E Bula na Vosa i Jiova
Veitikina Bibi Mai na iVola na Jeremaia
SA BAU veivakarikoutaki dina na itukutuku vakadomobula i Jeremaia vei ira na kainona! Ena kama yavu na valenisoro vakaiukuuku era dau sokalou tiko kina ena sivia na tolu na senitiuri. Ena laladidi na koro o Jerusalemi kei na vanua o Juta, ra qai kau vakavesu na lewena. Na itukutuku gona oqori kei na so na lewa a tau, era vakamacalataki ena ikarua ni ivola levu ena iVolatabu, na Jeremaia. E vakamacalataki tale ga kina na ka e sotava o Jeremaia ena nona yalodina tiko ni qarava nona itavi vakaparofita me 67 na yabaki. Era tuvai vakaiulutaga na itukutuku ena ivola oqo, sega ni tuvai veitaravi na ka e yaco.
Na cava meda kauaitaka kina na ivola vakaivolatabu oqo na Jeremaia? Na kena vakayacori e so na parofisai era tu ena ivola oqo e vakaukauataka na noda vakabauti Jiova ni dau vakayacora nona vosa ni yalayala. (Aisea 55:10, 11) Na cakacaka vakaparofita i Jeremaia kei na nodra rai na tamata me baleta na nona itukutuku e tautauvata vinaka kei na veika sa yaco tiko nikua. (1 Korinica 10:11) Kena ikuri, e vakavotui kina na itovo i Jiova kei na nona veitaratara kei ira na nona tamata, dodonu gona me tarai keda vakalevu.—Iperiu 4:12.
“RUA NA KA CA ERA SA CAKAVA, KO IRA NA NOQU TAMATA”
E lesi me parofita o Jeremaia ena ika13 ni yabaki ni nona veiliutaki o Josaia, na tui Juta, ni se vo e 40 na yabaki me qai vakarusai o Jerusalemi ena 607 B.S.K. (Jeremaia 1:1, 2) Na veika e qai kacivaka o Jeremaia ena vo ni 18 na yabaki ni veiliutaki i Josaia e vakavotui ga kina na ca i Juta qai tukuni kina na nona na vakatauca na kena itotogi o Jiova. “Ka’u na qisi Jerusalemi me koro rusa,” e tukuna o Jiova, “na veikoro vaka-Juta ka’u na vakalalataka, me sega e tiko kina.” (Jeremaia 9:11) Baleta? “Ni sa rua na ka ca era sa cakava, ko ira na noqu tamata,” e kaya o koya.—Jeremaia 2:13.
E kovuti tale ga ena itukutuku oqo na nodra vakasukai tale na kena vo era a veivutuni. (Jeremaia 3:14-18; 12:14, 15; 16:14-21) Ia, a sega ni ciqomi o koya e vakasavuya yani na itukutuku. E cudruvi Jeremaia “na turaga sa liu e na vale i Jiova” qai vesuki koya ena ivesukau me bogi dua.—Jeremaia 20:1-3.
Saumi na Taro Vakaivolatabu:
1:11, 12—Na nona yadrava tiko o Jiova na nona vosa, e veiwekani vakacava kei “na taba ni amodi”? Na amodi e dua na vunikau e dau se taudua e liu ena vulaitubutubu. (Tikina e 11) E vaka na nona dau ‘sou sara vakamataka me talai ira nona parofita’ o Jiova, mera vakaroti ira na nona tamata ena vuku ni nona lewa, ena “vakusarawataka [“yadrava,” NW ]” tale tiko ga me yacova na kena vakayacori.—Jeremaia 7:25.
2:10, 11—Na cava e duatani kina na ka era cakava na Isireli tawayalodina? Dina nira tiko ena yasayasa vakara kei Kitimi vaka kina na yasayasa vakatokalau kei Kitari na matanitu lotu butobuto, era na rairai kauta mai na kalou ni so tani tale na matanitu me ikuri ni nodra kalou, ia era na sega ga ni mai sosomitaka na nodra kalou. Ia, era duatani na Isireli baleta nira vakanadakui Jiova sara ga, ra qai solia ina matakau era sega tu ni bau vakila e dua na ka na veivakalagilagi era dau cakava vua na Kalou bula.
3:11-22; 11:10-12, 17—Na cava e okata kina na matanitu yavusa e tini ena vualiku o Jeremaia ena nona itukutuku ni veivakarusai, dina ni a bale o Samaria ena 740 B.S.K.? Na rusa i Jerusalemi ena 607 B.S.K. e baleta tiko na nona cudruva na matanitu taucoko o Isireli o Jiova, sega ni o Juta wale ga. (Isikeli 9:9, 10) Kuria oya ena gauna sa bale kina na matanitu yavusa e tini, na veika me baleti koya e se qaravi tiko ga mai Jerusalemi, baleta nira okati tiko ga na Isireli ena nodra itukutuku na parofita ni Kalou.
4:3, 4—Na cava na ibalebale ni ivakaro oqo? E vinakati mera vakarautaki ira na Jiu tawayalodina, mera vakamalumalumu, ra qai vakasavasavataka na duka ni lomadra. Mera kauta tani na “vuso” ni lomadra, kena ibalebale mera biuta laivi na vakasama kei na loma e dukadukali, vaka kina na inaki ca ni lomadra. (Jeremaia 9:25, 26; Cakacaka 7:51) Gadrevi mera veisautaka na nodra ivakarau ni bula—mai na nodra dau caka ca tiko, mera cakava na veika ena vakalougatataki ira kina na Kalou.
4:10; 15:18—E vakacalai ira vakacava na nona tamata talaidredre o Jiova? Ena gauna i Jeremaia era a tiko na parofita era dau “parofisai vakailasu.” (Jeremaia 5:31; 20:6; 23:16, 17, 25-28, 32) E sega gona ni tarovi ira o Jiova mera tukuna na itukutuku e veivakacalai.
16:16—Na cava e vakaibalebaletaki ena nona “talakitaki ira e le vuqa na dausiwa” kei na “le vuqa na dauvakasasa manumanu” o Jiova? E rairai vakaibalebaletaki oqo ena nodra talaki yani na meca mera vakasaqarai ira na Jiu tawayalodina ena cudruvi ira o Jiova. Ia, ena ka e tukuni ena Jeremaia 16:15, e rawa ni vakaibalebaletaki ena nodra vaqarai na Isireli era sa veivutuni.
20:7—E vakayagataka vakacava o Jiova na nona ‘kaukaua’ vei Jeremaia me rawai koya kina? Era raici Jeremaia vakatani na tamata, ra talaidredre, ra vakacacani koya tale ga ni tukuna tiko na cudru i Jiova, mani nanuma kina o Jeremaia ni sa sega vua na kaukaua me tomana nona cakacaka. Ia, e vakayagataka o Jiova na nona kaukaua me vakayaloqaqataki Jeremaia me biuta laivi kina na rai oqori me qai tomana tiko ga na nona cakacaka. E rawai Jeremaia gona o Jiova ena nona vakayagataki koya sara ga me cakava na ka a nanuma ni sega ni rawa ni cakava.
Na Ka Eda Vulica:
1:8. So na gauna ena vakabulai ira nona tamata o Jiova mai na veivakacacani—de dua ena vakayagataki ira na turaganilewa dau vakatulewa dodonu, ena lesi ira na tamata yalorawarawa mera sosomitaki ira na vakailesilesi ca, se vakaukauataki ira na dausokalou vua mera vosota tiko ga.—1 Korinica 10:13.
2:13, 18. E rua na ka ca era cakava na Isireli tawayalodina. Era biuti Jiova, na ivurevure dina ni veivakalougatataki, veidusimaki, kei na veitaqomaki. Ra qai taya ga vakataki ira na nodra ikeliniwai e vakaibalebaletaki ena nodra sa lai via cokovata kei na mataivalu ni Ijipita kei Asiria. Kevaka gona eda via biuta na Kalou ena gauna oqo, da qai ciqoma na ivakavuvuli vakatamata kei na veika vakapolitiki ni vuravura oqo eda sa vakaisosomitaka tiko na “mata-ni-wai bula” ina “[i]keli-ni-wai ka ca.”
6:16. E uqeti ira nona tamata talaidredre o Jiova mera tu mada vakadua, ra vakadikevi ira, mera lesuva tale na nodra “sala” na tubudra yalodina. Sega beka ni dodonu meda dau dikevi keda tale ga meda rawa ni raica se da sa muria tiko na sala e vinakata vei keda o Jiova se sega?
7:1-15. Sega ni vakabulai ira na Jiu na nodra nuitaka na valenisoro, era dau raica tiko me vaka e nodra itataqomaki. Koya gona meda dau lako ena vakabauta, da kua ni raica wale tiko ga na ka.—2 Korinica 5:7.
15:16, 17. Eda rawa ni valuta na yalolailai me vakataki Jeremaia ga. Rawa nida cakava oqori ena noda dau marautaka na vuli iVolatabu vakataki keda, da vakacerecerea na yaca i Jiova ena cakacaka vakavunau, da qai kua ni vakailala ca.
17:1, 2. Nodra ivalavala ca na Juta e sega ni vakadonuya kina o Jiova na nodra sokalou. Ena sega gona ni ciqoma na Kalou na noda imadrali ni vakavinavinaka kevaka e dukadukali tiko na noda itovo.
17:5-8. Kevaka eda via nuitaki ira na tamata kei na veisoqosoqo e so, meda raica tale ga me salavata kei na loma ni Kalou vaka kina na nona ivakavuvuli na ka era cakava. Ia na veika e vauca na veivakabulai, na tiko nuidei kei na sautu, e ka vakayalomatua meda nuitaki Jiova ga vakatabakidua.—Same 146:3.
20:8-11. Meda kua ni vakalaiva na tawaveikauaitaki, na veitusaqati, se veivakacacani me vakayalolailaitaki keda ena noda gumatua ni vunautaka na Matanitu ni Kalou.—Jemesa 5:10, 11.
“DOU VAKATAQARA KI NA DOMOMUDOU NAI VUA I TUI PAPILONI”
E tauca o Jeremaia na kedratou itotogi na iotioti ni va na tui e Juta, vaka kina vei ira na parofita vakailasu, ira na ivakatawanisipi ca, kei ira na bete dau veidabui. Ena nona tukuni ira tiko na ivovo ni Jiu yalodina nira vaka na lolo vinaka, e kaya o Jiova: “[A]u na vakaraici ira me ra vinaka kina.” (Jeremaia 24:5, 6) E vakamacalataki vakalekaleka ena wase 25 e tolu na parofisai me baleta na veitotogitaki ia ena qai vakamatailalaitaki ena veiwase e muri.
Era vere vuni na bete kei ira na parofita me vakamatei o Jeremaia. A vakaroti ira o koya mera qarava na tui kei Papiloni. E tukuna vei Tui Setekaia o Jeremaia: “Dou vakataqara ki na domomudou nai vua i tui Papiloni.” (Jeremaia 27:12) Ia, “ko koya sa vakasevi Isireli ena vakasoqoni koya [Isireli] tale.” (Jeremaia 31:10) E dua na vuna vinaka a caka kina na vosa ni yalayala vei ira na Rekapaiti. A kau o Jeremaia “ki na lomanibai ni vale ni veivesu.” (Jeremaia 37:21) E vakarusai o Jerusalemi qai levu na lewena era kau vakavesu. O Jeremaia kei na nona vunivola o Peruki erau maliwai ira na tiko laivi mai. Era biubiu na sa rere mera gole i Ijipita, dina ni a vakaroti ira o Jeremaia mera kua ni lako. Vakamacalataki ena wase 46 ina 51 na itukutuku i Jeremaia me baleta na veimatanitu.
Saumi na Taro Vakaivolatabu:
22:30—E bokoca beka na ivakaro oqo na dodonu i Jisu me na dabe ena itikotiko i Tevita? (Maciu 1:1, 11) E sega ni vaka kina. Na ivakaro oqo e tarova ga na nona “tiko e nai tikotiko i Tevita . . . mai Juta,” e dua e kawa i Jioiakini. Ena veiliutaki ga mai lomalagi o Jisu, sega ni dabe ena dua na itikotiko mai Juta.
23:33—Na “vosa ni parofisai bibi cava sa tukuna mai ko Jiova”? Ena gauna i Jeremaia era cata na kainona na vosa ni parofisai bibi e tukuna o koya me baleta na rusa i Jerusalemi. Ena biuti ira laivi na sega ni via vakarorogo o Jiova. Era cata tale ga vaka kina na lewe ni lotu ni Veivanua Vakarisito na itukutuku yavutaki vakaivolatabu me baleta na nodra na vakarusai. Ia, ena cati ira tale ga na sega ni via vakarorogo ina itukutuku oqori na Kalou.
31:33—E volai vakacava na vunau ni Kalou ena lomadra na tamata? Ni dua e taleitaka vakalevu na lawa ni Kalou qai guta me cakava na loma i Jiova, e rawa ni tukuni ni volai na vunau ni Kalou e lomana.
32:10-15—Na cava na inaki ni kena volai e rua na ivola, ia e tautauvata ga na veidinadinati e tiko kina? E dua na ivola ni veidinadinati e sega ni dregati me rawa ni dikevi. Ia, na kena ikarua e dregati, ena qai vakayagataki ga ke gadrevi me vakadinadinataki na dina ni veika e volai tiko ena kena e sega ni dregati. Ni muri na ituvatuva vakalawa oqori ena noda veitaratara tiko kei ira na wekada se dua eda vakabauta vata, e ivakaraitaki vinaka kina o Jeremaia.
33:23, 24—Na “mataqali [“vuvale,” NW] ruarua” cava erau tukuni tiko e ke? E dua na vuvale vakatui ena iyatukawa i Tui Tevita, na kena e dua tale, na vuvale vakabete ena iyatukawa i Eroni. Ni sa vakarusai o Jerusalemi kei na valenisoro i Jiova, kena irairai ni sa sega ni vakadonui rau na vuvale oqo o Jiova, sa na sega gona ni dua nona matanitu e vuravura, se me vakabulabulataki tale na sokalou vua.
46:22—Na cava e vakatauvatani kina na irorogo ni domo i Ijipita ina irorogo ni domo ni gata? E rairai vakaibalebaletaki tiko ina irorogo ni vakasisisi ni gata ni suka tiko i muri, se na rogo mamada ni domo i Ijipita nira madualaka na leqa era sotava tiko. Na ivakatautauvata oqo e vakaraitaka tale tiko ga na kena sega ni yaga na nodra dau tokara na Fero ni Ijipita na ivakatakarakara ni gata ena iukuuku ni uludra me taqomaki ira kina na gata yalewa e nodra kalou o Uatchit.
Na Ka Eda Vulica Kina:
21:8, 9; 38:19. Na gauna mada ga era sa voleka kina ni vakarusai, e se solia tiko ga o Jiova vei ira na lewe i Jerusalemi era sega ni veivutuni mera vakatulewa, dina ni dodonu ga mera rusa. Sega ni vakabekataki ni ‘dauloloma dina’ o koya.—2 Samuela 24:14; Same 119:156.
31:34. E veivakacegui dina noda kila ni o Jiova e sega ni dau nanuma tale tiko na nodra ivalavala ca o ira sa vosoti me cudruvi ira kina ena dua na gauna e muri!
38:7-13; 39:15-18. Sega vakadua ni guilecava o Jiova na noda veiqaravi ena yalodina, okati kina noda dau ‘qaravi ira era sa lotu.’—Iperiu 6:10.
45:4, 5. Me vaka ga na bula ena iotioti ni veisiga ena gauna i Juta, sa sega ni gauna me qai qarai tale tiko kina ‘e so na ka levu’ me vaka na vutuniyau, rogo, se na tiko vinaka vakayago ena “iotioti ni veisiga” ni ituvaki kei vuravura oqo.—2 Timoci 3:1, NW; 1 Joni 2:17.
KAMA O JERUSALEMI
Oqo na yabaki 607 B.S.K., ena ika11 ni yabaki ni nona veiliutaki vakatui o Setekaia. Sa oti e 18 na vula nona bukudruadruataki Jerusalemi o Tui Nepukanesa e Papiloni. Ena ika19 ni yabaki ni nona veiliutaki o Nepukanesa, donuya na ikavitu ni siga ena ikalima ni vula, sa “lako mai” se yaco yani i Jerusalemi o Nipusaretani, na kavetani ni valu ivakatawa. (2 Tui 25:8) A keba tiko o Nipusaretani ena taudaku ni lalaga ni koro, e rairai vakadikeva tale tiko ga mai kina na ituvaki ni koro, oti oya sa qai tuva na ka me caka. Ni oti e tolu na siga, ena ikatini ni vula, e “lako yani” se curu i Jerusalemi o koya. Sa qai vakama na koro.—Jeremaia 52:12, 13.
E volaitukutukutaka sara ga vakamatailalai o Jeremaia na bale i Jerusalemi. Na ka e vakamacalataka e vakavuna na tagi. Oqo ena qai vakamacalataki ena ivola vakaivolatabu na Lele i Jeremaia.
[iYaloyalo ena tabana e 8]
E okati ena itukutuku i Jeremaia nona
cudruvi Jerusalemi o Jiova
[iYaloyalo ena tabana e 9]
E vakayagataka vakacava o Jiova na nona ‘kaukaua’ vei Jeremaia?
[iYaloyalo ena tabana e 10]
“Me vaka na lolo vinaka oqo,
ka’u na kilai ira vakakina na Juta era sa vakabobulataki.”—Jeremaia 24:5