E ‘Veivakurabuitaki na Keda iBulibuli’

E ‘veivakurabuitaki na keda ibulibuli.’—SAME 139:14.

1. Na cava era kaya kina e levu na tamata vakasama ni Kalou ga e vu ni veika veivakurabuitaki e vutucoqa tu kina o vuravura?

E VUTUCOQA o vuravura ena veika e veivakurabuitaki na kedra ibulibuli. Era basika mai vakacava? Era nanuma e so ni sega ni yaga me vakasamataki ni tiko e dua e bulia. So tale era kaya nida na sega ni kila vinaka na noda vuravura kei na veika e tu kina ke sa lai noda nanuma ni sega ni dua na Dauveibuli. Era vakabauta ni sa bau wadrega me tubu vakacalaka mai na manumanu era tu e vuravura, ni sa rui vereverea na kedra ibulicaki qai tawawiliki na kedra levu. E levu, wili kina e so na saenitisi era sa raica na ivakadinadina ni tiko e dua e vuku, kaukaua, qai yalovinaka a buli lomalagi kei vuravura.a

2. Na cava e uqeti Tevita me vakacaucautaki Jiova?

² O Tevita e dua a vakadinata ni tiko na Dauveibuli e dodonu me vakacaucautaki ena vuku ni veika lagilagi a bulia. Ena nona gauna, a se sega ni levu soti na kila vakasaenisi me vaka nikua, ia a siqema ga o Tevita ni veika era tu wavoliti koya, era ibulibuli vakatubuqoroqoro kece ni Kalou. Sa dua mada ga na ka nona qoroya na vuku ni Kalou ena veika e bulia ni vakasamataka wale ga na kena ibulicaki. Mani vola kina: “Au na vakavinavinaka vei kemuni; ni sa ka rerevaki ka vakurabui na noqui bulibuli: a ka veivakurabuitaki na nomuni cakacaka: a ka oqo sa kila vakavinaka na yaloqu.”—Same 139:14.

3, 4. Na cava e bibi kina vei keda yadua meda vakananuma vakatitobu na cakacaka i Jiova?

³ E dei na vakabauta i Tevita baleta ni dau nona ivalavala na vakananuma vakatitobu na ka. Sa rauta me waicala na vakabauta edaidai ni sa dau vunautaki vakalevu e koronivuli, ena niusiveva, ivola tabaki, kei na levu tale, na vatavatairalago wale ga me baleta na basika mai ni tamata e vuravura. Ena dei ga noda vakabauta me vakataki Tevita ke da dau vakananuma vakatitobu na ka. E rerevaki sara ke da lai ciqoma tu nodra ivakavuvuli vovodea e so era sega ni vakabauta ni bula na Kalou se ra cakitaka ni a bulia na ka kece.

⁴ Eda na lomani Jiova cake vakalevu da qai nuitaka dei nona vosa ni yalayala kevaka eda dau vakananuma na nona cakacaka. Ke da cakava oqori, eda na kilai koya cake kina vakavinaka, meda sokaloutaki koya. O koya gona, meda raica mada oqo na veika vakasaenisi, era ivakadei ni vosa i Tevita, ni o keda e ‘veivakurabuitaki na keda ibulibuli.’

Veivakurabuitaki Noda Tubu Cake Mai

5, 6. (a) E tekivu vakacava mai na noda bula? (b) Na itavi cava e qarava na ivi?

⁵ “Ni kemuni a bulia na noqui ivi: ko ni a ubi au e na kete i tinaqu.” (Same 139:13) E tekivu noda bula mai na dua na sela somidi e basika ena katonigone i tinada, na kena somidi e vaka na levu ni digo se fulusitopu ena icavacava ni iyatuvosa oqo. Na sela oya e vereverea sara—e vaka tu e dua na vale ni buli iyaya somidi! E totolo wale ga na kena tubu. Oti ga e vula rua nomu tubu tiko ena kete i tinamu, sa buli kece na gacagaca lelevu ni yagomu me vaka na ivi kei na so tale. Ni o sa sucu, sa vakarau sara tu ga na nomu ivi me tauvulona na nomu dra—me kauta tani na waigaga kei na wai e sega ni gadreva na yagomu. Ke tu vinaka tu na ivi ruarua ni dua e uabula, erau na tauvulona mai na nona dra e rauta ni lima na lita na wai ena veiya45 na miniti!

⁶ Na nomu ivi erau lewa na levu ni wai vinaka me tiko ena nomu dra, vaka kina na kena tuituina. Erau lewa tale ga na tubu se lutu ni nomu dra. Levu tale na ka yaga erau cakava me vaka na kena vukici na vitamin D ena kena ivakarau me ganita na buli ni sui ni yagomu, kei na kena buli na erythropoietin, e dua na wainimate e dau vakalevutaka na buli ni sela damudamu ni dra ena nomu sui. Sa rauta mera kaya e so ni ivi na “kemisi nabadua ni yago”!b

7, 8. (a) Vakamacalataka na veika e yaco ni se qai tekivu tubu mai e dua na gone ena kete i tinana. (b) E buli vakamatai vakacava “eruku i vuravura” e dua na gone?

⁷ “Sa sega ni vuni vei kemuni na suiqu, ni’u a caka vakavuni, ni’u a vakamataitaki eruku i vuravura.” (Same 139:15) Era tatawasewase na sela kece era basika, me tekivu sara mai na imatai ni nomu sela. Sega ni dede, ra sa dui vuki na sela mera qarava vakatabakidua e so na cakacaka, e so mera lewa noda nave, noda masela, kuliniyagoda, kei na so tale. Na sela era qarava vata e dua na itavi era kumukumuni vata mera bulia na viciko kei na veigacagaca ni yagoda. Kena ivakaraitaki, mai na ikatolu ni macawa o kunekunetaki kina, sa buli na sui ni yagomu. Ni o se qai macawa vitu qai 2.5 na sedimita na kemu balavu, sa ra buli rawa na 206 na sui era na tauri iko tu ena nomu bula kece, e dina nira se sega ni kaukaua ena gauna oya.

⁸ E tabogo mai na rai ni tamata na nomu kunekunetaki tiko ena sala e veivakurabuitaki. E vaka sara ga ni yaco tiko e ruku i vuravura me vaka e tukuna na daunisame. Me yacova mai nikua, se buawa tu ga vei ira na vuku e levu sara na ka e vauca noda buli cake mai. Kena ivakaraitaki, na cava sara mada e yavalata e so na gene ena nomu sela mera veisautaka e so na sela mera lai tekivu qarava vakatabakidua e so na itavi ena yagomu? De na qai tiko na gauna mera kila na vuku na tikina oqo, ia me vaka e qai tukuna tarava o Tevita, na ka oqo sa kila makawa tu mai o koya e buli keda, o Jiova.

9, 10. E “volai” vakacava ena ‘ivola’ ni Kalou na nona tubucake tiko e dua na gone ena kete i tinana?

⁹ “Ni’u sa vaka na vulovulo wale sa kunei au na matamuni, ia sa volai kece sara na tikiqu e na nomuni vola, me caka tiko e na veisiga, ni sa sega ni caka oti e dua.” (Same 139:16) E tiko ena imatai ni nomu sela e basika mai na peleni taucoko me buli kina na tiki ni yagomu kece. Na peleni sara ga oqori e lewa nomu buli tiko ena loma ni ciwa taucoko na vula o tiko kina ena kete i tinamu, vaka kina na nomu tubu cake mo dua na uabula ena 20 na yabaki e tarava. Levu na veisau e tara na yagomu ena gauna kece oqori, ia na veisau oya e lewa tiko mai na itukutuku sa porokaramutaki tu ena imatai sara ga ni nomu sela ni o se qai kunekunetaki.

¹⁰ E sega ni kila o Tevita se cava na sela se na gene, ni se sega ni buli ena nona gauna na iloilo ni vakalevutaki ka (microscope). Ia a siqema ga ni gadrevi dina e dua na peleni me baleta na buli ni yago. De sa kila toka na ivalavala e tubu kina na gone ena kete i tinana, oya na vuna e rairai nanuma kina ni ikalawa yadua e vauci ena tubu ni gone e muria e dua na ivakarau se peleni sa virikotori oti vata kei na gauna me yaco kina. E tukuna vakaibalebale o koya ni peleni oya sa “volai” oti tu ena ‘ivola’ ni Kalou.

11. E vu mai vakacava na keda ibulicaki kei na keda irairai?

¹¹ Sa kilai nikua ni taka mai vei rau nomu itubutubu kei ira nomu qase eliu na kemu balavu, kemu irairai, roka ni yaloka ni matamu kei na drauniulumu, kei na levu tale na ka me baleti iko, ia na ka kece oqori sa lewai oti tu ena nomu gene. E tiko ena nomu sela e tini vakacaca na udolu na gene, ia na gene yadua e tiki ni dua na isema balavu e buli mai na DNA (deoxyribonucleic acid). Na ivakaro me buli kina na yagomu era “volai” tu ena nomu DNA. Gauna kece era tawase kina nomu sela me dua tale na sela vou, se me sosomitaki na sela makawa, ena vakadewataka na ivakaro oya na nomu DNA, oya na vuna o bula tiko kina, qai sega ni veisau na kemu irairai. Sa dua dina na ivakaraitaki vakasakiti ni nona kaukaua kei na nona vuku na Kalou!

Eda Kilaitani ena Noda Vakasama

12. Na cava sara mada eda duatani kina o keda kei ira na manumanu?

¹² “Sa ka talei vei au na nanuma ni lomamuni na Kalou! A ka levu na kenai wiliwili! Ke’u sa via wilika, ke sa ka levu ka lailai na mata ni nuku.” (Same 139:17, 18a) E totoka tale ga na kedra ibulicaki na manumanu, qai tiko e so na ka era uasivia kina na tamata. Ia na Kalou e solia na vakasama vei keda na tamata. Na ka oqo e yawakalia vei ira na manumanu. E kaya e dua na ivola vakasaenisi: “Levu beka na ka eda tautauvata kina na tamata kei na veika bula tale era tu, ia eda duatani ga o keda vei ira kece oqori ena noda rawa ni vosa kei na noda rawa ni vakasama. Eda duatani tale ga vakalevu baleta nida dau vakatataro: Eda via kila se da basika se buli vakacava.” De dua, a veinanuyaka tale ga o Tevita na tikina oqo.

13. (a) E rawa vakacava vei Tevita me vakananuma vakatitobu na vakasama ni Kalou? (b) Eda na muria vakacava na ivakaraitaki i Tevita?

¹³ Ia na ka eda duatani duadua kina vei ira na manumanu, oya ni rawa nida vakananuma na vakasama ni Kalou.c Oqo e dua vei ira na sala uasivi eda “ucuya kina na Kalou.” (Vakatekivu 1:27, NW) A vakayagataka vinaka o Tevita na isolisoli oqo. A dau vakananuma vakatitobu na ivakadinadina e dusia ni bula na Kalou, qai vakasamataka nona itovo vakasakiti e kune ena veika buli era tu yavoliti koya. A tiko tale ga vei Tevita na ilavelave taumada ni iVolatabu era volai kina na veika a vakatakila na Kalou me baleti koya kei na nona cakacaka. Mai na veika e wilika o Tevita, e kila rawa kina na vakasama ni Kalou, nona itovo, kei na nona inaki. A vakacaucautaka na Dauveibuli o Tevita ni vakauqeti koya na nona dau vakananuma na veika e volai ena iVolatabu, na veika era buli, vaka kina na veika e cakava ena vukuna na Kalou.

Na Noda Vakabauta

14. Na cava e sega ni gadrevi sara kina meda kila na ka kece me baleta na Kalou meda qai vakabauti koya kina?

¹⁴ Ni lai vakasamataka o Tevita na levu ni veika buli era tu kei na veika e volai ena iVolatabu, e liaca sara ga kina ni sa na sega tu ga ni rawa vua me kila taucoko na vuku ni Kalou kei na nona rawaka. (Same 139:6) O keda tale ga eda vaka kina. Sa sega tu ga ni rawa nida katuma na ka kece me kilai me baleta na ibulibuli ni Kalou. (Dauvunau 3:11; 8:17) Ia sa “vakaraitaka” mai na Kalou e so na ka ena nona Vosa vaka kina ena veika buli mera yavutaka kina nodra vakabauta o ira na vakasaqara na ka dina ena itabagauna cava ga era bula kina.—Roma 1:19, 20; Iperiu 11:1, 3.

15. Vakamacalataka se rau veisemati vakacava na vakabauta kei na noda veiwekani kei na Kalou.

¹⁵ Na noda vakabauta e sega ni yalani ga ena noda vakadinata ni tiko e dua a bulia na ka kece. E vauci kina na noda nuitaki Jiova dina, noda liaca ni vinakata dina o koya meda veikilai kei koya, da qai veivolekati tale ga. (Jemesa 4:8) Vakasamataka mada nona vakabauta kei na nona nuitaka na tamana dau loloma e dua na gone. Ke vakalewai na tamana ni sega ni rawa ni nuitaki ena gauna e yaco kina na leqa, de dua ena dredre vei gone me vakadeitaka ni tamata nuitaki dina o tamana. Ia ke sa vakadinata sara ga ena veika e sotava ni turaga vinaka na tamana, ena sega vakadua ni lomalomaruataka na nona veivuke ni sotava na leqa. Eda na nuitaki Jiova tale ga vaka oqori kevaka eda vulica na iVolatabu da qai vakasamataka vakatitobu na veika e bulia. Eda na nuitaki koya tale ga nida vakila ni sa rogoci noda masu ni kere veivuke. Ena uqeti keda oqori meda via vulica e levu tale na ka me baleti koya, meda via vakacaucautaki koya me tawamudu mai vu ni yaloda kei na lomada. Sa bau inaki uasivi dina oqo meda guta.—Efeso 5:1, 2.

Qara Nona Veidusimaki na Dauveibuli!

16. Na cava eda vulica mai na nodrau veivolekati o Tevita kei Jiova?

¹⁶ “Ni dikevi au, na Kalou, mo ni kila na lomaqu: mo ni vakatovolei au, ka kila na nanuma ni lomaqu: ka raica se sa dua nai tovo ca vei au, ka tuberi au e na sala ni bula tawa mudu.” (Same 139:23, 24) Liaca o Tevita ni o Jiova e kilai koya sara tu ga vakavinaka—e kila na ka e vakasamataka, tukuna, se cakava. (Same 139:1-12; Iperiu 4:13) E dei na loma i Tevita ena ka oqo, me vaka ga nona nuidei e dua na gone ni roqoti koya voli nona itubutubu dau loloma. E talei dina vei Tevita nona veiwekani veivolekati oqo kei Jiova, qai saga me maroroya dei na veiwekani oqori ena nona dau masu kei na nona dau vakasamataka vakatitobu na veika e bulia o Jiova. Ke da raica na same i Tevita, e levu ga vei ira oqori, wili kina na Same 139, era qaqa ni nona masu, era vakarautaki me lagati vata kei na ivakatagi. Eda na veivolekati tale ga kei Jiova me vakataki koya ke da dau masu da qai dau vakananuma vakatitobu na ka.

17. (a) Na cava a vinakata kina o Tevita me dikeva na lomana o Jiova? (b) Ena vakacava noda bula ke da vakayagataka vinaka noda galala ni vakatulewa?

¹⁷ Nida buli meda veiucui kei na Kalou, e tu kina vei keda na galala ni vakatulewataka na ka. Kena ibalebale sa tu sara ga e ligada na noda via cakava na vinaka se ca. Ia meda kila tiko nida na tarogi yadua ena ivalavala eda vakayagataka kina na galala oqori. O Tevita a sega ni via wili vata kei ira na tamata ca. (Same 139:19-22) A via taqomaki koya me kua ni sikalutu ena cala bibi. Ni sa vakasamataka na vuku levu i Jiova, sa qai masuta o Tevita ena yalomalumalumu me dikevi koya na Kalou, me dusimaki koya ena sala e basika ina bula. Ni vauci keda kece na ivakatagedegede savasava ni Kalou, sa dodonu ga meda dau vakatulewataka vinaka na ka. E dau uqeti keda o Jiova meda talairawarawa vua. Ke da cakava oqori, eda na vakadonui da qai vakalougatataki. (Joni 12:50; 1 Timoci 4:8) Eda na lomavakacegu tu ga ke da lako vata kei Jiova e veisiga, veitalia sara ke dredre vakacava na bula.—Filipai 4:6, 7.

Muri Koya e Buli Keda ena Sala Veivakurabuitaki!

18. Na cava e kaya o Tevita ni sa vakasamataka oti na ibulibuli ni Kalou?

¹⁸ Na cakacaka i Tevita ni se tamata gone na vakatawa sipi. A dau dagava cake na lomalagi ena gauna era kana welewelei voli kina na sipi. Ni sa karobo na vanua, sa qai dau vakasamataka na totoka ni lomalagi kei na veika e vakaibalebaletaka. E vaka oqo na ka e vola: “Sa tukuna na lagilagi ni Kalou ko lomalagi; ka sa vakatakila na cakacaka ni ligana na maliwa levu. Sa dautukuna na vosa na veisiga sa veitarataravi, ka sa vakaraitaka na vuku na veibogi sa veitarataravi.” (Same 19:1, 2) E kila vinaka o Tevita ni gadrevi vua me vakasaqarai koya e bulia na ka kece ena sala vakatubuqoroqoro qai muri koya sara. O keda tale ga meda cakava vaka kina.

19. Na cava eda vulica rawa na gone kei na qase mai na noda kila ni ‘veivakurabuitaki na keda ibulibuli’?

¹⁹ O Tevita e dua a bulataka sara ga na ivakasala i Solomoni na luvena, ni a vakasalataki ira na tamata gone vaka oqo: “Mo nanumi koya ka Buli iko ni ko sa cauravou tiko . . . Mo rerevaka na Kalou, ka muria na nona vunau: ni sai koya ga oqo nai tavi taucoko ni tamata.” (Dauvunau 12:1, 13) A se liaca rawa tu o Tevita ni se cauravou ni ‘veivakurabuitaki na kena ibulibuli.’ Ni moica nona bula me salavata kei na ka e liaca oqo, e raica kina na vinaka ena gauna kece ni nona bula. Ke da vakacaucautaka na Dauveibuli Lagilagi da qai qaravi koya, se da gone se qase, eda na marautaka dina noda bula ena gauna oqo kei na veigauna mai muri. E yalataka na iVolatabu vei ira na kabiti Jiova tiko ga ra qai bulataka na nona ivakatagedegede: “Era na vuavua tiko ni ra sa qase mai; era na drokadroka ka bulabula; me vakatakila ni sa yalododonu ko Jiova.” (Same 92:14, 15) Ena qai noda inuinui me sega ni mudu meda marautaka na cakacaka veivakurabuitaki i koya e buli keda.

[iVakamacala e ra]

Vakamacalataka Mada

• E vakaraitaka vakacava na tubu ni gone ena kete i tinana ni ‘veivakurabuitaki na keda ibulibuli’?

• Na cava meda dau vakananuma kina vakatitobu na vakasama i Jiova?

• E rau veisemati vakacava na noda vakabauti Jiova kei na noda veiwekani kei koya?

[iYaloyalo ena tabana e 23]

Nona tubu cake na gone ena kete i tinana e muria e dua na peleni sa davo oti tu

DNA

[Credit Line]

Unborn fetus: Lennart Nilsson

[iYaloyalo ena tabana e 24]

Eda nuitaki Jiova me vakataki ira na gone era nuitaka na tamadra dau loloma

[iYaloyalo ena tabana e 25]

E tini vakacaucautaki Jiova o Tevita baleta ni vakasamataka vakatitobu na weniligana