‘O Ira e Nodra Kalou o Jiova’

1. Na cava era nanuma eso me baleta nodra tiko na dauveiqaravi ni Kalou e vuravura?

ERA vakabauta e levu era dau vakasama nikua ni lailai ga na ka era cakava na lotu lelevu ni Veivanua vaKarisito kei na so tale me yaga ina kawatamata. Era vakadinata eso nira beca na Kalou na lotu qori ena nodra ivakavuvuli kei na nodra itovo, ena sega gona ni vakadonui ira na Kalou. Era vakabauta nira tiko na tamata vinaka ena lotu kece, e raici ira na Kalou qai vakadonui ira mera sokaloutaki koya e vuravura. Era nanuma ni sega ni vinakati mera biuta na lotu lasu ra qai qarava na Kalou vakailawalawa. Ia e va qori na rai ni Kalou? Meda raica mada na kena isau nida veivosakitaka eso na itukutuku vakaivolatabu me baleti ira na dausokalou dina i Jiova.

VEIYALAYALATI KEI IRA

2. Ni toso na gauna, o cei era qai dauveiqaravi i Jiova? Era duidui vakacava vei ira na lewe ni veivanua? (Raica na imatai ni iyaloyalo.)

² Ni tekivu na ika20 ni senitiuri B.G.V., era sa tiko e vuravura na dauveiqaravi i Jiova. O Eparama, e vakatokai me “tamadra kece na vakabauta,” e uludra na vuvale ni vica vata na drau. (Roma 4:11; Vkte. 14:14) Era raici koya na iliuliu e Kenani me “turaga” ra qai dokai koya. (Vkte. 21:22; 23:6) E veiyalayalati o Jiova kei Eparama kei na nona kawa. (Vkte. 17:1, 2, 19) E kaya na Kalou vei Eparama: “Oqo na noqu veiyalayalati kei kemudou, kei na nomu kawa, mo dou vakabauta; Me cilivi mada na nomudou gonetagane kecega. . . . Ia sa na kenai vakatakilakila oqo ni noqu veiyalayalati kei kemudou.” (Vkte. 17:10, 11) E mani cili o Eparama kei ira kece na tagane ena nona vuvale. (Vkte. 17:24-27) Na cili e vakatakilakilataki ira na kawa i Eparama nira veiyalayalati kei Jiova.

3. Era tubu vakacava na kawa i Eparama me dua na matanitu?

³ E 12 na luvena tagane o Jekope se o Isireli, na makubui Eparama. (Vkte. 35:10, 22b-26) Toso na gauna era ulunivuvale ena 12 na yavusa e Isireli. (Caka. 7:8) Ni yaco na dausiga, e lako i Ijipita o Jekope kei na nona vuvale, ena gauna vata qori sa lewa tiko na kakana kece e Ijipita o Josefa e dua na luvei Jekope, e ligaimatau tale ga i Fero. (Vkte. 41:39-41; 42:6) E tubu na kawa nei Jekope mera lewe levu, me “matanitu e vuqa.”—Vkte. 48:4; wilika Cakacaka 7:17.

VAKABULAI IRA

4. A vakacava na nodra veiwekani na kai Ijipita kei ira na kawa i Jekope ena gauna sa oti?

⁴ Era tiko ga e Ijipita na kawa i Jekope ni oti vakalailai e rua na senitiuri, ena vanua buca ena Naile e vakatokai o Koseni. (Vkte. 45:9, 10) De dua ena veimama ni gauna qori era bula veiyaloni kei ira na kai Ijipita, era tiko ena koro lalai ra qai vakatawa nodra qelenisipi kei na bulumakau. E taleitaki ira o Fero, ni kilai Josefa qai dokai koya. (Vkte. 47:1-6) O ira na kai Ijipita era dau beci ira na ivakatawanisipi. (Vkte. 46:31-34) Ia era na vosota na nodra tiko na Isireli.

5, 6. (a) E veisau vakacava na kedra ituvaki na dauveiqaravi ni Kalou mai Ijipita? (b) E vakabulai vakacava o Mosese, na cava e vakayacora o Jiova vei ira kece nona tamata?

⁵ E qai veisau vakasauri na kedra ituvaki na tamata ni Kalou. “A sa tubu e dua tani na tui me lewai Ijipita, ka sega ni kilai Josefa. A sa kaya vei ira na nona tamata ko koya, Raica ko ira na Isireli era sa lewe vuqa ka kaukauwa, ia koi keda eda sa lewe lailai ka malumalumu: Ia ko ira na kai Ijipita, era sa vakasaurarataki ira na Isireli me ra cakacaka vakabibi: a sa vakararawataka na nodra bula e na cakacaka ni bobula, e na caka lase kei na vatu-buli, kei na cakacaka kecega e na were; ia na nodra cakacaka kecega era sa kitaka era sa vakasaurarataki vakararawa kina.”—Lako 1:8, 9, 13, 14.

⁶ E vakarota o Fero mera vakamatei kece na gonetagane lalai era sucu mai. (Lako 1:15, 16) E sucu ena gauna qori o Mosese. Ni se qai vula tolu e vunitaki koya o tinana ena veikuta ena Naile, na vanua e kunei koya kina na luvei Fero goneyalewa, e qai susugi koya. E kalougata ni tuberi Mosese ni se gone o Jokapeti na tinana, e mani dua na dauveiqaravi yalodina i Jiova. (Lako 2:1-10; Iper. 11:23-25) O Jiova e “golevi” ira nona tamata ena nodra rarawa qai lewa me vakabulai ira mai na dauveivakasaurarataki, ni liutaki ira o Mosese. (Lako 2:24, 25; 3:9, 10) E “vakabulai” ira gona o Jiova.—Lako 15:13; wilika Vakarua 15:15.

DUA NA MATANITU

7, 8. E rawa vakacava mera matanitu tabu na tamata i Jiova?

⁷ E kilai ira na Isireli o Jiova mera nona tamata ni se bera ni tuvanaka me dua na matanitu. Erau vakaroti gona o Mosese kei Eroni me rau kaya vei Fero: “Sa vosa vakaoqo ko Jiova na Kalou nei Isireli, mo laivi ira na noqu tamata me ra la’ki vakacaboi soro vei au mai na lekutu.”—Lako 5:1.

⁸ E tau e tini na kuita qai vakarusai o Fero kei na nona mataivalu ena Wasa Damudamu mera vakabulai kina na Isireli mai na veivakasaurarataki e Ijipita. (Lako 15:1-4) Se bera ni oti e tolu na vula, e veiyalayalati o Jiova kei ira na Isireli ena Ulunivanua o Saineai qai tukuna vei ira na vosa ni yalayala vakatubuqoroqoro qo: “Kevaka dou na vakarorogo vakaidina ki na domoqu, ka vakabauta na noqu vosa ni yalayala, dou na qai noqui yau talei, kai yau lailai na matanitu kecega;  . . . na vanua [se matanitu] tabu.”—Lako 19:5, 6.

9, 10. (a) Me vaka e tukuni ena Vakarua 4:5-8, e vakaduiduitaki ira vakacava na Isireli kei ira na vo ni matatamata na Lawa? (b) Era vakaraitaka vakacava na Isireli nira “matanitu tabu me nei Jiova”?

⁹ Ni bera nira vakabobulataki na Iperiu mai Ijipita, era tuvanaki vakayavusa ra qai liutaka na ulunivuvale se peteriaki. O ira na ulunivuvale qori era iliuliu, turaganilewa, se bete ena nodra vuvale me vakataki ira na dauveiqaravi i Jiova era bula e liu. (Vkte. 8:20; 18:19; Jope 1:4, 5) E solia o Jiova na lawa vei ira na Isireli ni lesi Mosese, me vakaduiduitaki ira mai na vo ni veivanua. (Wilika Vakarua 4:5-8; Same 147:19, 20.) Ena vuku ni Lawa e tauyavutaki kina e dua na matabete, ra qai vakatulewa “na qase,” era dokai ena ka era kila kei na nodra vuku. (Vkru. 25:7, 8) E vakamatatataki ena Lawa na ka me cakava na matanitu vou ena ka vakalotu se bula raraba.

¹⁰ Ni bera nira curu na Isireli ina Vanua Yalataki, e tukuna tale vei ira o Jiova nona lawa, e kaya vei ira o Mosese: “Sa tukuni kemuni edaidai ko Jiova mo ni nona matanitu talei, me vaka sa yalataka vei kemuni, ka mo ni vakabauta kina na nonai vakaro kecega; me laveti kemuni talega mo ni cecere vei ira na matanitu kecega sa cakava ko koya, ni kemuni sa vakavinavinakataki, ka sa rogo ka sa vakarokorokotaki; ka mo ni matanitu tabu me nei Jiova na nomuni Kalou.”—Vkru. 26:18, 19.

CIQOMI NA VULAGI

11-13. (a) O cei e maliwai ira na tamata digitaki ni Kalou? (b) Na cava ena via cakava na vulagi ni vinakata me qaravi Jiova?

¹¹ E tiko na matanitu digitaki i Jiova e vuravura, ia era sega ni vakatabui na vulagi mera maliwai ira na nona tamata. E vakadonuya ‘e dua na ivavakoso levu duikaikai,’ wili kina o ira na kai Ijipita mera tomani ira na nona tamata ni vakabulai ira mai Ijipita. (Lako 12:38) Ena ikavitu ni kuita era rerevaka na vosa i Jiova eso na “tamata i Fero” ra qai wili ena ivavakoso levu duikaikai era biuti Ijipita kei ira na Isireli.—Lako 9:20.

¹² Ni bera nira takosova na Joritani na Isireli mera tawana na vanua o Kenani, e tukuna vei ira o Mosese mera “lomani ira na vulagi” era tiko ena kedra maliwa. (Vkru. 10:17-19) O ira na tamata digitaki ni Kalou mera ciqomi ira na vulagi era vinakata mera muria na lawa e soli vei Mosese. (Vunau 24:22) Era mai qaravi Jiova eso na vulagi, me vaka na marama ni Moapi o Ruci ni tukuna vei Neomai na marama ni Isireli: “Na kai nomu era na kai noqu, na nomu Kalou talega ena noqu Kalou.” (Ruci 1:16) Era tavuki na vulagi qori ra qai cili na tagane. (Lako 12:48, 49) O Jiova e ciqomi ira mera nona tamata.—Tiko 15:14, 15.

¹³ Ni vakatabui vei Jiova na valenisoro e tara o Solomoni, e vakarautaki na isolisoli me baleti ira na vulagi me vaka e cavuti ena masu i Solomoni: “E na vuku ni kai tani, era sa sega ni kai vata kei ira na nomuni tamata na Isireli, a sa lako mai na vanua vakayawa e na vuku ni yacamuni sa rogo, kei na ligamuni kaukauwa, kei na ligamuni sa dodo tu; kevaka era na lako mai ka masu e na vale oqo; mo ni qai rogoca mai lomalagi, na yasana ko ni sa tiko kina, ka mo ni cakava me vaka na ka kecega sa tagi kina vei kemuni ko ira na kai tani: me ra kila na yacamuni ko ira kecega na kai vuravura, me rerevaki kemuni, me vakataki ira na nomuni tamata na Isireli; ia me ra kila ni sa vakatokai e na yacamuni na vale oqo ka’u sa tara.” (2 Vei. 6:32, 33) E dina tale ga qori ena gauna i Jisu, na vulagi e vinakata me qaravi Jiova ena via sosoqoni kei ira na nona tamata yalataki.—Joni 12:20; Caka. 8:27.

NOQU IVAKADINADINA

14-16. (a) Era vakadinadinataki Jiova vakacava na matanitu o Isireli? (b) Na cava e dodonu mera cakava na tamata i Jiova ena gauna qo?

¹⁴ Era sokaloutaki Jiova na Isireli na nodra Kalou, ia o ira na veimatanitu era qarava ga na nodra kalou. Ena gauna i Aisea na parofita, e vakatauvatana o Jiova na ka e yaco tiko e vuravura kei na mataveilewai. E tukuna vei ira na kalou ni veimatanitu mera vakadinadinataka nira kalou dina, e kaya: “Me ra soqoni vata na veimatanitu kecega, ia me ra vakasoqoni mai na veimataqali: ko cei vei ira [na nodra kalou] me na tukuna rawa na ka oqo, ka tukuna mai vei keda na ka ni gauna eliu? Me ra kauti ira mai na nodra dauvakadinadina, me ra vakadonui kina: se me ra rogoca, ka vakadinadina kina.”—Aisea 43:9.

¹⁵ Era sega ni vakadinadinataka rawa na kalou ni veimatanitu nira kalou. Era matakau wale ga, era sega ni vosa, era colati wavoki. (Aisea 46:5-7) Ia e kaya o Jiova vei ira na nona tamata na Isireli: “Sai kemudou na noqu dauvakadinadina, kei na noqu tamata ka’u sa digitaka: mo dou sa kunea ka vakadinati au, ka kila ni sai au ko Koya: sa sega na kalou ka buli eliu ka muri koi au, ka na sega e dua me na taravi au. Koi au, io koi au ga ko Jiova ka sa sega tale nai Vakabula, koi au ga. . . . Ia sai kemudou ga dou na tukuni au ni’u sa Kalou.”—Aisea 43:10-12.

¹⁶ “O cei sara mada na Kalou Cecere Duadua?” Era digitaki na tamata ni Kalou mera kacivaka ra qai vakamatatataka ni dua ga na Kalou dina, o Jiova. E vakatokai ira mera ‘tamata au bulia me noqu, era na tukuna na noqu vinaka.’ (Aisea 43:21) Era vakatokai ena yacana. E vakabulai ira o Jiova mai Ijipita, e dodonu mera tokona nona veiliutaki cecere e matadra na lewe ni veivanua e vuravura. Ena vinakati me tautauvata na nodra rai kei na nodra rai na tamata ni Kalou ena gauna qo, me vaka e tukuna na parofita o Maika: “Ko ira kece na veimataqali era na dui muria na yaca ni nodra kalou, ia koi keda, eda na muria ga na yaca i Jiova na noda Kalou ka sega ni mudu ka sega ni mudu.”—Maika 4:5.

ERA TAWAYALODINA

17. Ena rai i Jiova, era vuki vakacava na Isireli mera “kau ca ni vaini tani”?

¹⁷ Ka ni rarawa nira sega ni yalodina na Isireli vei Jiova na nodra Kalou. Era muri ira na veimatanitu era sokaloutaka na kau kei na vatu. Ena ikawalu ni senitiuri B.G.V., e vola na parofita o Osea: “A vaini dautubu wale ko ira na Isireli . . . Sa ra vakalevutaka vakakina nai cabocabo-ni-soro . . . Sa veisei na lomadra: era na qai cala oqo.” (Osea 10:1, 2) Oti e rauta ni dua veimama na senitiuri, e vola o Jeremaia na vosa i Jiova vei ira nona tamata tawayalodina: “Koi au ka’u a tei iko mo vaini vinaka ga, mo kau dinadina sara; ia ko sa qai vuki vakaevei mo kau ca ni vaini tani vei au? . . . Ia sa evei na nomu kalou ko sa cakava me yaga vei iko? me ra tu cake mai, kevaka era sa vakabulai iko rawa e na gauna ni nomu rarawa . . . na noqu tamata era sa guilecavi au.”—Jere. 2:21, 28, 32.

18, 19. (a) E parofisaitaka vakacava o Jiova ni na lesia e dua na ilawalawa vou mera vakatokai ena yacana? (b) Na cava ena veivosakitaki ena ulutaga e tarava?

¹⁸ Era sega ni vuataka na vua vinaka na Isireli mera tokona na sokalou dina, mera yalodina tale ga ni vakadinadinataki Jiova, ia era vuataka ga na vua ca nira qaravi matakau. Sa rauta me kaya o Jisu vei ira na iliuliu ni lotu Jiu dauveivakaisini ena nona gauna: “Ena kau laivi vei kemuni na matanitu ni Kalou me soli ina matanitu e vuataka na vuana.” (Maciu 21:43) O ira ga na vauci ena “veiyalayalati vou” e parofisaitaka o Jiova ena gusu i Jeremaia na parofita, era na lewe ni matanitu vou, na Isireli vakayalo. E parofisaitaka o Jiova me baleti ira na Isireli vakayalo era vauci ena veiyalayalati vou: “Ka’u na yaco me’u nodra Kalou, ka ra na yaco ko ira me ra noqu tamata.”—Jere. 31:31-33.

¹⁹ Nira sa tawayalodina na Isireli vakayago, e mani lesi ira na Isireli vakayalo mera nona tamata ena imatai ni senitiuri me vaka eda sa raica mai. Ia o cei nikua era nona tamata e vuravura? Era na kila vakacava na yalomalumalumu nira tiko na dausokalou yalodina? Qori ena veivosakitaki ena ulutaga e tarava.