakacaka vakaitalatala vakatabakidua, keirau vakila kei Melody na veivakalougatataki levu. Dua na gauna keirau dau veitaba, e rawa kina vei ira na tamata mera maroroya na kedra itaba me kedra ivakananumi, ia e uasivi cake na neirau a digitaka me keirau vukei ira na tamata me nanumi ira na Kalou. Sega ni tukuni rawa na levu ni veika talei keirau sotava ena neirau a digitaka me keirau vakaliuca na loma ni Kalou ena neirau bula! Io, e vakavumarau dina na cakava na ka e tukuna na Kalou ni dodonu!
[Mape ena tabana e 15]
(Raica tale na ivola)
IDIA
New Delhi
Darjeeling
Bombay (Mumbai)
Bangalore
Madras (Chennai)
Tiruchchirappalli
[iYaloyalo ena tabana e 13]
O Hadyn kei Melody ena 1942
[iYaloyalo ena tabana e 16]
Na vuvale e Peceli e Idia, 1975