Na Internet me Vakayagataki Vakavuku

NA KENA buli na misini ni tabaivola ena vica na senitiuri sa oti e veisautaka na ivakarau ni noda veitaratara. E va tale ga qori na Internet ena gauna qo. E vakatokai me dua na sala ni veitaratara e vuravura taucoko, qai vakadinadinataki na kena yaga nikua. Ni o vakayagataka na Internet o na wilika kina na veimataqali itukutuku kei na nodra rai eso tale ena levu na ulutaga.

E dua na nona isolisoli totoka na Dauveibuli, oya na noda rawa ni veivosaki. E rawa kina nida veitalanoataka na noda nanuma kei na so tale na itukutuku. A tekivuna sara ga o Jiova na veivosaki ena nona vakarautaka na idusidusi matata ena ka meda cakava me rawa ni vakainaki kina na noda bula. (Vkte. 1:28-30) Ia me vaka e vakadinadinataki ena ka e yaco ena itekivu ni bula ni kawatamata, e rawa ni vakayagataki cala tale ga na isolisoli ni veivosaki. A lasutaka o Setani na ka e tukuna vei Ivi. Ia a vakabauta o Ivi qai vakadewataka vei Atama, na nona muria na itukutuku lasu oya o Atama sa vakavuna tu qo na noda rarawa na kawatamata.—Vkte. 3:1-6; Roma 5:12.

Vakacava na Internet? Io, eda rawa ni kila ena Internet eso na itukutuku bibi qai vakatotolotaka na ka eda cakava, ia e rawa ni veivakacalai tale ga na itukutuku e tu kina, kania vakalevu na gauna, e vakarawarawataka tale ga na noda raica na ka tawakilikili. Meda raica mada na sala eda rawa ni vakayagataka vakavuku kina na Internet.

E Dina se Lasu na iTukutuku?

Kua sara ni nanuma ni vinaka qai yaga na itukutuku kece ena Internet. Na website ena Internet e rawa ni vakatauvatani kei na dua e canu vivili. Vakacava ke canuma na veimataqali vivili—na kena e vinaka kei na kena e gaga se ca—me vakasaqari kece ena dua na kuro me laukana. E macala ga ni na sega ni kania na vivili ke se bera ni dikeva vinaka na kena e gaga, se vakacava? Na website kece e vakayagataka e levu na komipiuta me rawa ni yauta kina e bilioni vakacaca na Web page e tu kina e levu na veimataqali itukutuku, mai na kena e vinaka kei na kena e ca sara. E bibi meda vakaduiduitaka na itukutuku lasu kei na itukutuku dina meda kua kina ni vakacalai.

Ena 1993, a droinitaki ena dua na mekesini rogo na kedrau itaba e rua na koli e rau tu ena mata ni komipiuta. E tukuna tiko e dua vei rau na koli vua e dua tale: “Ena Internet, e sega ni dua e kila ni o koli.” Me vaka ga era dau cakava nikua e levu ena Internet, a sega tale ga ni vosa vakadodonu vei Ivi o Setani ena gauna makawa. A vakayagataka ga na gata me tukuna vei Ivi ni rawa ni vaka na Kalou. Nikua, e rawa ni lasutaka e dua e dau vakayagataka na Internet ni kenadau ena dua na ka qai sega ni tukuna na yacana. E sega tale ga ni dua na lawa e lewa se o cei me biuta ena Internet na nona nanuma, itukutuku, itaba kei na vakatutu.

Ni o vakayagataka na Internet, kua ni yalowai me vakataki Ivi. Qarauna na ka o wilika qai vakalewa vinaka sara. Kua ni vakabauta totolo, taroga mada e liu: (1) O cei e biuta na itukutuku qo? Eda rawa ni nuitaki koya a vola? (2) Na cava e biuta kina? Na cava e nona inaki? E dau veivakaduiduitaki qai tukuna tiko ga na nona nanuma? (3) E kauta mai vei na nona itukutuku? E tukuna na vanua e kauta mai kina na nona ivakamacala me rawa nira lai raica o ira na wilika? (4) E vou se makawa na ivakamacala qori? E bibi meda muria tale ga nikua na nona ivakasala na yapositolo o Paula vei Timoci ena imatai ni senitiuri. A vola o Paula: “Qarauna vinaka na ka e sa nuitaki vei iko, lako tani mai na veivosaki tawayaga e beci kina na ka e savasava, vaka kina na veivosaki veicalati e nanumi tu ni vuku dina.”—1 Tim. 6:20.

E Vakalusi Gauna se Sega?

Eda na sega ni vakalusi gauna, igu, kei na ilavo ke da vakayagataka vakavuku na Internet. E rawa nida volia totolo e dua na ka ena Internet nida tiko ga e vale, eda rawa ni raica tale ga e kea na vanua e sau vinaka duadua kina na iyaya. Na sausaumi se veika vakailavo me lai caka ena baqe sa rawa ni caka toka ga mai vale, da qai rawa ni cakava qori ena gauna ga eda vinakata kina. Ke da nanuma meda gade, e rawa ni vukei keda na Internet meda vakarautaka e dua na ituvatuva veiganiti e sega ni vakalusi ilavo, kei na so tale na ka me veivosakitaki me baleta na noda gade. E vakarawarawataka tale ga na vaqarai ni naba ni talevoni, itikotiko kei na noda ilakolako ina vanua eda gade kina. E levu na ka va qori era vakayagataka na valenivolavola ni tabana ni iVakadinadina i Jiova e veiyasa i vuravura ni sega ni vakalusi gauna kei na ilavo, e sega tale ga ni vakalevu cakacaka.

Ia e dua na leqa me nanumi tiko me baleta na Internet. Qori na levu ni gauna e rawa ni vakayagataki kina. Na Internet e sega ni dua wale ga na iyaya yaga vei ira eso, ia e vaka me sa nodra iyaya ni vakatatalo taleitaki. Sa sivia tale na gauna era vakayagataka ena qito, volivoli, veitalanoa, e-mail, se ra vaqaqara wale tu ga ena Internet. Ni toso na gauna, era sa sega ni kauaitaka na veika e bibi cake, me vaka na nodra vuvale, itokani, kei na ivavakoso. E rawa sara ga ni veivakabobulataki na Internet. Kena ivakaraitaki, a tabaki ena 2010 ni rauta e 18.4 na pasede na itabagone mai Korea era bobula ena Internet. Era kaya na dauvakadidike ni Jamani ni “levu tiko ga na kedra iwiliwili na yalewa era kudruvaka na nodra sa bobula tiko ena [Internet] na kedra isa.” E kudruvaka e dua na yalewa ni veisau sara ga o watina ena nona dau vakayagataka na Internet, e vakavuna sara ga me kavoro na nodrau vakawati.

A vakau ina dua na valenivolavola ni tabana ni iVakadinadina i Jiova na nona ivola e dua e bobula ena Internet. Ena dua na siga e rawa ni vakayagataka kina e rauta ni tini na aua. A nanuma “e liu ni rairai sega ni dua na kena leqa,” ia e tomana: “Ni toso na gauna, au sa sega ni lako vakalevu ina soqoni, au sa sega tale ga ni daumasu.” Ke gole ina soqoni, e sega ni dau vakavakarau qai vakasamataka tu ga na gauna “me raica tale kina na Internet.” E vinaka ga ni liaca rawa ni dua na leqa levu e sa tiko, qai veisautaki koya. Na levu gona ni gauna eda vakayagataka ena Internet me kua ni lai yacova sara na ivakatagedegede meda sa bobula sara kina.

Yaga na iTukutuku se Sega?

E tukuni ena 1 Cesalonaika 5:21, 22: “Ni vakadeitaka na dina ni ka kece, ni taura matua na ka vinaka. Moni yawaka na veimataqali ca kece ga.” Nida vakayagataka na Internet, meda vakasamataka tiko se cava na rai i Jiova me baleta na ka eda raica. Nida lotu vaKarisito, na ka eda raica e dodonu me savasava qai kilikili. Sa takalevu na iyaloyalo ca ena Internet, qai rawarawa sara meda coriti kina ke da sega ni qaqarauni.

E ka vakayalomatua meda taroga, ‘Au sarava tiko beka e dua na ka au na vunia totolo ke curu mai na rumu o watiqu, rau noqu itubutubu, se o ira na taciqu vaKarisito?’ Ke noda isaunitaro na io, e vinaka meda vakayagataka ga na Internet nira tiko eso tale. Na Internet sa veisautaka sara ga na ivakarau ni noda veivosaki kei na noda volivoli. Sa dolava tale ga e dua na sala vou meda ‘veibutakoci kina e lomada.’—Maciu 5:27, 28.

Me Vakau se Kua?

Na Internet e okati kina na kena ciqomi kei na kena vakau na itukutuku. E tu vei keda na galala meda ciqoma na itukutuku se vakauta vua e dua tale, ia meda vakadeitaka ni dina, e kilikili tale ga na itukutuku qori. Eda dau vakadeitaka ni donu na ka eda vola se vakauta vei ira tale eso? E vakadonui meda vakauta na itukutuku qori?a E yaga qai veiuqeti? Na cava na inaki ni noda vakaraitaka vei ira tale eso? Eda via cakava beka ga meda vakadrukai ira kina na kena vo?

E rawa ni yaga vakalevu na e-mail ke vakayagataki vakavuku. Ia eda rawa ni kila tale ga kina e levu na itukutuku. Vakacava, sa sivia tale na itukutuku butakatakata eda vakauta, sa lai kania vakalevu kina na nodra gauna eso tale mera sega ni cakava kina na ka e yaga? Ni bera nida vakauta e dua na itukutuku, vakacava meda vakasamataka e liu na vuna eda vakauta kina? Na cava sara mada e kena inaki? Ena veigauna sa oti, era dau volavola e levu mera talanoataka kina vei ira na nodra vuvale kei na nodra itokani na veika e yaco dina ena nodra bula, me rawa nira kila na ka era sotava. Qori tale ga na ka me dau vakabibitaki ena noda e-mail. Ke da sega ni kila na dina ni dua na itukutuku, meda kua ni vakauta.

Na cava me noda rai me baleta na Internet? Me sa kua sara beka ga ni vakayagataki? Ena rairai veiganiti qori vei ira eso. Qori na ka e cakava na tagane e sa cavuti oti mai ni a bobula tu ena Internet. Ena yasana adua, e rawa ni yaga vei keda na Internet, ia me ‘maroroi keda na lomavuku, vakatawai keda na yalomatua.’—Vkai. 2:10, 11.

[iVakamacala e ra]

[iYaloyalo ena tabana e 4]

Na cava mo cakava mo kua ni vakacalai ena itukutuku lasu?

[iYaloyalo ena tabana e 5]

Na cava mo vakasamataka e liu ni bera ni o vakauta e dua na itukutuku?