Vuli Mai na Masu e Vakarautaki Vinaka

1. Na soqo cava era tiko kina na tamata ni Kalou eda na dikeva, na taro cava e basika kina?

“NI TU cake; ni vakavinavinaka vei Jiova na nomuni Kalou ka tawa mudu.” Ena vosa veiuqeti qori, era soqoni kina na tamata ni Kalou ena gauna makawa mera masu vata ena dua na masu balavu duadua a bau volatukutukutaki ena iVolatabu. (Niem. 9:4, 5) A caka na soqo qori e Jerusalemi ena ika24 ni siga ena ikavitu ni nodra vula na Jiu, qori na Tishri, ena 455 B.S.K. Nida dikeva na vuna a caka kina na soqo lavotaki ya, e vinaka meda taroga: ‘Na cava era dau cakava na Livai me cici vinaka kina na soqo qori? Na cava eso tale na lesoni au rawa ni vulica mai na masu e vakarautaki vinaka qo?’—Same 141:2.

DUA NA VULA LAVOTAKI

2. Era ivakaraitaki vinaka vakacava na Isireli ena nodra soqo ni oti na kena tara tale na bai kei Jerusalemi?

² Ni vo e dua na vula me qai caka na soqo ya, era sa vakaotia na Jiu na kena tara tale na bai kei Jerusalemi. (Niem. 6:15) E 52 ga na siga na nodra vakacavara na cakacaka qori, oti era sa qai kauaitaka vakatabakidua na nodra bula vakayalo. Ena imatai gona ni siga ena ikavitu ni nodra vula, era soqoni ena salatu mera rogoci Esera kei na so tale na Livai nira wilika tiko vakadomoilevu na Lawa ni Kalou ra qai vakamacalataka tiko. Era gole na vuvale kece, wili kina o “ira kecega era sa yalomatua me ra kila rawa,” era duri tu ra qai vakarorogo “mai na mataka ka yacova na siga levu.” Era ivakaraitaki vinaka dina vei keda nikua, vakabibi nida dau soqoni ena Vale ni Soqoni vinaka! Ia vakacava e dau ciri yawa ena so na gauna na nomu vakasama, o qai vakasamataka na veika era sega soti ni bibi? Ke vakakina, vakasamataka tale na nodra ivakaraitaki na Isireli makawa ena nodra dau vakarorogo kei na nodra dau vakasamataka vakabibi na ka era rogoca e lai vakavuna mera lai luluvutaka na nodra sega ni talairawarawa ena Lawa ni Kalou.—Niem. 8:1-9.

3. Na ivakaro cava era talairawarawa kina na Isireli?

³ Ia qo e sega ni gauna mera tusanaka kina e matanalevu na nodra ivalavala ca. E siga ni solevu qo, kena ibalebale e dodonu me gauna marautaki mera sokaloutaki Jiova kina. (Tiko 29:1) E mani tukuna o Niemaia: “Ni lako, ni kania na kena uro, ka gunuva na kena kamikamica, ka vakauta nai votavota vei ira sa sega na ka sa vakarautaki kina: ni sa tabu na siga oqo me nei koya na noda Turaga: ia me kakua ni bibi na lomamuni; ni sa vu ni nomuni kaukauwa me marautaki Jiova.” Era mani talairawarawa na Isireli, a yaco me ‘marautaki vakalevu’ na siga ya.—Niem. 8:10-12.

4. Na cava era cakava na ulunivuvale e Isireli? Na cava era raica ni tiki bibi ni Solevu ni Valetabanikau?

⁴ Ena siga tarava, era bosea vata kina na ulunivuvale na sala era rawa ni muria kina vakavoleka na Lawa ni Kalou. Ena nodra dikeva na iVolatabu, era raica ni okati tiko ena ikavitu ni nodra vula na Solevu ni Valetabanikau qai vakacavari ena dua na soqo bibi, e tekivu qori ena ika15 ina ika22 ni siga ena vula o Tishri, era mani vakavakarau sara kina. (Yaloyalo 4) E yaco na Solevu ni Valenitabanikau qori me yaga duadua me tekivu sara mai na gauna i Josua, e yaco tale ga kina me ‘marautaki vakalevu.’ E dua na tiki bibi ni solevu qo oya na kena wiliki e matanalevu na Lawa ni Kalou, qo “e na veisiga, mai nai matai ni siga ka yacova na siga sa kenai tinitini.”—Niem. 8:13-18.

SIGA NI VAKATUTUSA

5. Na cava era cakava na tamata ni Kalou ni bera ni matataki ira na Livai ena masu vei Jiova?

⁵ Ni oti e rua na siga, sa qai veiganiti vei ira na Isireli mera vakatusa e matanalevu na nodra sega ni muria na Lawa ni Kalou. Qo e sega ni siga me caka kina na kana. Era lolo na tamata ni Kalou ra qai vakaisulu taga mera vakaraitaka nira rarawataka nodra beca na Lawa ni Kalou. E se baci wiliki tale na Lawa ni Kalou vei ira na tamata ena mataka me tolu na aua. Ena yakavi, “era sa vakatusa na nodra ca, ka lotu vei Jiova na nodra Kalou.” Era sa qai matataki ira na Isireli na Livai ena nodra cabora e dua na masu e vakarautaki vinaka. —Niem. 9:1-4.

6. Na cava e vakaibalebale kina na nodra masu na Livai, na cava eda rawa ni vulica kina?

⁶ E vakaibalebale na masu era vakarautaka na Livai baleta nira wilika wasoma na Lawa ni Kalou. Na imatai ni tini na tikina e vakatabakidua sara ga ena cakacaka kei na itovo i Jiova. Na iotioti ni tikina e vakabibitaki kina vakavica na “loloma levu” ni Kalou kei na nodra vakatusa vakamatata na Isireli ni sega ni ganiti ira na loloma qori. (Niem. 9:19, 27, 28, 31) Ena vakaibalebale qai sega ni duadua tu ga na noda masu ke da vakatotomuri ira na Livai ya, ena noda dau vakasamataka vakatitobu e veisiga na Vosa ni Kalou, qori noda vakalaiva me vosa vei keda o Jiova ni bera nida masu vua.—Same 1:1, 2.

7. Na cava era kerea vua na Kalou na Livai, na cava eda vulica kina?

⁷ E dua ga na ka a kerei ena masu ya. E laurai qori ni sa voleka ni cava na masu ena tikina e 32, e volai kina: “Oqo, koi kemuni na neimami Kalou, na Kalou levu, ka kaukauwa, ka rerevaki, ka vakabauta tiko na vosa ni yalayala kei na loloma, me kakua ni ka lailai e matamuni na rarawa kecega sa yacovi keimami, kei ira na neimami tui, kei ira na neimami turaga, kei ira na neimami bete, kei ira na neimami parofita, kei ira na neimami qase, kei ira kecega na nomuni tamata, mai na nodra gauna na tui Asiria ka yacova na siga oqo.” Era ivakaraitaki vinaka gona vei keda na Livai, oya meda vakacaucautaki Jiova da qai vakavinavinakataki koya e liu ni bera nida kerea e dua na ka ena noda masu.

VAKACAUCAUTAKI NA YACA LAGILAGI NI KALOU

8, 9. (a) Era vakaraitaka vakacava na Livai na yalomalumalumu ena itekitekivu ni nodra masu? (b) Rua na mataivalu vakalomalagi cava era cavuta na Livai?

⁸ Era vakarautaka vinaka na Livai na nodra masu, ia era yalomalumalumu ni vakadinata ni vosa era digitaka e sega ni vakacaucautaki vinaka sara kina o Jiova. E tekivu gona na nodra masu ena nodra kerea ena yalomalumalumu na veika me baleti ira na tamata ni Kalou: ‘Mera vakavinavinakataka na yacamuni vakaiukuuku, e uasivia na vosa ni veivakarokorokotaki kei na vakavinavinaka kecega.’—Niem. 9:5.

⁹ E tomana na masu qori: “Koi kemuni ko Jiova, sai kemuni duaduaga; ko ni a bulia na lomalagi, na lomalagi kece kei na kedrai vavakoso [“mataivalu,” NW] kecega, na vuravura, kei na ka kecega sa tu kina, na wasawasa, kei na ka kecega sa tu kina, ko ni sa maroroya kece talega; a ra sa vakarokoroko vei kemuni nai vavakoso [“mataivalu,” NW] ni lomalagi.” (Niem. 9:6) Io, e bulia na Kalou o Jiova na vuravura kei na lomalagi taucoko, era tu kina na isoso kalokalo era sega ni wiliki rawa. E vakatubuqoroqoro na ka kece e bulia ena noda vuravura totoka qo kei na vakasakiti ni ka e rawa ni cakava na noda vuravura me rawa nira bula tiko ga kina na veika bula totoka, ra qai rawa ni vakatubukawa tiko ga ena kedra veimataqali. Era vakadinadinataka taucoko qori na agilosi savasava ni Kalou, e rawa nira vakatokai tale ga mera “lewe [“mataivalu,” NW] i lomalagi.” (1 Tui 22:19; Jope 38:4, 7) Era vakamalumalumu tale ga na agilosi ni Kalou mera cakava na lomana nira qaravi ira tiko na kawatamata sega ni uasivi ‘era na qai rawata na icovi ni bula.’ (Iper. 1:14) Era ivakaraitaki vinaka dina na agilosi vei keda ena noda qaravi Jiova tiko ena duavata me vaka ga e dua na mataivalu e vakarautaki vinaka!—1 Kor. 14:33, 40.

10. Na cava eda vulica ena ka e cakava na Kalou vei Eparaama?

¹⁰ Era mani cavuta tarava na Livai na ka e cakava na Kalou vei Eparama, e sa yabaki 99 qai sega ni rau vakaluveni kei na watina o Serai e yava. Sa qai veisautaka kina o Jiova na yacana me o Eparaama, e kena ibalebale ‘tamadra na lewe vuqa.’ (Vkte. 17:1-6, 15, 16) E yalataka tale ga na Kalou vei Eparaama nira na taukena na nona kawa na vanua o Kenani. Eda dau guilecava na tamata na ka eda dau yalataka, ia e sega ni va qori o Jiova. Era masulaka na Livai: “Sai kemuni ko Jiova na Kalou, ko ni a digitaki Eparama, ka kauti koya tani mai Uri mai Kalitia, ka vakayacani koya ko Eparaama: ka kunea na lomana ni sa dina vei kemuni, ka ia vata kaya na veiyalayalati, me solia na nodra vanua na kai Kenani, . . . io me solia ki na nona kawa, ia ko ni sa vakayacora na nomuni vosa; ni kemuni sa yalododonu.” (Niem. 9:7, 8) Meda vakatotomuria tale ga na noda Kalou yalododonu ena noda dau saga meda dina ena ka eda yalataka.—Maciu 5:37.

VAKATAKILAI NA VEIKA SA RAWATA O JIOVA

11, 12. Vakamacalataka na ibalebale ni yaca i Jiova qai laurai vakacava qori ena ka e cakava vei ira na kawa i Eparama.

¹¹ Na yaca Jiova e kena ibalebale “O Koya sa Vakavuna me Yaco,” qo e dusia ni na cakacaka tiko ga na Kalou me rawa ni yaco dina na ka e yalataka. E vakadinadinataki vinaka qori ena ka e cakava na Kalou vei ira na kawa i Eparama ena gauna era tu vakabobula kina i Ijipita. De dua ena gauna ya a dredre mera sereki na Isireli mera qai vakaitikotiko ina Vanua Yalataki. Ia na nona cakacaka tiko ga na Kalou era yaco dina kina na ka e yalataka, qori e vakadinadinataka ni ganiti koya ga na yaca Jiova, ni duatani duadua qai cecere.

¹² Na masu a volatukutukutaka o Niemaia, e tukuni me baleti Jiova: “Ko ni a kunea talega na nodra rarawa na neimami qase mai Ijipita, ka rogoca na nodra tagi mai na Wasa Damudamu; ka vakatakila nai vakatakilakila kei na cakacaka mana vei Fero, kei ira kecega na nona tamata, kei ira kecega na nona lewe ni vanua: kemuni a kila ni ra ia nai valavala vakaviaviaturaga vei ira. Ko ni a vakarogoya kina na yacamuni, me vaka e na siga oqo. Ia kemuni a wasea na wasawasa e matadra, a ra sa lako kina e loma ni wasawasa e na qele mamaca; ia ko ira era vakasavi ira, ko ni a luvuci ira e loma ni wasa titobu, me vaka na vatu ki na wai levu.” E cavuti tale ga ena masu eso tale na ka sa cakava o Jiova vei ira na nona tamata: “Ko ni a vakamalumalumutaka e matadra na lewe ni vanua, na kai Kenani . . . A ra sa kaba na veikoro vakabai, ka ra taukena na vanua qele bula, kei na veivale sa oso e nai yau kecega, nai keliwai, na veiwere-ni-vaini, kei na veiolive, ka vuqa na kau dauvua: a ra sa kana, ka sa mamau, ka sa levulevu mai, ka marautaki ira e na nomuni loloma levu.”—Niem. 9:9-11, 24, 25.

13. E vakarautaka vakacava o Jiova na veika era gadreva vakayalo na Isireli, ia cava era qai cakava?

¹³ E levu tale na ka a cakava na Kalou me vakayacori kina na nona inaki. Kena ivakaraitaki, nira se qai biuti Ijipita ga na Isireli, a vakarautaka sara o Jiova na veika era gadreva vakayalo. Ena nodra masu na Livai vua na Kalou, era nanuma lesu kina: “Ko ni a lako sobu talega ki na dela ni ulu-ni-vanua ko Saineai, ka vosa mai lomalagi vei ira, ka solia vei ira na lewa dodonu, kei na vunau dina, na ka e lesi me caka, kei nai vakaro vinaka.” (Niem. 9:13) Me vaka nira na taukena na Vanua Yalataki na Isireli, a saga kina o Jiova me vakavulici ira me rawa ni ganiti ira na yacana tabu, ia era sega ni muria na veika vinaka era vulica.—Wilika Niemaia 9:16-18.

GADREVI NA VEIVAKADODONUTAKI

14, 15. (a) E lomani ira vakacava na nona tamata ivalavala ca o Jiova? (b) Na cava eda vulica ena ka e cakava na Kalou ena nona matanitu digitaki?

¹⁴ E cavuti ena nodra masu na Livai e rua na cala era cakava na Isireli ni oti ga nodra yalataka ena Ulunivanua o Saineai nira na muria na Lawa ni Kalou. A dodonu ga mera biu tu ena vanualiwa mera mate. Ia e vakacaucautaki o Jiova ena masu: “Kemuni a sega ni biuti ira e na lekutu, e na nomuni loloma levu ga. . . . e vasagavulu na yabaki ko ni a vakani ira . . . era sa sega kina ni dravudravua e na dua na ka; a sa sega ni madra mai na nodrai sulu, a sa sega ni vuvuce na yavadra.” (Niem. 9:19, 21) Nikua tale ga e vakarautaka o Jiova na veika eda gadreva meda qaravi koya kina ena yalodina. Meda kua mada ga ni vakataki ira na vica vata na udolu na Isireli era mate ena vanualiwa ena nodra talaidredre qai lailai nodra vakabauta. Na itukutuku qori era “volai tale ga me ivakasala vei keda eda bula donuya na icavacava ni veika vakavuravura.”—1 Kor. 10:1-11.

¹⁵ E rarawataki ni gauna ga era taukena kina na Vanua Yalataki na Isireli, era muria sara na ivalavala ni nodra sokaloutaki na kalou ni Kenani, e dau caka kina na ka vakasisila kei na laba. Mani vakalaiva o Jiova mera vakalolomataka na nona matanitu digitaki o ira na matanitu voleka. Ena gauna era sa veivutuni kina, e vosoti ira vakayalololoma o Jiova qai vakabulai ira mai na nodra meca. E dau yaco qori “vakavuqa.” (Wilika Niemaia 9:26-28, 31.) Era vakatusa na Livai: “Sa vuqa na yabaki ko ni a vosoti ira kina, ka vunauci ira e na yalomuni ena gusudra na nomuni parofita: ia era sa bese ga ni rogoca: o koya ko ni a soli ira kina ki na ligadra na lewe ni veivanua.”—Niem. 9:30.

16, 17. (a) E duidui vakacava na kedra ituvaki na Isireli ni laurai vata kei ira na nodra qase ena gauna era taukena kina ena imatai ni gauna na Vanua Yalataki? (b) Na cava era vakatusa na Isireli, na cava era yalataka tale ga mera cakava?

¹⁶ Ena gauna mada ga era sa sereki kina na Isireli ena nodra tu vakavesu, era talaidredre tale. Ia na cava e duidui kina na kedra ituvaki? Era tomana na nodra masu na Livai: “Ni raica, keimami sa qali [“bobula,” NW] e na siga oqo, ia na vanua ko ni a solia vei ira na neimami qase, me ra kania na vuana kei na kena vinaka, raica, keimami sa bobula kina: a sa dauvua vakalevu vei ira na tui ko ni sa lesia me veitalia vei keimami, e na vuku ni neimami valavala ca . . . keimami sa vakaloloma sara.”—Niem. 9:36, 37.

¹⁷ Vakacava era tukuna tiko e keri na Livai ni cala na nona vakalaiva na Kalou mera vakararawataki? Sega! Era vakatusa: “Koi kemuni, sa dodonu e na ka kecega sa yacovi keimami; ko ni sa caka dodonu, ia keimami sa caka ca ga.” (Niem. 9:33) Sa qai mai tini na masu totoka qori ena nodra yalataka nira na muria na matanitu o Isireli na Lawa ni Kalou. (Wilika Niemaia 9:38; 10:29) Qori e vakavuna mera dregata kina e dua na ivola e 84 na iliuliu Jiu mera vakaraitaka nodra yalayala.—Niem. 10:1-27.

18, 19. (a) Na cava e gadrevi meda cakava me rawa nida bula kina ena vuravura vou ni Kalou? (b) Na cava meda kua ni cegu ni masuta, na vuna?

¹⁸ Eda gadreva na nona veivakadodonutaki o Jiova me rawa nida bula ena vuravura vou ni yalododonu. E taroga mada ga na yapositolo o Paula: “Na gone cava ena sega ni vakadodonutaka o tamana?” (Iper. 12:7) Eda na vakaraitaka nida na ciqoma na veidusimaki ni Kalou oya ena noda yalodina ni qaravi koya ena vosota da qai vakalaiva na yalona tabu me vakavinakataka na ivakarau ni noda bula. Ke da valavala ca bibi tale ga, eda rawa ni nuidei ni na vosoti keda o Jiova ke da veivutuni dina mai vu ni lomada da qai yalomalumalumu ni ciqoma na veivakadodonutaki.

¹⁹ Sa voleka sara na gauna me na vakacerecerea kina o Jiova na yacana ena kena ivakatagedegede e levu sara ni vakatauvatani ena nona vakabulai ira na Isireli mai Ijipita. (Isik. 38:23) Me vaka ga na nodra qai taukena na nona tamata ena gauna makawa na Vanua Yalataki, era na taukena tale ga na bula ena vuravura vou ni yalododonu ni Kalou o ira kece na lotu vaKarisito era vosota ra qai yalodina ena nodra sokalou vei Jiova. (2 Pita 3:13) Eda vakanamata ena dua na inuinui totoka, meda kua mada ga ni cegu ena noda masuta na kena vakacerecerei na yaca lagilagi ni Kalou. Ena veivosakitaki ena ulutaga e tarava e dua tale na masu ena vinakati meda vakatotomuria me rawa ni vakalougatataki keda kina na Kalou ena gauna qo qai tawamudu.