Drega ni iVola ‘Nei Jukali’

ENA ikavitu ni senitiuri B.S.K., e kabai Jerusalemi kina na iliuliu kei Kalitia o Nepukanesa, e curubotei Jerusalemi, vakama na koro, qai basuraka sobu na kena bai. E vesuki Setekaia na tui Juta qai leuta tani na matana. Kena ikuri, sa qai ‘vakamatei ira kece na turaga kei Juta.’​—Jeremaia 39:​1-8.

O Jukali, na luve i Selemaia, e dua vei ira na turaga se ravouvou kei Juta a rairai vakamatei ena nodra ravuravu na kai Papiloni. Se qai kune ga oqo e dua na itukutuku vou me baleti koya. Ni bera nida qai dikeva, meda raica mada e liu na ka e kaya na iVolatabu me baleti Jukali kei na gauna e bula kina.

Era na “Sega ni Gumatua Vei Iko”

A lesi Jeremaia o Jiova me kacivaka na itukutuku ni veilewai vei Juta kei Jerusalemi. E kaya na Kalou vei Jeremaia ni o ira na tui kei Juta, kena turaga, kena bete, kei na kena lewenivanua, era na ‘vala kei koya.’ “Ia era na . . . sega ni gumatua vei iko; ni’u sa tiko vata kei iko,” e kaya o Jiova.​​—Jeremaia 1:​17-​19.

Ni sa mai bukudruadrua toka o Papiloni ena yasa ni koroturaga kei Juta o Jerusalemi, a talatala vakarua o tui Setekaia vei Jeremaia me lai taroga se na suka lesu o Nepukanesa se sega. A kerei Jeremaia tale ga me masuta na Kalou me suka lesu o Nepukanesa. E dua vei ira na italai ni tui o Jukali, dau kacivi tale ga me o Jiukali. Ia, e uqeti Jeremaia na Kalou me tukuna nira na vakarusa na koro na kai Papiloni, se o ira na kai Kalitia. Era na mate ena viakana, mate ca, kei na iseleiwau na lewe i Jerusalemi era tiko ga ena loma ni koro. Ena yasana kadua, era na vakabulai o ira era lako yani vei ira na kai Kalitia. Era sega sara ga ni taleitaka na turaga kei Juta na vosa i Jeremaia!​​—Jeremaia 21:​1-​10; 37:​3-​10; 38:​1-3.

O Jukali e dua sara ga vei ira na turaga a bukani Setekaia ena nodra kaya: “Me vakamatei mada na tamata oqo [Jeremaia]: ni sa vakamalumalumutaka . . . na ligadra na tamatai valu.” Na tamata loma ca o Jukali a maliwai ira tale ga era a kolotaki Jeremaia ina ikeli lolobo, ni bera ni qai lai vueti mai. (Jeremaia 37:15; 38:​4-6) Ni vakarusai o Jerusalemi, a qai bula o Jeremaia ena nona talairawarawa vei Jiova, ia e vakabauti ni mate o Jukali ena gauna e vakarusai kina na koro kei na ivakarau ni veiliutaki a vakanuinui voli kina.

Vakasakiti na Ka e Kunei

A kunei na itukutuku vou me baleti Jukali ena yabaki 2005. Era a vakekeli tiko na dauvakadidike ena vanua era nanuma ni a toka kina na vale vakatui i Tevita. Ra mani kunea dina e dua na irusarusa ni vale levu era nanuma ni a vakacacani ena nodra kabai Jerusalemi na kai Papiloni ena gauna i Jeremaia.

Se bera nira vakadeitaka na dauvakadidike se oya dina na irusarusa ni vale vakatui nei Tevita se sega. Ia, era kunea ga e dua na ka​​—e dua na drega ni ivola e 1 na sedimita na kena raba qai tuki tu e so na matanivola ena delana, vaka e laurai ena tabana e 14. E vakabauti ni drega oqo a dregati kina e dua na ivola dredre sara e sa vuca makawa. Na mawe ni ituki ena dela ni drega oqo e kaya: “Nei Yehuchal na luve i Shelemiyahu na luve i Shovi.” Na drega oqo e rairai tukia na turaga e dau cacati Jeremaia, o Yehuchal, se o Jukali, na luve i Selemaia.

E kaya na dauvakekeli o Eilat Mazar, ena nona vakadewataka na mawe ni ituki ena drega, ni o Jukali e “ikarua ni turaga dokai,” e taravi Kimaraia na luve i Safani, a kune tale ga na yacana ena dua na drega ni ivola e kunei ena koro i Tevita.a

Noda vakabauta na Vosa ni Kalou e sega ni vakatau ena kune ni so na iyaya makawa; e yavu vinaka ga me vakabauti kina na iVolatabu na noda raica na vakayacori ni veika e parofisaitaki kina. Na veika makawa e kune e vakadinadinataka ni a vakarusai dina o Jerusalemi me vaka a tukuna tu mai o Jeremaia. Na kedra itinitini vakaloloma na dau saqati Jeremaia e vakaraitaka votu ni kevaka eda yalodina me vakataki koya, era na ‘sega ni gumatua vei keda na meca, baleta ni na tiko vata kei keda o Jiova.’

[iVakamacala e ra]

[iYaloyalo ena tabana e 15]

A sega ni vakamamadataka na itukutuku ni Kalou o Jeremaia, e dina ni tusaqati

[iTaba ni Credit Line ena tabana e 14]

Gabi Laron/​Institute of Archaeology/ Hebrew University ©Eilat Mazar