Yavu Ni Vuvale Mamarau

Vakavulici Ira na Luvemu ena iTovo e Kilikili

E tukuna o Loida,a e dua na tina mai Mexico: “A veisoliyaki na kondom (condom) mai koronivuli, era nanuma kina na itabagone ni sega ni dua na kena leqa ke ra veiyacovi baleta nira vakayagataka na kondom.”

E tukuna o Nobuko e dua na tina mai Japani: “Au tarogi luvequ tagane se cava ena cakava ke rau tiko taurua kei nona itau goneyalewa. E tukuna o luvena, ‘Au sega ni kila.’ ”

NI SE gonelailai sara na luvemu tagane se yalewa, o na qarauna me tu vinaka na veika ena nomu vale me kua ni vakaleqai koya? O na rairai ubia na vanua e sucu mai kina na livaliva, maroroya vinaka na iyaya gagata, o na vakaduria na ilati e katuba ni o via taqomaka na bula nei luvemu.

Ke a va mada ga oya na kena rawarawa nomu taqomaka na bula ni luvemu itabagone! Ia qo na ka o na leqataka vakalevu: ‘E dau sarava beka na iyaloyalo ca ena internet na luvequ tagane?’ ‘E dau vakauta beka na kena itaba veivagarogaroi ena mobail o luvequ yalewa?’ Ia koya e leqataki vakalevu sara, ‘Sa veiyacovi tiko beka na luvequ?’

O Nanuma ni o Taqomaki Ira

Eso na itubutubu era saga mera yadrava na luvedra ena loma ni 24 na aua, oya mera tiko volekati ira ra qai via kila na ka kece era cakava. Koya gona na nodra dau yadravi va qori, era sa qai vunitaka matua kina na luvedra tagane se luvedra yalewa na nodra cakava na itovo erau saga tiko na itubutubu mera kua ni cakava.

E macala ni sega ni vinaka na nomu via lewa na ka kece era cakava na luvemu. Na Kalou o Jiova e sega ni muria na iwalewale oya mera talairawarawa kina vua na nona ibulibuli, mera kua tale ga ni cakava qori na itubutubu. (Vakarua 30:19) O na vukea vakacava na luvemu itabagone me vakatulewa vakayalomatua?​—Vosa Vakaibalebale 27:11.

Na yavu vinaka, oya mo veivosaki tiko ga kei ira na luvemu qai tekivu sara nira se lalai.b (Vosa Vakaibalebale 22:6) Nira sa lai itabagone, veivosaki tiko ga kei ira. Ni o dua na itubutubu o iko sara ga me nodrai ivurevure ni itukutuku nuitaki. E tukuna o Alicia e dua na goneyalewa mai Peritania: “E levu era nanuma ni vinaka cake mera veivosakitaka na veika me baleta na veiyacovi kei ira na nodra itokani, ia e cala oya. Ena marautaki me keimami rogoca qori vei ira na neimami itubutubu. Keimami vakabauta na ka era na tukuna.”

Na Bibi ni iTovo e Kilikili

Nira tubucake tiko na gone, ena gadrevi mera kila e levu tale na ka me baleta na veiyacovi, sega ni nodra kila ga nodra a kunekunetaki ra qai sucu. E dodonu tale ga me “vakavulici . . . nodra vakasama me vakaduiduitaka na ka e donu mai na ka e cala.” (Iperiu 5:​14) Koya gona ena vinakati mera vakabauta sara ga na veika me baleta na ivalavala ni veiyacovi e kilikili ra qai bulataka. O na vakavulici luvemu itabagone vakacava ena itovo e kilikili?

Mo dikeva sara ga e liu na ka o vakabauta me baleta na ulutaga qo. Me kena ivakaraitaki, rairai o vakabauta ni cala na veidauci​—oya nodrau veiyacovi e rua erau sega ni vakamau. (1 Cesalonaika 4:3) Era na rairai kila tale ga na luvemu na ka o vakabauta, de ra na cavuqaqataka sara ga na tikinivolatabu e tokona. Nira tarogi era na tukuna ni cala na veiyacovi ni bera na vakamau.

Ia e sega ni sa rauta oya. E tabaki ena ivola na Sex Smart ni so na itabagone era na rairai tukuna nira duavata kei na ka era vakabauta na nodra itubutubu me baleta na veiyacovi. E kaya na ivola: “Era lomalomarua mera tukuna ga na nodra nanuma. Ni yaco e dua na ituvaki tawanamaki me baleta na itovo e dodonu kei na kena e cala era veilecayaki ra qai leqa vakalevu.” Qo na vuna e bibi kina mera kila na ivakavuvuli ni itovo e kilikili. O na vukea vakacava na luvemu me kila qori?

Tukuna vakamatata na ka o vakabauta. O vakabauta ni veiyacovi e yalani ga vei ira na vakamau? Mo dau tukuna vakamatata vua na luvemu itabagone. E tukuna na ivola Beyond the Big Talk, na vakadidike a caka e kune kina “ni vuvale era tukuna vakadodonu na itubutubu vei luvedra itabagone nira sega ni vinakata mera veiyacovi, e laurai ni o ira na itabagone qo ena sega ni totolo na nodra vinakata mera veiyacovi.”

Io, me vaka sa cavuti oti mai, na nomu tukuna ga na ka o vakabauta e sega ni ivakadei nira na bulataka qori na luvemu. Ia ni tukuni vakamatata na itovo o vinakata mera bulataka na nomu vuvale, qori ena yavutaki vinaka kina na bula i luvemu. E laurai ena vakadidike ni levu na itabagone era ciqoma na nodra vakabauta na nodra itubutubu, ia era sega ni bulataka.

TOVOLEA MADA QO: Mo tekivuna na veivosaki, o rawa ni kauta cake mai na irogo ni dua na ka e yaco, oti qai vakamacalataka na nomu rai. Me kena ivakaraitaki, ke o rogoca e dua na itukutuku me baleta na kucu, o rawa ni kaya: “Au kidroa sara ga ena itovo vakaloloma era cakava eso na tagane vei ira na yalewa. O kila era vulica mai vei na ivalavala oya?”

Tukuna na ka dina me baleta na veiyacovi. E gadrevi na veivakaroti. (1 Korinica 6:​18; Jemesa 1:​14, 15) Ia na iVolatabu e tukuna ni veiyacovi e isolisoli ni Kalou, sega ni dai i Setani. (Vosa Vakaibalebale 5:​18, 19; Sere i Solomoni 1:2) Ke o tukuna wale ga vei ira na luvemu itabagone na rerevaki ni veiyacovi, ena rairai vakavuna na rai cala e sega ni vakaivolatabu me baleta na ulutaga qo. E tukuna o Corrina e dua na goneyalewa e tiko mai Varanise: “Erau dau weroka na noqu itubutubu na veika me baleta na veiyacovi vakasisila, e vakavuna gona me duatani na noqu rai me baleta na veiyacovi.”

Mo vakadeitaka mera kila na luvemu na ka dina me baleta na veiyacovi. E kaya o Nadia e dua na tina e tiko mai Mexico: “Au dau saga me ratou kila na luvequ itabagone ni veiyacovi e totoka, e nona isolisoli na Kalou o Jiova meda marautaka. Ia e dodonu ga me caka ena lomanibai ni vakamau. Ena vakavu marau se rarawa, ena vakatau qori ena sala e vakayacori kina.”

TOVOLEA MADA QO: Ena gauna tale o veivosakitaka kina kei luvemu na ka e baleta na veiyacovi, mo tinia vinaka na nomudrau veivosaki. Mo kua ni madua ni tukuna ni veiyacovi e isolisoli totoka ni Kalou, ena rawa ni marautaka qo ena dua na gauna e muri ke sa na vakatulewataka me vakamau. Mo vakaraitaka ena nomu nuidei ni na muria tiko na ivakatagedegede ni Kalou na luvemu itabagone me yacova na gauna qori.

Vukei koya me kila na ka ena rawa ni yaco. Mera vakatulewa vinaka ena basoga ni bula cava ga, ena gadrevi vei ira na itabagone mera kila na vinaka kei na ca ni nodra digidigi. Mo kua ni nanuma ni sa rauta ga na nomu kila na ka vinaka kei na ka ca. E tukuna o Emma e dua na marama lotu vaKarisito mai Ositerelia: “Niu vakasamataka na veika ca au cakava niu se itabagone, au rawa ni kaya ni nomu kila na ivakatagedegede ni Kalou e sega ni kena ibalebale ni o duavata kina. E bibi gona me kilai na yaga ni ivakatagedegede oya​—kei na leqa ena yaco ke sega ni muri.”

E yaga na iVolatabu ni tu kina na ivakaro, e tukuna tale ga na leqa ena yaco ke sega ni muri. Me kena ivakaraitaki, ena Vosa Vakaibalebale 5:​8, 9 era vakaroti na cauravou mera kua ni veidauci ‘de ra solia vei ira na tani na kedra irogorogo vinaka.’ Me vaka e vakaraitaki ena tikinivolatabu qori, ni o ira era veiyacovi ni bera na vakamau e ca na kedra irogorogo, e sega ni taucoko nodra qarava na Kalou, era beci tale ga. O ira qori ena dredre mera kunea e dua me vakawatitaki ira. Ni o vukea na luvemu itabagone me vakasamataka na leqa ena tarai koya vakayago, na lomana, kei na nona veiwekani kei na Kalou ni beci na nona lawa, qo ena uqeti koya me muria.c

TOVOLEA MADA QO: Vakayagataka eso na vosa vakatautauvata me kila kina o luvemu na yaga ni ivakatagedegede ni Kalou. O rawa ni tukuna, me kena ivakaraitaki: “Na waqari ni buka me vakasaqari kina na kakana e vinaka, ia e ca ke waqari me vakamai kina na veikauloa. Na cava na kedrau duidui? E salavata vakacava na nomu isaunitaro kei na lawa e kotora na Kalou me baleta na veiyacovi?” O rawa ni wilika na itukutuku ena Vosa Vakaibalebale 5:​3-​14 me kila kina na luvemu itabagone na ca ni veidauci.

E kaya o Takao, e dua na cauravou yabaki 18 mai Japani, “Au kila meu cakava na ka e dodonu, ia au valuta tiko e veigauna na gagadre ni yago.” Ke o dua na itabagone o sotava tiko oya, mo lomavakacegu ni sega ni yacovi iko duadua ga. Ni vakadinadinataka sara ga qori na yapositolo o Paula e dua na duruvesi ni lotu vaKarisito: “Niu via cakava na ka e dodonu, e tiko ga vei au na ca.”​—Roma 7:​21.

E vinaka mera kila na itabagone ni sega ni matewale nodra sasaga. Era na vakasamataka kina na ka mera cakava mera dua na gone vinaka. Era na taroga kina, ‘Au na lewa ga na noqu bula, qai kilai ni vinaka na kequ irogorogo, au qarava na Kalou ena yalodina, se kilai niu dau vakamumuri tu ga, au qai rawai rawarawa ena noqu gagadre?’ Nomu vakavulici luvemu ena itovo e kilikili ena vukei koya me vakasamataka vakayalomatua na nona isaunitaro.

[iVakamacala e ra]

[Kato ena tabana e 20]

iVolatabu​—Se Yaga Tiko ga me Yacova Mai Nikua

“E vakadinadinataki ni se yaga tiko ga me yacova mai nikua na ivakasala ena iVolatabu me baleta na veiyacovi. Ena kena sa qai toro cake ga na iwiliwili ni itabagone e vakaleqai na lomadra ena veiyacovi dole, bukete e sala, tauvi AIDS kei na mate ca ni veiyacovi eso, e vakarota na iVolatabu ni veiyacovi e yalani ga ena lomanibai ni vakamau . . . qo e kilikili, e itataqomaki vinaka tale ga.” ​—E kaya na ivola, Parenting Teens With Love and Logic.