O Jiova e Dau “Vakaraitaka na Ka Vuni”

“Sa dina ga sa uasivi na nomu Kalou vei ira kece na Kalou, ka sa nodra Turaga na tui, ko koya talega ka vakaraitaka na ka vuni.”​—TANI. 2:47.

O NA SAUMA VAKACAVA?

Na cava e vakatakila vei keda o Jiova me baleta na veigauna e se bera mai?

O cei soti na ono na ulu ni manumanu kila?

Erau veisemati vakacava na manumanu kila kei na matakau a tadra o Nepukanesa?

1, 2. Na cava e vakatakila vei keda o Jiova, na cava e cakava kina qori?

NA MATANITU qaqa cava ena veiliutaki tiko e vuravura ena gauna e yavala kina na Matanitu ni Kalou me vakarusa na veiliutaki vakatamata? Eda mai kila na isaunitaro qori baleta ni vakatakila sara ga vei keda o koya e dau “vakaraitaka na ka vuni,” na Kalou o Jiova. Eda na kila na veimatanitu qori mai na ka erau vola na parofita o Taniela kei na yapositolo o Joni.

² O Jiova e vakatakila vei rau na tagane qori e vica na raivotu e baleta na nodra basika veitaravi na manumanu kila. A tukuna tale ga vei Taniela na ibalebale ni raivotu e baleta na matakau levu ivakatakarakara. A raica o Jiova me volatukutukutaki qai maroroi na itukutuku qori me yaga vei keda. (Roma 15:4) A cakava qori me rawa nida vakabauta dei ni sa voleka me yavala na nona Matanitu me vakavurumemeataki ira na matanitu vakatamata.​—Tani. 2:44.

3. Me rawa ni matata vei keda na parofisai ena iVolatabu, na cava meda kila e liu? Na cava na vuna?

³ Na ivola i Taniela kei na ivola i Joni e sega wale ga ni vakaraitaka na walu na tui, se veiliutaki vakatamata, ia e vakaraitaka tale ga na veitaravi ni gauna era na basika kina. Ena rawa ga ni matata vei keda na parofisai qori ke da kila vinaka na imatai ni parofisai e volaitukutukutaki ena iVolatabu. Na cava na vuna? Baleta na vakayacori ni parofisai qori e usutu sara ga ni iVolatabu ra qai sema kece kina na vo ni parofisai.

KAWA NI GATA KEI NA MANUMANU KILA

4. O cei soti era kawa ni yalewa, na cava era na cakava?

⁴ Ni oti na veivorati ena were o Iteni, a yalataka sara o Jiova ni na vakatubura na “yalewa” e dua na “kawa.”a (Wilika Vakatekivu 3:15.) Na kawa qori ena butuqaqia na ulu ni gata, o Setani. A qai vakaraitaka o Jiova ni na cadra mai na kawa qori vei Eparama, ena lewe ni matanitu o Isireli, ena kai Jutia qai basika tale ga ena yatukawa i Tui Tevita. (Vkte. 22:15-18; 49:10; Same 89:3, 4; Luke 1:30-33) E imatai sara ga ni wase ni kawa o Karisito Jisu. (Kala. 3:16) Na ikarua ni wase ni kawa era lewena na lotu vaKarisito lumuti. (Kala. 3:26-29) O Jisu kei ira na lumuti era na lewena na Matanitu ni Kalou, era na vakayagataki mera vakavurumemeataki Setani.​—Luke 12:32; Roma 16:20.

5, 6. (a) E vica na matanitu qaqa e vuravura erau vakatakila o Taniela kei Joni? (b) Na cava e vakatayaloyalotaka na ulu ni manumanu kila ena Vakatakila?

⁵ Na imatai ni parofisai e Iteni, a vakamacalataka ni o Setani ena vakatubura tale ga e dua na “kawa.” Na nona kawa ena veimecaki se cata na kawa ni yalewa. O cei era okati mera kawa ni gata? Qori o ira kece era vakatotomuri Setani ena nodra cata na Kalou ra qai tusaqati ira na nona tamata. Ena ivolatukutuku ni veigauna sa oti, a laurai ni basika na kawa i Setani ena isoqosoqo vakapolitiki se matanitu. (Luke 4:5, 6) Ia era le vica ga na veimatanitu qori era vorati ira na tamata ni Kalou, tekivu mai na matanitu o Isireli yacovi ira mai na ivavakoso vaKarisito lumuti. Na cava e va kina qori? Baleta ni vakamacalataki ena raivotu i Taniela kei Joni ni walu ga na matanitu qaqa kei vuravura.

⁶ Ni voleka na imatai ni senitiuri S.K., a vakatakila o Jisu sa vakaturi oti e vica na raivotu vakasakiti vua na yapositolo o Joni. (Vkta. 1:1) Ena dua na raivotu qori, a raica o Joni na manumanu kila e duri tu vakadua ena nuku ni matasawa, e vakatayaloyalotaka na Tevoro. (Wilika Vakatakila 13:1, 2.) A raica tale ga o Joni e dua na manumanu kila vakarerevaki e cabe mai wasawasa. E vitu na uluna, na Tevoro tale ga e solia vua na lewa. Emuri e qai raica o Joni e dua na manumanu kila kulakula e vitu tale ga na uluna. Qo na ivakatakarakara ni manumanu kila e cavuti ena Vakatakila 13:1. A tukuna kina na agilosi vei Joni na vitu na ulu ni manumanu kila kulakula e vakatayaloyalotaka na “vitu na tui,” se matanitu. (Vkta. 13:14, 15; 17:3, 9, 10) Donuya na gauna e volavola kina o Joni, e lima na matanitu qori era sa bale, dua e se veiliutaki tiko, dua tale “e se bera mai.” O cei soti na matanitu qaqa qori? Meda dikevi ira yadua mada na vitu na ulu ni manumanu kila e volaitukutukutaki ena Vakatakila. Eda na raica tale ga na veika matailalai e volaitukutukutaka o Taniela me baleti ira na veimatanitu qori, nira qai basika ni oti e vica na senitiuri.

IMATAI NI RUA NA ULU—IJIPITA KEI ASIRIA

7. O cei e vakatayaloyalotaka na imatai ni ulu, na cava na vuna?

⁷ Na imatai ni ulu ni manumanu kila e vakatayaloyalotaki Ijipita. Eda kila vakacava? Baleta ni o Ijipita e imatai ni matanitu qaqa me tusaqati ira na tamata ni Kalou. Nira tiko e Ijipita na kawa i Eparama, era tubu mera lewe levu, qo sara ga na yatukawa ena basika kina na kawa ni yalewa. Ia sa qai vakatotogani ira na Isireli o Ijipita. A saga o Setani me vakawabokotaki ira na tamata ni Kalou ni bera ni basika na kawa. Ena sala cava? Na nona uqeti Fero mera vakamatei na gonetagane lalai ni Isireli. Ia a sega ni vakalaiva o Jiova me yaco qori, a sereki ira kina na nona tamata ena nodra vakabobulataki e Ijipita. (Lako 1:15-20; 14:13) Sa qai solia vei ira na Isireli na Vanua Yalataki.

8. O cei na ikarua ni ulu ni manumanu kila, na cava a via cakava?

⁸ Na ikarua ni ulu ni manumanu kila e vakatayaloyalotaki Asiria. Na matanitu kaukaua qo a via vakawabokotaki ira tale ga na tamata ni Kalou. Io, a vakayagataki Asiria o Jiova me totogitaka na yavusa e tini e Isireli ena nodra qaravi matakau kei na nodra talaidredre. Ia era saga tale ga na kai Asiria mera vakarusai Jerusalemi. De dua a vinakata o Setani me vakawabokotaka na vuvale vakatui e Jerusalemi ena nona kila ni na basika mai kina o Jisu. A sega ni inaki i Jiova me vakarusai Jerusalemi o Asiria, ia a vakabulai ira vakacakamana na nona tamata yalodina ena nona vakarusai ira na mataivalu ni Asiria.​—2 Tui 19:32-35; Aisea 10:5, 6, 12-15.

PAPILONI​—NA IKATOLU NI ULU

9, 10. (a) Na cava a vakalaiva o Jiova mera cakava na kai Papiloni? (b) Na cava me caka taumada me rawa ni yaco na parofisai?

⁹ Na ikatolu ni ulu ni manumanu kila a raivotutaka o Joni e vakatayaloyalotaki Papiloni. A vakalaiva o Jiova mera yanaraka na mataivalu ni Papiloni na koro o Jerusalemi ra qai kauti ira vakavesu na kena lewenivanua. Ia ni bera ni vakatara o Jiova me yaco na ituvaki vakamadua qori, a vakasalataki ira rawa na Isireli talaidredre nira na sotava na ituvaki dredre qori. (2 Tui 20:16-18) A parofisaitaka tale ga ni na sega tale ni dua na tui ena dabe ena “[i]tikotiko vakaturaga i Jiova” e Jerusalemi, me vaka a nanumi taumada. (1 Vei. 29:23) Ia a yalataka na Kalou ni na basika ena yatukawa i Tui Tevita o koya e “dodonu me nona,” ena soli tale vua na veiliutaki vakatui.​—Isik. 21:25-27.

¹⁰ E tukuni ena dua tale na parofisai ni na basika na Mesaia se Lumuti ena gauna era se sokalou tiko ga kina na Jiu ena valenisoro e Jerusalemi. (Tani. 9:24-27) Ni bera nira kau vakavesu na Isireli, a parofisaitaki taumada ni na sucu na Mesaia e Peceliema. (Maika 5:2) Me rawa ni vakayacori na parofisai qori, ena vinakati mera sereki mada na Jiu, mera lesu ina nodra vanua, mera tara tale na valenisoro. Ia e sega ni dau kena ivakarau e Papiloni mera sereki na kaivesu. Era na sereki gona vakacava na Jiu? A vakatakila o Jiova vei ira na nona parofita na ka ena cakava.​—Emosi 3:7.

11. Na cava na ivakatakilakila ni matanitu o Papiloni? (Raica na ivakamacala e ra.)

¹¹ Na parofita o Taniela a kau vakavesu tale ga e Papiloni. (Tani. 1:1-6) A vakayagataki koya o Jiova me vakatakila na veitaravi ni matanitu era na veiliutaki e vuravura. A vakatakila o Jiova na ka vuni qori ena nona vakayagataka eso na ivakatakilakila. Kena ivakaraitaki, a vakavuna me tadra na tui Papiloni o Nepukanesa, a raica kina na matakau levu e duidui na ka e buli mai kina. (Wilika Taniela 2:1, 19, 31-38.) A vakayagataki Taniela o Jiova me vakatakila ni ulu koula ni matakau qori e vakatayaloyalotaki Papiloni.b Na matanitu qaqa ena taravi Papiloni e vakatayaloyalotaki ena liga kei na serena siliva ni matakau. O cei na matanitu qaqa qori? Na cava ena cakava vei ira na tamata ni Kalou?

MITIA KEI PERISIA—NA IKAVA NI ULU

12, 13. (a) Na cava a vakatakila o Jiova me baleta na nona vakarusai o Papiloni? (b) Na cava e tukuni kina ni o Mitia kei Perisia erau vakatakarakarataka vinaka na ikava ni ulu ni manumanu kila?

¹² Ni vo e dua na senitiuri me basika o Taniela, a vakatakila o Jiova vua na nona parofita o Aisea na veika matailalai me baleta na matanitu qaqa ena vakarusai Papiloni. A sega wale ga ni vakatakila o Jiova na sala ena vakarusai Papiloni kina, ia e cavuta sara ga na kena iliuliu. Qori o Sairusi, na kai Perisia. (Aisea 44:28–45:2) A rua tale na raivotu a qai raica o Taniela me baleta na Matanitu Qaqa o Mitia kei Perisia. Ena imatai ni raivotu, na matanitu qori e vakatayaloyalotaka na pera e duri tu ena dua na ligana. A tukuni vua na manumanu qori me “kania vakalevu na lewe ni ka.” (Tani. 7:5) Ena ikarua ni raivotu, a raica o Taniela ni matanitu cokovata o Mitia kei Perisia, e vakatayaloyalotaka na sipi tagane e rua na kena ileu.​—Tani. 8:3, 20.

¹³ A vakayagataki Mitia kei Perisia o Jiova me vakayacora na parofisai. Qori ena nona ravuti o Papiloni ra qai vakalesui tale na Isireli ena nodra vanua. (2 Vei. 36:22, 23) Ia na matanitu qaqa o Mitia kei Perisia a voleka ni vakawabokotaki ira tale ga na tamata ni Kalou. E talanoataki toka ena ivola na Esiteri na bukivere i Emani, na paraiminisita e Perisia. A tuvanaka mera vakawabokotaki kece na Jiu era tiko ena vanua era qali e Perisia, a navuca tale ga na tikinisiga me caka kina na veivakamatei. Ena veivuke duadua ga i Jiova era vakabulai kina na Jiu mai na nodra veivorati na kawa i Setani. (Esit. 1:1-3; 3:8, 9; 8:3, 9-14) Qori na vuna e tukuni kina ni ikava ni ulu ni manumanu kila, o Mitia kei Perisia.

KIRISI—NA IKALIMA NI ULU

14, 15. Na itukutuku matailalai cava a vakatakila o Jiova me baleta na matanitu makawa o Kirisi?

¹⁴ Na ikalima ni ulu ni manumanu kila ena ivola na iVakatakila e vakatayaloyalotaki Kirisi. Na matanitu vata ga qori e vakatayaloyalotaka na kete kei na saga parasa a vakamacalataka o Taniela ena tadra i Nepukanesa. E rua tale na raivotu a qai raica o Taniela, e vakamacalataki kina vakamatailalai na veika e baleta na matanitu o Kirisi kei na kena iliuliu qaqa.

¹⁵ Ena dua na raivotu qori, a raica o Taniela ni vakatayaloyalotaki Kirisi e dua na lepate e va na tabana, kena ibalebale ni na totolo na nona ravuravu. (Tani. 7:6) Ena dua tale na raivotu, a raica o Taniela e dua na me, e dua ga na kena ileu levu. E totolo ga na nona vakamatea na sipi tagane e rua na nona ileu, qori o Mitia kei Perisia. A tukuna o Jiova vei Taniela ni vakatayaloyalotaki Kirisi na me, ia na nona ileu e vakatayaloyalotaka na kena tui. Na parofisai qori a tukuni tu mai ni vo e vica na drau na yabaki me qai matanitu qaqa o Kirisi. E sega vakadua ni cala na ka e parofisaitaki. O Alekisada na Ka Levu, na tui rogo duadua e Kirisi makawa, a liutaka na nona ravuti o Mitia kei Perisia. Ia e qai ramusu vakasauri na ileu ni sipi tagane, qori ena nona mate o Alekisada na Ka Levu ena gauna sara ga e se kaukaua tu kina, oya ni se yabaki 32. A vidai sara vakava na nona matanitu, era mani veiliutaki kina e va na nona jenerali.​—Wilika Taniela 8:20-22.

16. Na cava e cakava o Antiochus IV?

¹⁶ Ni oti na nona ravuti Perisia o Kirisi, a lewa tale ga na vanua o Isireli. Ena gauna qori era sa lesu makawa na Jiu ena Vanua Yalataki, sa tara tale tu ga na valenisoro e Jerusalemi. Era se tamata digitaki tiko ga i Jiova na Isireli, e se vakayagataki tiko ga na valenisoro a taravaki tale me vakayacori kina na sokalou dina. Ia ena ikarua ni senitiuri B.S.K., na ikalima ni ulu ni manumanu kila na matanitu o Kirisi, a tusaqati ira na tamata ni Kalou. O Antiochus IV e dua na isosomi kei Alekisada e liutaka tiko e dua na ikava ni vanua o Kirisi, a tara e dua na icabocabonisoro ni lotu butobuto ena lomanibai ni valenisoro e Jerusalemi. A vakarota nira na vakamatei o ira era muria na ivakarau ni nodra sokalou na Jiu. A veitusaqati dina na kawa i Setani! Ia e qai basika e dua tale na matanitu qaqa kei vuravura me isosomi kei Kirisi. O cei na ikaono ni ulu ni manumanu kila?

ROMA​—NA IKAONO NI ULU, ‘REREVAKI DINA QAI KAUKAUA SARA’

17. Na parofisai cava ena Vakatekivu 3:15 a mai vakayacora na ikaono ni ulu ni manumanu kila?

¹⁷ Donuya na gauna me qai raivotutaka kina o Joni na manumanu kila, sa matanitu qaqa tiko e vuravura o Roma. (Vkta. 17:10) Na basika ni ikaono ni ulu ni manumanu kila e yaga dina ena kena vakayacori na parofisai ena Vakatekivu 3:15. O Setani a vakayagataki ira na veiliutaki e Roma mera tagutuva vakalekaleka na kawa ni yalewa, me mavoa kina na “bukubukuni-yavana.” Era cakava vakacava? Era beitaki Jisu me vaka e dua e saqata na matanitu, era veilewaitaki koya, era vakoti koya sara. (Maciu 27:26) Ia a qai mavo na mavoa qori ni a vakaturi Jisu o Jiova.

18. (a) Na matanitu vou cava a digia o Jiova, na cava na vuna? (b) Na cava e cakava na kawa ni gata me tusaqati ira tiko ga na kawa ni yalewa?

¹⁸ O ira na iliuliu ni lotu e Isireli era cakacaka vata kei ira na kai Roma mera bukiveretaki Jisu, levu tale ga na lewenivanua era cati koya. Sa sega kina ni ciqomi Isireli vakayago o Jiova me nona tamata. (Maciu 23:38; Caka. 2:22, 23) A digitaka e dua na matanitu vou, “na Isireli ni Kalou.” (Kala. 3:26-29; 6:16) Na matanitu qori era lewena na lotu vaKarisito lumuti era Jiu kei ira na kai Veimatanitu. (Efeso 2:11-18) Ni mate qai vakaturi oti o Jisu, o ira na kawa ni gata era se tusaqati ira tiko ga na kawa ni yalewa. Ena levu na gauna, a saga o Roma me vakawabokotaka na ivavakoso vaKarisito, qo o ira na ikarua ni wase ni kawa ni yalewa.c

19. (a) Na cava e tukuna o Taniela me baleta na ikaono ni matanitu qaqa e vuravura? (b) Na cava ena veivosakitaki ena ulutaga tarava?

¹⁹ Ena tadra a vakamacalataka o Taniela vei Nepukanesa, e vakatayaloyalotaki Roma na yava aironi. (Tani. 2:33) A raica tale ga o Taniela e dua na raivotu e sega wale ga ni vakamacalataki Roma, ia e tukuni kina ni dua na matanitu qaqa e vuravura ena basika sara ga mai Roma. (Wilika Taniela 7:7, 8.) E rauta ni vica na senitiuri na nodra raici Roma tu na kena meca me matanitu ‘rerevaki dina qai kaukaua sara.’ E tukuni ena parofisai ni na tubu e ‘tini na ileu’ mai na matanitu o Roma, ia e dua na ileu lailai ena kaukaua sara vei ratou. O cei soti na tini na ileu qori? O cei na ileu lailai? E vakaibalebale vakacava na ileu lailai ena matakau a tadra o Nepukanesa? Ena saumi qori ena ulutaga ena tabana e 14.

[iVakamacala e ra]