iTalanoa ni Nona Bula

Vakanamata ina Vuravura Vou ni Kalou

Talanoataka o Jack Pramberg

Ena dua na tauni ena lomadonu kei Suwiteni ena taudaku ni koro o Arboga, e koto kina na valenivolavola ni tabana ni iVakadinadina i Jiova. Era tiko e kea e rauta ni sivia na 80 na bolecakacaka, keirau okati kina kei na watiqu o Karin. Keirau mai tu vakacava e ke?

NI VOLEKA ni cava na ika19 ni senitiuri, a biu vanua mai Suwiteni e dua na goneyalewa yabaki 15 me lai vakaitikotiko e Mereke. Rau sota kei na dua na dausoko ni Suwiteni ena dua na keba ni curuvanua ena korolevu o Niu Yoka. Rau veidomoni sara, vakamau, sucu kina e dua na gonetagane​—o yau. A yaco oqo mai Bronx, Niu Yoka, e Mereke ena 1916 donuya na iMatai ni iValu Levu.

Sega ni dede, keitou sa toki i Brooklyn, voleka sara ga ena vanua sa tiko kina nikua na Peceli e Brooklyn Heights. Ena dua na gauna e muri, a tukuna vei au o tamaqu na neirau a vakatovolea e dua na waqa lailai volekata na wavu levu na Brooklyn Bridge. Na wavu oqo e laurai vinaka sara tu ga mai na itikotiko liu ni iVakadinadina i Jiova. Au sega ni kila ena gauna oya ni na tara na noqu bula na cakacaka e vakayacori tiko e kea.

Ni oti na iMatai ni iValu Levu ena 1918, sa mai oti tale ga na veilabalabati e Urope. Ra lesu tale na sotia mera valuta e dua tale na meca vou​—na leqa ni cakacaka kei na dravudravua. A nanuma o tamaqu ni vinaka cake me keitou lesu i Suwiteni, keitou mani toki kina ena 1923. Keitou lai vakaitikotiko e Erikstad, e dua na koro lailai volekata e dua na siteseni ni sitimanivanua ena yasayasa o Dalsland. Tekivuna sara o tamaqu e dua na volau ni idinia, na vanua tale ga qo au susugi, au vuli tale ga kina.

Kadre e Dua na Sore ni Kau

A sega ni cici vinaka na bisinisi nei tamaqu, mani lai soko tale ena itekivu ni veiyabaki ni 1930. Keirau biu tu mai kei tinaqu kei na levu ni nona nuiqawaqawa​—o au, na cicivaki ni bisinisi. Dua na siga, a lai sikovi Johan na wati tinaqu levu o Na. Ena nona vakasamataka vakalevu o tinaqu na ituvaki ni vuravura, a taroga: “Johan, sa na va tu ga qo na ituvaki kei vuravura?”

“Sega, Ruth,” e kaya. Mani tukuna sara vei tinaqu na yalayala ni Kalou ni na vakaotia na veika ca kei na veiliutaki dodonu ena kauta mai na nona Matanitu e kena tui o Jisu Karisito. (Aisea 9:​6, 7; Taniela 2:​44) E vakamacalataka ni Matanitu a vakavulica o Jisu meda masulaka, ena vukica tale ga na vuravura me parataisi.​—Maciu 6:​9, 10, VV; Vakatakila 21:​3, 4.

E tara sara ga na lomai tinaqu na vosa ni yalayala ena iVolatabu. Ena nona ilakolako lesu i vale, e sega ni cegu ni vakavinavinaka vua na Kalou. Ia, keirau sega ni marautaka kei Ta na nona sa taleitaka na lotu. Donuya na gauna oqori ena loma ni yabaki 1930, au toki i Trollhättan ena ra kei Suwiteni, au cakacaka sara ena dua na volau levu. Sa cegu tale ga mai na soko o Ta, sega ni dede rau sa toki tale ga mai kei Na ena vanua au tiko kina. Keitou sa mai duavata tale vakavuvale.

Ni kauaitaka nona waloloi vakayalo, a vaqarai ira na iVakadinadina i Jiova o Na ena vanua keitou sa mai tiko kina. Ena gauna oya, era se dau soqoni ena vale vakaitaukei na mataveitacini, me vaka ga era a cakava na lotu Vakarisito taumada. (Filimoni 1, 2) Ni sa kena gauna me vakayacori e vale na soqoni, a lomaleqa o Na qai kerei Ta ke rawa ni sureti ira mai na nona itokani. A sauma o Ta: “Era noqu itokani tale ga na nomu itokani.”

E dola tu na vale vei ira na mataveitacini. Nira curu mai, au dau biubiu meu lako. Ia, sega ni dede au sa tiko tale ga ena nodra soqoni. E tarai au dina na nodra veikauaitaki kei na nodra yalomalumalumu na iVakadinadina, e veisautaka vakadua na noqu rai me baleti ira. Tekivu kadre e lomaqu e dua na sorenikau​—na inuinui ni bula se bera mai.

Sokowasa

A curumi au tale ga na yalo ni soko e dau tu vei tamaqu niu a qai kaimua tale ga. Ena gauna vata oqori au kauaitaka tale ga vakalevu na noqu veiwekani kei na Kalou. Ni keitou sobu i vanua, au dau qarai ira na iVakadinadina i Jiova. Dua na neitou kele e Amsterdam, Oladi (kilai ena gauna oqo me o Necaladi), au lako ina positovesi meu vakataroga na vanua era tiko kina na iVakadinadina. Oti neitou veivosaki, a soli sara mai vei au e dua na yaca ni vanua, au mani lako sara kina. A kidavaki au e katuba e dua na goneyalewa yabaki tini. Dina niu vulagi, au vakila ga na nodratou veikauaitaki na goneyalewa qo kei na nona vuvale​—ivakaraitaki dina ni veilomani vakamataveitacini e vuravura raraba!

Dina ni keitou dui vosavosa, ia ni ratou vakaraitaka vei au e dua na ivola ni vula, na ituvatuva ni sitimanivanua kei na nodratou droinitaka e dua na mape, au kila kina ni vakarau caka e dua na soqo ni tabacakacaka ena tauni voleka, o Haalem. Au mani lako, dina niu sega ni kila e dua na ka e tukuni, sa dua ga na ka na noqu taleitaka. Niu raici ira na iVakadinadina nira veisoliyaka tiko na ivola ni veisureti ni vunau soqovi levu ena Sigatabu, e gu sara ga na lomaqu meu vakaitavi tale ga. Au mani tomika na ivola ni veisureti era viritaka laivi e so, au qai veisoliyaka tale.

Dua na gauna ni keitou kele e Buenos Aires, Argentina, au kunea sara na valenivolavola ni tabana ni iVakadinadina i Jiova. E tiko kina e dua na ofisi kei na rumu ni maroroi yaya. E dua na marama e culacula toka ena desi, qai toka e yasana e dua na goneyalewa lailai, rairai luvena, e qitora tiko na nona matakau. Sa bogi levu, ia e dua na turaga e taura tiko mai e so na ivola mai na vata, wili kina na ivola Creation ena vosa vakaSuwiteni. Niu raica nodratou matamamarau, au vakadeitaka sara ga ena gauna oya niu vinakata meu na dua tale ga na iVakadinadina.

Ena neitou soko lesu i Suwiteni, keitou vakavodoki ira na cakacaka ena waqavuka ni mataivalu ni Kenada a lutu na nodra waqavuka ena baravi ni wasawasa e Newfoundland. Oti e vica na siga ni keitou sa voleka yani i Sikoteladi, keitou kau vakavesu ena dua na waqa ni mataivaluiwai ni Igiladi. Keitou kau i Kirkwall ena yatuyanuyanu o Orkney me keitou vakatarogi. Sa cabolo na iKarua ni iValu Levu, era qai curubotei Poladi na mataivalu i Itala ena Sepiteba 1939. Oti e vica na siga, keitou sereki mani keitou yaco bula i Suwiteni.

Sega wale ga niu sa yaco bula i vale, ia sa rawa tale ga meu vakavinakataka noqu veiwekani kei na Kalou. Gauna oqo au sa vinakata sara ga meu nona tamata, au sega tale ni qai via calata na soqoni. (Iperiu 10:24, 25) E vakavu marau vei au niu dau vunau vei ira na noqu itokani ena waqa, qai yaco tale ga e dua vei ira me iVakadinadina.

Taba ni Veiqaravi Lavotaki

Au a sikova na valenivolavola ni tabana ni iVakadinadina i Jiova e Stockholm ena itekitekivu ni 1940. A kidavaki au o Johan H. Eneroth, a liutaka tiko na cakacaka e Suwiteni ena gauna oya. Noqu tukuna vua niu via vakaitavi tale ga ena cakacaka vakavunau vakatabakidua meu dua na painia, a vakaraici au matua qai taroga, “O vakabauta ni qo na isoqosoqo ni Kalou?”

“Io,” au sauma. Yaco sara meu papitaiso ena ika22 June, 1940, tekivu veiqaravi ena valenitabana ena itikotiko totoka oya qai cakacaka vata kei ira era ivakaraitaki vinaka. Keitou dau lai vunau ena mua ni macawa. Ena vulaikatakata, keitou vodo basikeli ina yalava ribayawa, vunau ena mua ni macawa taucoko, qai dau moce ena dela ni co malai ena bogi.

Ia, vakalevu me keitou vunau ga e Stockholm. Dua na siga, au raica e dua na turaga ni vakusakusa tiko ena nona vakavinakataka na nona taqe ni waikatakata ena ruku ni nona vale. Au mani cokia na liga ni noqu sote, qai vukei koya. Ena gauna sa mudu kina na turu ni wai, a vakaraici au mai ena vakavinavinaka na turaga oya qai kaya: “Au kila ni o rairai lako mai ena dua tale na inaki. Daru lai savata mada na ligadaru, me daru gunu kofi.” Au tomani koya, au qai vunau vua ni keirau gunu kofi tiko. A yaco na turaga oqo me dua tale ga na taciqu lotu Vakarisito.

Dina ni tukuni ni sega ni tokona na ivalu o Suwiteni, a tarai ira ga na lewena. Ra kacivi e levu na tagane mera curu ena mataivalu, okati kina o au. Au a bala vakalekaleka e valeniveivesu niu sega ni via vakaitavi ena vakaukaua yago ni mataivalu. Ena dua na gauna emuri, au bala tale i valeniveivesu. E levu na itabagone iVakadinadina era kacivi ena mataveilewai, rawa kina me keimami vunautaka na Matanitu ni Kalou. E dina kina na parofisai i Jisu: “Dou na kau ki na matadra na kovana kei na tui e na vukuqu, mei vakadinadina vei ira, vei ira talega na veimatanitu tani.”​—Maciu 10:18.

Veisau Noqu Bula

Mai cava na ivalu e Urope ena 1945. Rau mai sikovi keimami ena mua ni yabaki oya o Nathan H. Knorr, a liutaka tiko na cakacaka e vuravura raraba, kei na nona vunivola o Milton Henschel mai Brooklyn. Nodrau veisiko e bibi sara ga ena kena tuvai vinaka tale na cakacaka vakavunau e Suwiteni​—vei au sara mada ga. Noqu rogoca niu rawa ni curu ena koronivuli na Watchtower Bible School of Gilead, au volavola sara meu kerea meu tiko tale ga kina.

Na yabaki e tarava au sa dabe toka ena rumunivuli ena koronivuli e koto ena taudaku kei South Lansing, Niu Yoka. Ena loma ni lima na vula ni noqu vuli, na veika au vulica e vakatitobutaka noqu taleitaka na iVolatabu kei na isoqosoqo ni Kalou. Au vakila tale ga na nodra veikauaitaki kei na nodra torovi rawarawa na tacida era liutaka tiko na cakacaka vakavunau e vuravura raraba. Keimami gumatua na cakacaka vata. (Maciu 24:14) Dina ni sega ni ka vou vei au, ia au marautaka dina niu raica sara ga e mataqu.

Sa toro voleka mai na gauna​—9 Feperueri, 1947—me keimami taura kina na neimami ilesilesi na ikawalu ni kalasi ni koronivuli e Kiliati. A kacivaka o Brother Knorr na vanua keimami dui lesi kina. Ni sa yacovi au mai, e kaya: “E sa na lesu i Suwiteni o Brother Pramberg me lai veiqaravi vei ira na tacina e kea.” Meu tukuna vakadodonu, au sega ni taleitaka na lesu i Suwiteni.

Sega ni Rawarawa na iLesilesi

Niu lesu i Suwiteni, au vulica e dua na cakacaka vou e sa tekivutaki tale ga ena levu na vanua e vuravura​—na cakacaka vakaivakatawa ni tikina. Au lesi meu imatai ni ivakatawa ni tikina ena vanua taucoko o Suwiteni. Au tuvanaka, au raica tale ga na cicivaki ni soqo e qai vakatokai e muri me soqo ni tabacakacaka, era vakayacori ena veikoro lelevu kei na veitauni e Suwiteni raraba. Me vaka ni se vou na ituvatuva oqo, e lailai sara na kena ivakamacala e soli vei au. Ena kena vinaka duadua e rawa, keirau sa qai vakarautaka kei Brother Eneroth e dua na porokaramu. Au nuiqawaqawataka vakalevu na itavi e lesi vei au, vakavuna meu torovi Jiova kina vakalevu ena masu. Ia, ena loma ni 15 na yabaki, au marautaka na itavi dokai vakaivakatawa ni tikina.

Dredre me kune ena gauna oya na vanua ni soqoni e veiganiti. Keimami sa qai vakayagataka ga na vale ni danisi kei na so tale na vale era batabata qai makawa. Dua na kena ivakaraitaki na soqo a caka mai Rökiö, e Finiladi. A vakayacori na soqo ena dua na valenisoqo makawa sa lala dede tu. E lutu na ucacevata qai va na dikiri celcius. Keimami mani waqaca na buka ena rua na sitovu lelevu e caka mai na dramu ni waiwai. Ia, keimami sega ni kila nira vakasova tu ena ikuvukuvu ni vale na manumanu. E curuoso kina na vale taucoko ena kubou! Ia, keimami pulou ga ena kote qai dabe toka ga vakadua dina ga ni sa katikati tu na mata i keimami. Sa qai guiguilecavi dredre ga na neimami soqo.

A vinakati tale ga me vakarautaki na kedra na tiko ena tolu na siga ni soqo ni tabacakacaka. Taumada, a sega na iyaya me vakayagataki qai sega soti ni keimami kila na veika me caka. Ia era bole ga na mataveitacini mera veiqaravi. Ena siga ni soqo, era marau na civi pateta qai veitalanoataka na veika era dui sotava. Tekivu tale ga kina e levu na veitokani vinaka sara ena nodra cakacaka vata vaka oqori na mataveitacini.

E dau volai tale ga ena papa na itukutuku me baleta na soqo ni tikina, keimami qai tayabetaka e gaunisala. Keimami taubale ina koro kei na tauni me keimami veisureti ina vunau soqovi levu. Era dau veidokai ra qai veikauaitaki na lewenivanua. Kena ivakaraitaki ena tauni o Finspång, era duri tu e gaunisala e dua na ilala era cakacaka ena dua na vale ni buli iyaya. Sa qai kailavaka e dua: “Oqo o ira na ilala era qaqa vei Itala!”

Dua Tale na Veisau Levu

A veisau na noqu bula ena gauna au sotavi Karin kina, e dua na goneyalewa totoka. Keirau a sureti ina soqo ni veimatanitu a caka ena Yankee Stadium, ena koro levu o Niu Yoka, ena Julai 1953. A cakava na neirau vakamau o Milton Henschel ena siga Moniti na ika20, donuya e dua na gauna ni vakacagicagi ni soqo oya. E vakasakiti dina na soqo e caka tu oqo ena rara ni qito kilai levu ni baseball e vuravura. Keirau veitomani voli kei Karin ena cakacaka vakaivakatawa dauveilakoyaki me yacova na neirau sureti ena 1962 me keirau lewe ni vuvale e Peceli e Suwiteni. Au tekivu cakacaka ena Tabana ni ivola. Ia, niu a vuli mekeniki, au lesi meu qarava na misini ni tabaivola kei na so tale na misini ena valenivolavola ni tabana. O Karin e vica vata na yabaki nona cakacaka tu ena tabana ni savasava. Ia sa vica qo na yabaki nona cakacaka tiko ena tabana ni Vakadewa, oya me wilika na ka e vakadewataki.

E vakainaki qai marautaki neirau bula ena sivia na 54 na yabaki keirau qaravi Jiova voli kina vakaveiwatini! Sa vakalougatataka o Jiova na nona isoqosoqo era lewena na nona dauveiqaravi gugumatua. Ena gauna au tekivu veiqaravi kina ena valenivolavola ni tabana ena 1940, era le 1,500 ga na iVakadinadina e Suwiteni. Ia ena gauna oqo, sa sivia na 22,000. E levu cake sara na tubu ena so tale na yasa i vuravura, sa lai yacova kina e sivia na ono veimama na milioni.

Me vaka na waqa vakalaca e tosoya tiko na cagi, e toso tale ga noda cakacaka ni tokona tiko o Jiova. Eda sega ni kidroataka na veilecayaki ni kawatamata, ia e dei ga na noda vakabauta. Sa tu sara ga oqo e matada na vuravura vou ni Kalou. Keirau vakavinavinakataka kei Karin na nona yalovinaka na Kalou, qai neirau qaqanimasu e veisiga me solia vei keirau na kaukaua me keirau yalodina tiko ga me yacova na neirau rawata na neirau isausau​—oya na veivakadonui ni Kalou kei na bula tawamudu!​—Maciu 24:13.

[iYaloyalo ena tabana e 12]

Tene toka vei tinaqu

[iYaloyalo ena tabana e 13]

Vanua keirau vakatovolea kina na waqa lailai kei Ta ena itekitekivu ni veiyabaki ni 1920

[iYaloyalo ena tabana e 15]

Keirau kei Herman Henschel (tama i Milton) e Kiliati, ena 1946

[iYaloyalo ena tabana e 16]

Keirau vakamau ena Yankee Stadium, 20 Julai, 1953