iTalanoa ni Nona Bula

Vakavulici Au o Jiova Niu se Gone

TALANOATAKA O RICHARD ABRAHAMSON

“O ni vakavulici au, na Kalou, ni’u a gone: ka yacova na gauna oqo ka’u sa tukuna tiko na nomuni cakacaka e veivakurabuitaki.” Meu vakamacalataka mada na sala e vakaibalebale kina vei au na Same 71:17.

NA TINAQU o Fannie Abrahamson a sotavi ira na Gonevuli ni iVolatabu ena 1924, na yaca era vakatokai kina na iVakadinadina i Jiova ena gauna oya. Au se qai yabaki dua. Ni vulica ga e dua na ka dina ena iVolatabu o tinaqu, e dau lai wasea sara vei iratou na tiko tikivi keitou, e dau vakavulici au tale ga kei rau na tuakaqu. Ni bera mada niu kila na wilivola, e dau vakavulici au meu cavuqaqataka e levu na tikinivolatabu me baleta na veivakalougatataki ena kauta mai na Matanitu ni Kalou.

Voleka ni cava na veiyabaki ni 1920, era lewena e so na marama kei ira na gone na ilawalawa ni Gonevuli ni iVolatabu ena koro o La Grande ena yasana o Oregon, Mereke, na vanua au sucu qai susugi kina. Dina ga ni keimami tu sara vakayawa, era dau veisiko yani vakadua se vakarua ena veiyabaki na ivakatawa dauveilakoyaki era kilai ena yaca pilgrim. E veivakayaloqaqataki nodra vunau, keimami dau tomani ira ena cakacaka vakavunau e veivalevale, ra qai dau kauaitaki ira na gone. E so vei ira na ivakatawa oqori o Shield Toutjian, Gene Orrell, kei John Booth.

E sega ni dua vei keitou na ilawalawa lailai oqo e tiko ena soqo ni tikina e Columbus, Ohio, ena 1931 na gauna era ciqoma kina na Gonevuli ni iVolatabu na yaca vou iVakadinadina i Jiova. Ia na companies na yaca e dau kilai kina na ivavakoso ena gauna oya, kei na iwasewase era tu vakayawa, era dui soqo vata ga ena Okosita mera ciqoma kina na vakatutu me baleta na yaca vou oya. A cakava vaka kina na neitou wasewase lailai e La Grande. Keimami a vakaitavi ena 1933 ena kena soli na ivola lailai The Crisis, au saga meu nanuma dei e dua na ivakamacala vakaivolatabu, oqo tale ga e imatai ni gauna meu vunau taudua kina e veivale.

E saqati vakalevu na neitou cakacaka ena veiyabaki ni 1930. Me keimami dei tiko ga kina, keimami wasewasei vakailawalawa se divisions, dau qai vakayacori vata na neimami soqo ni tabacakacaka lalai. Keimami dau lesi tale ga vakadua se vakarua ena dua na yabaki ena cakacaka vakavunau e vakatokai me divisional campaign. Keimami vakavulici ena soqo ni tabacakacaka ena sala me keimami vunau kina, kei na neimami vosa ena veidokai vei ira na ovisa ke ra via tarova na cakacaka. Nira dau rairai vakalevu na iVakadinadina vua na turaganilewa ni ovisa se mataveilewai, keimami dau vakatovotovotaka na veika e volai tiko ena tikinipepa e yacana na Order of Trial. Oqo e dau vakarautaki keimami ni yaco na veitusaqati.

Susugi ena iVakavuvuli Dina

Sa dua na ka na noqu marautaka tiko na ka dina ena iVolatabu kei na inuinui e tu kina me baleta na buIa tawamudu ena vuravura ena ruku ni veiliutaki ni Matanitu vakalomalagi ni Kalou. Ena gauna oya e se sega ni dau vakabibitaki kina na papitaiso vei ira na sega ni nuitaka mera lai veiliutaki kei Karisito e lomalagi. (Vakatakila 5:​10; 14:​1, 3) Ia e tukuni vei au keu vakadeitaka e lomaqu meu sa vakayacora na inaki i Jiova, sa dodonu meu papitaiso. Au papitaiso ena Okosita 1933.

Niu se qai yabaki 12, e nanuma noqu qasenivuli ni vinaka na ivakarau ni noqu dau vosa e matana levu, mani uqeti tinaqu sara meu tomana na noqu vuli. A nanuma o tinaqu ni na vukei au ena noqu qaravi Jiova vakavinaka. E sauma na noqu vuli o tinaqu ena nona dau savata tiko na isulu i qasenivuli me yabaki dua. E yaga sara ga na vuli oya ena noqu cakacaka vakaitalatala. Niu se qai yabaki 14, e tauvi au na matetaka vaka kina na momosi ni yago qai vakavuna noqu sega ni vuli ena dua taucoko na yabaki.

Ena 1939 a lako mai ena neitou yasayasa e dua e cakacaka vakaitalatala vakatabakidua na yacana o Warren Henschel.a E tuakaqu vakayalo, e dau kauti au ena dua taucoko na siga ena cakacaka vakaitalatala. E vukei au meu veiqaravi vakapainia veivuke, e kilai ena gauna oya me vacation pioneer service. Ena vulaikatakata oya sa okati me company na neitou iwasewase. A lesi o Warren me company servant, ia e noqu itavi meu liutaka na vuli Vale ni Vakatawa. Au a qai lesi meu company servant ena gauna sa lako kina o Warren i Peceli, na itikotiko liu ni iVakadinadina i Jiova e Brooklyn, Niu Yoka.

Tekivu na Cakacaka Vakaitalatala Vakatabakidua

Na levu ni itavi e vakacolati vei au ena noqu sa company servant tiko e uqeti au sara ga meu cakacaka kina vakaitalatala vakatabakidua, au a vakayacora oqori niu se qai yabaki 17 ena gauna au vakaotia kina na noqu vuli ena ikatolu ni yabaki ena sekedri. Keitou sega ni vakabauta vata kei tamaqu, ia e tamata vakaturaga qai dau qaravi keitou vakavinaka. E vinakata meu lai vuli ena koliji. E tukuna vei au meu kua ni qai vakararavitaka tale vua na noqu bula keu sa nakita meu cakava na ka ga au vinakata. Au mani tekivu painia kina ena 1 Sepiteba, 1940.

Ena gauna au sa biubiu kina e vale, a kaya o tinaqu meu wilika na Vosa Vakaibalebale 3:​5, 6: “Mo vakararavi vei Jiova e na vu ni yalomu: ka mo kakua ni vakararavi ki na nomu yalomatua: mo vakarogotaka vua na nomu sala kecega, ia ena vakadodonutaka na nomui lakolako ko koya.” Au vakila sara ga na kena yaga vei au niu dau vakararavitaka noqu bula vei Jiova.

Oti ga vakalailai oya, au lai tomani rau o Joe kei Margaret Hart ena cakacaka vakaitalatala ena yasayasa vaka vualiku e loma kei Washington, Mereke. E duidui na yalava​​—nodra itikotiko na dau susu bulumakau, na dau susu sipi, nodra koro na kaidia damudamu, kei na vuqa tale na koro lalai. Ena vulaitubutubu ni 1941, au a lesi meu company servant ena ivavakoso e Wenatchee, Washington.

Ena dua na neimami soqo ni tabacakacaka e Walla Walla, Washington, au lesi meu dauveiqaravi, meu kidavaki ira na gole yani. Au raica sara e dua na taciqu e saga tiko me cobara na misini ni gusunivosa qai sega ni rawa. Au mani kaya vua me keirau veisau itavi. A qai raica o Albert Hoffman na regional servant, niu sa sega ni cakava tiko na itavi a lesi vei au, a qai vakamacalataka ena matadredredre na kena bibi na noda dei tiko ga ena itavi eda lesi kina me yacova na kena tukuni mai ni sa veisau. Au dau nanuma tu ga na nona ivakasala.

Ena Okosita 1941, a tuvanaki e dua na soqo levu ni tikina ni iVakadinadina i Jiova e St. Louis, Missouri. Rau ubia na daku ni nodrau lori na Harts rau qai biuta kina na idabedabe. Oqo na neitou ilakolako na ciwa na painia i St. Louis, na kena balavu e rauta ni 2,400 na kilomita. E rauta ni rua na macawa na neitou lako yani kei na neitou lesu mai. E cakacakataka na ovisa ena soqo ni tikina oqo ni rauta ni 115,000 era tiko kina. Dina ga ni rairai lailai mai na iwiliwili era tiko dina ena soqo ni tikina, ia e sivia na 65,000 na iwiliwili ni iVakadinadina i Jiova e Mereke ena gauna oya. E veivakayaloqaqataki dina na soqo ni tikina oqori.

Veiqaravi e Peceli Mai Brooklyn

Niu lesu tale i Wenatchee, au taura e dua na ivola ni veisureti meu lai veiqaravi e Peceli mai Brooklyn. Au a yaco yani ena 27 Okotova, 1941, au gole sara ena valenivolavola i Nathan H. Knorr, e ivakatawa ni valenitabaivola ena gauna oya. E vakamacalataka vei au na bula e Peceli qai vakabibitaka ni noda kabiti Jiova ena vinaka kina noda veiqaravi e Peceli. Au lesi meu cakacaka ena tabana e dau raica na veikauyaki ni ivola, au dau vesuvesuka vata na kateni ivola ni bera nodra veikauyaki.

A leqa ena 8 Janueri 1942, o Joseph Rutherford, a liutaka tiko na cakacaka ni iVakadinadina i Jiova e vuravura raraba. Oti ga e lima na siga era lesia na dairekita ni Soqosoqo me sa sosomitaki koya o Brother Knorr. A kacivaka ena vuvale e Peceli o W. E. Van Amburgh, e vunivola qai dauniyau tu ni iSoqosoqo me dua na gauna balavu: “Au nanuma vinaka na gauna a leqa kina o C. T. Russell [ena 1916] qai sosomitaki koya o J. F. Rutherford. E dusimaka qai vakalougatataka tiko na Kalou na Nona cakacaka. Au namaka gona na kena toso na cakacaka ni sa peresitedi tiko o Nathan H. Knorr, ni oqo e cakacaka ni Kalou e sega ni cakacaka ni tamata.”

A kacivaki ena Feperueri 1942, ni na tekivutaki na “iKuri ni Vuli Vunau.” E vakarautaki na vuli oqo vei ira na lewe i Peceli mera vakavinakataka kina na nodra dau vakekeli ena ulutaga vakaivolatabu, vakarautaka vinaka na tikina era vosa kina, kei nodra vakamacala. Niu a vulica na vosa e matana levu niu se gone, au toso vinaka sara ga ena porokaramu ni vuli oqo.

Sega ni dede, au sa lesi ina Tabana ni Veiqaravi, e liutaka na cakacaka vakaitalatala ni iVakadinadina e Mereke. Ena mua ni yabaki oya, a vakatulewataki mera sa tekivu sikovi tale na veivavakoso. Toso na gauna sa ra qai vakatokai na ivakatawa ni tabacakacaka, ia e liu era dau vakatokai tu me dauveiqaravi ni mataveitacini. Ena vulaikatakata ni 1942, a tuvanaki e dua tale na vuli e Peceli me vakarautaki ira na tacida tagane ena mataqali veiqaravi vaka oya, au kalougata niu baci vuli tale kina. Au sega ni guilecava na nona vakabibitaka na tikina oqo o Brother Knorr, e dua vei ira na neimami qasenivuli: “Kua ni via vakamarautaka ga na tamata. O na sega kina ni vakamarautaka e dua. Vakamarautaki Jiova ga, o na qai vakamarautaki ira kece era lomani Jiova.”

A tekivutaki ena Okotova 1942 na cakacaka vakaivakatawa dauveilakoyaki. E so vei keimami e Peceli e dau cakava na cakacaka oqo ena so na muanimacawa mera sikovi na ivavakoso era tiko ena loma ni 400 na kilomita mai na koro o Niu Yoka. Keimami dau dikeva na nodra cakacaka vakaitalatala na ivavakoso kei na kedra levu na dau tiko ena soqoni, keimami dau bose kei ira na veiqaravi tiko ena ivavakoso oya, vunau vakadua se vakarua qai tomani ira ena cakacaka vakaitalatala.

Ena 1944, au lesi mai na Tabana ni Veiqaravi meu cakacaka vakaivakatawa dauveilakoyaki me ono na vula, au a veiqaravi ena koro o Delaware, Maryland, Pennsylvania, kei Virginia. Ena vica tale na vula au a sikova tiko na ivavakoso e Connecticut, Massachusetts, kei Rhode Island. Ena gauna au lesu tale kina i Peceli, au cakacaka vagauna kei Brother Knorr kei na nona vunivola o Milton Henschel, au mai kila vinaka kina na noda cakacaka e vuravura raraba. E vagauna tale ga na noqu cakacaka ena vanua e qaravi kina na ka vakailavo ena veiliutaki i W. E. Van Amburgh kei na nona ivukevuke o Grant Suiter. Ena 1946, au sa ivakatawa ni so na tabana e Peceli.

Veisau Lelevu ena Noqu Bula

Ena gauna au veiqaravi tiko kina ena veivavakoso ena 1945, keirau mai veikilai sara kei Julia Charnauskas e Providence, ena Rhode Island. Keirau nakita me keirau vakamau ena loma ni yabaki 1947. Au taleitaka dina na bula e Peceli, ia ena gauna oya e sega ni rawa ni dua me kauta yani na kena isa vou me rau lai veiqaravi vata. Au mani biuti Peceli kina e Janueri 1948, keirau lai vakamau sara kei Julia (Julie). Au cakacaka vagauna ena dua na sitoa levu e Providence, tekivu sara neirau painia.

Au sureti ena Sepiteba 1949, meu cakacaka vakaivakatawa ni tabacakacaka ena vuaira kei Wisconsin. E ka vou vei keirau kei Julie me keirau vunau ena koro lalai kei na veivanua e dau loba kina na sucu ni bulumakau. E dede na vulaililiwa, e vica na macawa na kena vakilai tu na batabata sivia qai lutu vakalevu na uca vulavula. Keirau sega ni vakamotoka. Ia e so era dau vakavodoki keirau ena neirau ilakolako ni veisiko tarava.

Ni se qai tekivu ga na noqu cakacaka vakaivakatawa ni tabacakacaka, a vakayacori e dua na soqo ni tabacakacaka. Au nanuma niu sa rui dikeva vakamatailalai na cicivaki ni soqoni, era lai yalolailai kina e so. Sa qai vakamacalataka vakayalololoma vei au na ivakatawa ni tikina o Nicholas Kovalak, ni o ira na mataveitacini e kea era dau qarava na nodra itavi ena sala e matau vei ira, meu kua gona ni via lai kauaitaka sara vakamatailalai na kece era cakava. Tekivu mai na gauna oya e vukei au sara ga na ivakasala oya ena noqu dau qarava e levu na itavi.

Au lesi ena 1950, meu ivakatawa ni nodra vakaicilitaki na lako mai ena imatai ni soqo levu ni tikina a vakayacori ena Yankee Stadium ena koro o Niu Yoka. E sega ni tukuni rawa na marautaki ni soqo ni tikina oqo mai na kena tekivu me yacova ni oti, era gole mai ena 67 na vanua na lewenisoqo qai 123,707 na kedra iwiliwili! Keirau tomana kei Julie na neirau cakacaka ni veisiko ni oti na soqo levu oya. Keirau marautaka dina na cakacaka vakaivakatawa dauveilakoyaki. Keirau nanuma kina ni vinaka me keirau soli keirau vakarawarawa ina cakacaka vakatabakidua. Ena veiyabaki keirau dau vakalewena na fomu ni lako i Peceli kei na cakacaka vakaulotu. Keirau qai marautaka ena 1952 me keirau sureti ena ika20 ni kalasi ena Watchtower Bible School of Gilead, keimami vulica kina na cakacaka vakaulotu.

Veiqaravi e Vanuatani

Ni oti ga na tuvaitutu ena 1953, keirau lesi i Peritania, au lai veiqaravi vakaivakatawa ni tikina ena ceva kei Igiladi. Ni bera ni cava e dua na yabaki na neirau marautaka tiko kei Julie na cakacaka oqo, keirau kidacalataka ni keirau sa lesi i Denmark. E gadrevi e dua me lai qarava na cakacaka ena valenivolavola ni tabana e kea. Niu voleka ga kina, au sa vulica oti tale ga na cakacaka vaka oya mai Brooklyn, au lesi kina meu lai veivuke. Keirau vodo waqa i Necaladi, dewa ina sitimanivanua i Copenhagen, e Denmark. Keirau yaco yani ena 9 Okosita, 1954.

E dua na leqa e gadrevi sara ga me raici oya ni so vei ira na tacida tagane era taura tu na itavi dokai, era sega ni via rogoca na veidusimaki mai na valenivolavola liu e Brooklyn. Kena ikuri, mai vei iratou na lewe va eratou vakadewataka tiko na noda ivola ina vosa vaka Denmark, eratou biuti Peceli e lewe tolu, ratou sega tale ni qai vakasosoqoni tale kei ira na iVakadinadina i Jiova. Ia e sauma na neimami masu o Jiova. E rua na painia o Jørgen kei Anna Larsen, rau dau veivuke ena vakadewa ena so na gauna, rau soli rau vakarawarawa me rau cakacaka kina vakatabakidua. E tomani tiko ga na vakadewataki ni ivoladraudrau ena vosa vaka Denmark, e sega ni calati e dua na ilavelave. Rau se tiko ga ena Peceli e Denmark o rau na Larsen, e sa liutaka tiko na Komiti ni Tabana o Jørgen.

E dau vu ni veivakayaloqaqataki vei keimami na nona dau veisiko wasoma o Brother Knorr. E dau mai dabe yadudua kei keimami, veivosaki, e dau tukuna e so na vakasavuirogorogo e vukea me keimami walia na veileqa e so. Nona veisiko ena 1955, e sa vakatulewataki kina me sa tara e dua na valenitabana vou, me tiko kina na misini ni tabaivola, me sa na tabaki ga kina na ivoladraudrau ni Denmark. Sa tauri sara e dua na qele ena vualiku kei Copenhagen, keimami toki ena valenitabana vou oqori ena vulaikatakata ni 1957. O Harry Johnson, kei na watina o Karin, rau se qai yaco ga yani e Denmark ni oti nodra tuvaitutu ena ika26 ni kalasi e Kiliati, rau veivuke sara ga ena kena tuvani kei na kena cicivaki na misini ni tabaivola.

Keimami sa vakavinakataka na tabana e qarava na soqo ni tikina lelevu e Denmark, e veivuke sara ga vakalevu na ka au vulica ena noqu dau cakacaka ena tabana e qarava na soqo ni tikina e Mereke. Ena soqo ni tikina levu ena 1961 mai Copenhagen, era gole yani kina na mataveitacini ena sivia na 30 na vanua. Era lewe 33,513 na tiko ena soqo levu oqo. Ena 1969, keimami baci tuvanaka tale e dua na soqo ni tikina e levu cake sara, a vakayacori e Scandinavia, era lewe 42,073 na tiko kina!

Au sureti ena 1963, meu lai vuli ena ika38 ni kalasi e Kiliati. Oqo na vuli vula tini e vakarautaki vei ira na veiqaravi ena valenitabana. Au marautaka dina na noqu maliwai ira tale na vuvale e Peceli e Brooklyn, kei na kena yaga vei au na nodra ivakaraitaki o ira e sa dede na nodra veiqaravi tu ena kena liutaki na cakacaka ena itikotiko liu oqo.

Au lesu tale i Denmark ni oti noqu vuli meu lai tomana kina na noqu itavi. Kuria oya, au marau niu a veiqaravi vakaivakatawa ni dua na iwasewase kei vuravura, au dau sikova na valenitabana ena ra vaka kina na vualiku kei Urope meu vakayaloqaqataki ira, qai vukei ira mera qarava vinaka na nodra itavi. Wale tiko ga oqo au cakava na cakacaka vata ga oqo ena ra kei Aferika kei na Caribbean.

Ena icavacava ni veiyabaki ni 1970, era vaqara tiko na mataveitacini e Denmark e dua tale na vanua me tara kina na tabana ni vakadewa kei na veika e vauca na tabaki ni ivola, ni laurai ni sa qai tubu tiko ga. E kune e dua na qele ena 60 na kilomita ena ra kei Copenhagen. Keimami tuvanaka, qai droinitaka na vale vou oqori, keirau vakanamata kina kei Julie ni keirau na lai tiko vata kei ira na vuvale e Peceli e kea. Ia a mani sega ni yaco vaka kina.

Lesu i Brooklyn

Keirau a sureti kei Julie ena Noveba 1980, me keirau lai veiqaravi ena Peceli e Brooklyn, keirau yaco yani ena Janueri 1981. Keirau sa volekata tiko yani na yabaki 60, ia voleka ni veimama ni neirau yabaki ni bula keirau veiqaravi tiko kina kei ira na mataveitacini e Denmark, e dredre toka vei keirau me keirau lesu tale i Mereke. Ia, keirau sega ni via vakasamataka vakalevu na ka keirau vinakata, keirau tovolea ga me keirau vakanamata ina neirau ilesilesi vou kei na veika keirau na sotava kina.

Keirau yaco yani e Brooklyn, keirau lai tiko sara kina. A lesi o Julie ina tabana e qarava na veika vakailavo, a cakava na cakacaka vata oqo e Denmark. Au lesi ena Tabana ni Volavola meu veivuke ena kena tuvanaki kei na tabaki ni noda ivola. Ena itekivu ni veiyabaki ni 1980, e veiveisau kina na cakacaka e Brooklyn, sa veisau kina na tabaivola ena misini makawa ina kompiuta. Au sega ni kila na kompiuta, ia au kila ga na ituvatuva ni soqosoqo kei na noqu cakacaka vata kei ira na taciqu.

Ni oti ga vakalailai oya e sa gadrevi me vakavinakataki na Tabana ni Droini, ni sa gadrevi me rokataki kece na itaba kei na ivola ni soqosoqo. Dina ga niu sega ni kila na droini au veivuke ena kena tuvanaki na tabana oqo. Au marau ni ciwa na yabaki na noqu liutaka na kena qaravi.

Au lesi ena 1992 meu lai veivuke ena Komiti ni Tabaivola ni iLawalawa Dauvakatulewa, au qai lesi tale ina tabana e qarava na ilavo. Au tomana tiko na noqu veiqaravi ena tabana ni veika vakailavo ni iVakadinadina i Jiova.

Noqu Veiqaravi Mai Niu se Gone

Mai na gauna ni gone kei na 70 na yabaki na noqu veiqaravi vei Jiova, e vakavulici au na Vosa ni Kalou kei na nodra veivuke na mataveitacini ena nona isoqosoqo. Sa 63 na yabaki na noqu cakacaka vakaitalatala vakatabakidua, e 55 na yabaki oqori keirau marautaka vata kei na watiqu yalodina o Julie. Au vakila dina na veivakalougatataki i Jiova.

Ena gauna au biubiu mai kina e vale meu cakacaka vakapainia ena 1940, e vakalewa o tamaqu na noqu vakatulewa, e kaya: “Na luvequ, ke o sa biubiu e vale mo lai cakava na cakacaka oqori, kua ni nanuma mo na lesu tale mai vei au meu vukei iko.” Au sega ni cakava vaka kina me yacova mai oqo. E dau vakarautaka vakayaloloma o Jiova na veika au gadreva ena nodra veivuke na taciqu Vakarisito. Dua na gauna sara e muri sa qai mai doka o tamaqu na noda cakacaka, a toso sara me vulica na ka dina ena iVolatabu me yacova nona mate ena 1972. O tinaqu e dua vei ira na nuitaka na bula e lomalagi, e qaravi Jiova tiko ga ena yalodina me yacova nona mate ena 1985, ni sa yabaki 102.

Dina ga ni dau tubu e so na leqa ena cakacaka vakaitalatala vakatabakidua, sega vakadua ni bau vure mai ena neirau vakasama kei Julie me keirau biuta na ilesilesi oqo. E dau vakaukauataki keirau o Jiova me keirau dei tiko ga. Ena gauna mada ga rau sa qase kina na noqu itubutubu, e tu vakarau na ganequ o Victoria Marlin me qaravi rau. Keirau vakavinavinakataka dina na nona veitokoni ni keirau tomana tiko ga kina na cakacaka vakaitalatala vakatabakidua.

E tokoni au ena yalodina o Julie ena itavi kece e lesi vei keirau, e raica o koya me tiki ni nona yalayala vei Jiova. Au sa yabaki 80 nikua, au sa tautauvimate tale ga, ia au vakila ni vakalougatataki au dina o Jiova. E dau vakayaloqaqataki au na daunisame ni kaya oti ga na sala e vakavulici koya kina na Kalou ni se gone, a masuta, ‘Mo kua ni laivi au na Kalou niu sa qase mai, meu vakatakila kina nomu qaqa vei ira kece era na qai muri mai.’​​—Same 71:​17, 18.

[iVakamacala e ra]

[iYaloyalo ena tabana e 20]

O yau kei tinaqu ena 1940, niu se qai tekivu painia

[iYaloyalo ena tabana e 21]

O rau na veiwatini keitou a painia vata o Joe kei Margaret Hart

[iYaloyalo ena tabana e 23]

Ena siga ni neirau vakamau ena Janueri 1948

[iYaloyalo ena tabana e 23]

Ena 1953, kei ira na lewe ni neimami kalasi e Kiliati. Mai na imawi ina imatau: Don kei Virginia Ward, Geertruida Stegenga, o Julie kei yau

[iYaloyalo ena tabana e 23]

O yau, o Frederick W. Franz kei Nathan H. Knorr e Copenhagen, Denmark, 1961

[iYaloyalo ena tabana e 25]

O yau kei Julie nikua