Sa Qai Bibi Cake ga Nikua Meda Yadra Tiko!

“Me da sa kakua gona kina ni moce tiko me vakataki ira na tani; ia me da yadra tiko ga ka yalo matua.”​—1 CESALONAIKA 5:​6, VV.

1, 2. (a) Erau koro vakacava o Pompeii kei Herculaneum? (b) Na ivakatakilakila cava era vakalecalecava e levu na lewe i Pompeii kei Herculaneum, ia na cava na kena itinitini?

DONUYA nodratou gauna na yapositolo, erau a duri tu kina ena ruku ni ulunivanua o Vesuvius na koro o Pompeii kei Herculaneum. Erau koro vakaroma vutuniyau qai dau nodra igadigadi na tamata vakavatu kei Roma. Era dabe rawa ena nodrau vale ni vakatasuasua e sivia na duanaudolu, ia mai Pompeii, e tiko kina e dua na vale ni vakatasuasua vakaitamera e rawa nira curu kina na lewenikoro taucoko. Era kunea na vakekeli e Pompeii e 118 na valenigunu kei na burenivulagi e dau caka kina na veimauilavo se ra volitaki ira kina na yalewa ca. Vakadinadinataki mai na iyaloyalo e boroi ena lalaganivale kei na so tale na ka e kune ena vakekeli, ni a bula sara ena koro ruarua na itovo vakasisila kei na domodomoiyau.

² Tekivu kacabote na ulunivanua o Vesuvius ena 24 Okosita, 79 S.K. Era vakabauta na vuku ni qeqera ni soata kei na dravusa ena imatai ni kena kacabote a sega ni vakadredretaka nodra rawa ni dro na lewenikoro, qai kena irairai ni levu era dro dina. Ia era a nanuma e so tale na lewenikoro mera tiko ga, nira sega ni vakabauta ni na yaco na leqa levu se ra vakalecalecava ga. Qai rauta na bogilevu tutu, e cawi sobu yani ena koro o Herculaneum na cagi e vakadomobula na kena katakata, na soata, kei na vatu, e tinia koso vakadua nodra bula na lewenikoro era se vo tu. Ena matakacaca ni siga adua, yacovi Pompeii na ka vata ga oya, ra mate kece na lewena. Sa itinitini vakaloloma dina ni kena dau tauri vakamamada na ivakatakilakila ni leqa!

Na iTinitini ni iTuvaki Vakajiu

3. E via tautauvata vakacava na rusa i Jerusalemi kei na nodrau rusa o Pompeii kei Herculaneum?

³ Na kedrau itinitini vakaloloma o Pompeii kei Herculaneum a sega ni sivia na rusa vakadomobula e sotava o Jerusalemi ena ciwa na yabaki yani e liu, dina ga ni vu vakatamata na veivakarusai oya. E kainaki ni oya “e dua vei ira na veivakarusai rerevaki duadua ena itukutuku ni veigauna,” qai tukuni nira mate kina e sivia na duanamilioni na Jiu. Ia me vaka ga na nodrau rusa o Pompeii kei Herculaneum, ni se bera ni rusa o Jerusalemi, sa tau oti na ivakasala.

4. Na ivakatakilakila vakaparofisai cava e cavuta o Jisu me vakasalataki ira kina nona imuri ni sa voleka na icavacava, ia e vakayacori taumada vakacava oqo ena imatai ni senitiuri?

⁴ Sa tukuna oti o Jisu Karisito na rusa ni koro qai vakamacalataka na leqa lelevu ena yaco taumada me vaka na ivalu, dausiga, uneune, kei na itovo ca. Era na tubucake tale ga na parofita vakailasu, ia ena vunautaki na itukutuku vinaka ni Matanitu ni Kalou ena veivanua kece ga. (Maciu 24:​4-7, 11-​14) Sa macala ni vakayacori nikua na vosa i Jisu ena ivakatagedegede levu cake, ia a yaco tale ga ena dua na kena ivakatagedegede lailai ena gauna oya. E kilai ni a yaco e Jutia e dua na dausiga levu. (Cakacaka 11:28) E vola o Josephus, e dua na Jiu e daunitukutuku makawa, ni kureitaka na yasayasa volekati Jerusalemi e dua na uneune ni se bera ni rusa na koro. Ni sa voleka ni rusa o Jerusalemi, e yaco veitarataravi na vala, era vala na dui isoqosoqo vakapolitiki vakajiu, ra qai veilabalabati na Jiu kei na kai Matanitu Tani era bula vata ena vica na korolelevu. Ia e toso ga na vunautaki ni Matanitu ni Kalou “vei ira na tamata kecega sa tiko e ruku i lomalagi.”​​—⁠Kolosa 1:​23.

5, 6. (a) Na parofisai cava i Jisu a vakayacori ena 66 S.K.? (b) Na cava e mate kina e dua na iwiliwili vakaitamera ni sa bale o Jerusalemi ena 70 S.K.?

⁵ Ia ena 66 S.K., era qai vorati Roma na Jiu. Ni sa kauta yani na mataivalu o Cestius Gallus me lai kabai Jerusalemi, era nanuma sara na imuri i Jisu na nona vosa: “Ni dou sa raica sa buku na druadrua mai Jerusalemi e na mataivalu eso, dou kila kina ni sa qai voleka na kena ca sara: me qai dro ki na veiulu-ni-vanua ko ira era sa tiko e Jutia; ia ko ira sa tiko eloma me ra lako tani yani; me kakua talega ni curu mai kina ko ira sa tiko e na veiyasana ki vanua.” (Luke 21:​20, 21) Sa kena gauna mera biuti Jerusalemi na lotu Vakarisito​​—⁠ia mera biuta vakacava? Vakasauri ga, e biubiu o Gallus kei na nona mataivalu. E kea sara ga, sa qai rawa vei ira na lotu Vakarisito mera biuti Jerusalemi kei Jutia me vaka na vosa i Jisu vei ira mera dro ina veiulunivanua.​​—⁠Maciu 24:​15, 16.

⁶ Oti tale e va na yabaki, donuya na Lakosivia, e liutaka yani na mataivalu ni Roma o Jenerali Titus me sa lai tarovi vakadua na nodra veivorati na Jiu. Era wavokiti Jerusalemi na nona mataivalu ra qai “bukudruadrua” me sega ni rawa sara ga kina na dro. (Luke 19:​43, 44) Dina ni sa tu na vanua ena itutu ririkotaki oya, era tabili ga yani i Jerusalemi na Jiu mai na veiyasana kece ni matanitu levu o Roma mera lai vakananuma na kanavata ni Lakosivia. Ia oqo sa sega ni rawa na dro. E kaya o Josephus ni levu vei ira na vulagi oya era qai kalouca nira mate ena ravuravu ni mataivalu ni Roma.a Ni sa bale o Jerusalemi, era mate e rauta ni dua na ikavitu ni Jiu kece era bula tiko ena vanua taucoko e vakarurugi ena lewa ni matanitu o Roma. Ena rusa i Jerusalemi kei na kena valenisoro, sa kena ibalebale tale ga ni sa mudu na ivakarau ni sokalou vakajiu kei na veiliutaki vakajiu e yavutaki ena Lawa i Mosese.b​​—⁠Marika 13:​1, 2.

7. Na cava era sega ni mate kina na lotu Vakarisito yalodina ni sa rusa o Jerusalemi?

⁷ Me vakataki ira ga era tiko voli e Jerusalemi ena 70 S.K., a rawa tale ga nira vakamatei se kau vakabobula na Jiu lotu Vakarisito. Ia e vakadinadinataki nira muria na ivakasala i Jisu a tau ena 37 na yabaki yani e liu. Era biuta na koro ra qai sega ni lesu tale kina.

iVakasala Taudonu ni Yapositolo

8. Na cava e vakadreta o Pita, ia na vosa cava beka i Jisu e nanuma lesu?

⁸ Sa roro mai nikua na veivakarusai e levu cake sara, ena muduki kina vakadua na ituvaki makawa oqo. Vo e ono na yabaki me rusa o Jerusalemi, e cavuta na yapositolo o Pita na ivakasala bibi qai taudonu e ganiti ira sara ga na lotu Vakarisito nikua: Mera yadra tiko! A raica o Pita ni bibi vei ira na lotu Vakarisito mera ‘vakauqeta nodra vakasama’ mera kua kina ni vakalecalecava na “veivakaro ni Turaga” o Jisu Karisito. (2 Pita 3:​1, 2) Nona kaya o Pita mera yadra tiko na lotu Vakarisito, kena irairai ni nanuma lesu na vosa i Jisu vei iratou nona yapositolo ni vo e vica na siga me mate: “Dou qarauni kemudou vinaka, dou yadra tiko ka masu; ni dou sa sega ni kila na kena gauna.”​​—⁠Marika 13:​33, VV.

9. (a) Na yalo rerevaki vakacava e rawa ni votu vei ira e so? (b) Na cava e rui rerevaki kina na yalo vakatitiqa?

⁹ Era na kaya e so nikua ena veivakalialiai: “Sa evei na vosa ni yalayala me baleta na nona lako mai?” (2 Pita 3:​3, 4, VV) Kena irairai nira nanuma o ira oya ni sega ni veisau dina na veika e vuravura, ni veika e yaco tu oqo e se o koyakoya tu ga mai na ivakatekivu kei vuravura. Na yalovakatitiqa vaka oya e rerevaki sara. E rawa ni veivakawelei, qai vakavurea na yalo ni dui nanumi koya ga. (Luke 21:34) Kena ikuri, e dusia o Pita nira guilecava na waluvu ena siga i Noa o ira na dau veivakalialiai oya, kei na nodra vakarusai mai vuravura na tamata ca. Io, e veisau dina na veika e vuravura nida rai lesu ina gauna oya!​​—⁠Vakatekivu 6:​13, 17; 2 Pita 3:​5, 6.

10. E veivakauqeti vakacava o Pita vei ira e vaka me na dredre nodra vosota?

¹⁰ O Pita e vukei ira na wilika nona ivola mera teivaka na yalovosota ena nona vakamacalataka vei ira na vuna e sega ni dau sauma totolo kina o Jiova na ca. Taumada e kaya o Pita: “Sa tautauvata vua na Turaga e dua na udolu na yabaki kei na dua na siga ka tauvata na dua na siga kei na dua na udolu na yabaki.” (2 Pita 3:​8, VV) Ni tawavakaiyalayala na bula i Jiova, e rawa ni vakasamataka na ka kece e veiganiti me caka, qai digia na gauna vinaka duadua me cakava kina. Oti, e dusia o Pita ni gagadre i Jiova mera veivutuni na tamata ena veivanua kece ga. Nona vosovoso gona na Kalou era na bula rawa kina e so e rawa sara ga nira vakarusai ke a se yavala makawa na Kalou. (1 Timoci 2:​3, 4; 2 Pita 3:⁠9) Ia nona dau yalovosovoso o Jiova e sega ni kena ibalebale ni na sega ni cakava e dua na ka. E kaya o Pita ni na “yaco mai na Siga ni Turaga me vaka na daubutako.”​​—⁠2 Pita 3:​10, VV.

11. Eda na yadra tiko ga vakayalo vakacava, ia ena vaka ga me ‘vakusai’ kina vakacava na siga i Jiova?

¹¹ E vakasakiti na ivakatautauvata i Pita. Dau dredre mera tobo na butako, ia ena rawarawa cake vei koya na yadra e vakatawa tiko ena bogi taucoko me raica na daubutako mai vei koya na yadra e sosovu. Na cava me cakava o koya e yadra me na kua kina ni sosovu? Mai na nona taubale wavoki, ni oqori ena vakayadrata nona vakasama, sega soti kevaka me dabe toka ga ena bogi taucoko. Ke da via yadra tiko ga vakayalo na lotu Vakarisito, sa dodonu tale ga meda yavala tiko vakayalo. E uqeti keda gona o Pita meda vakaogai keda tiko ga “e nai valavala savasava kei na daulotu.” (2 Pita 3:​11) Noda cakava oqori ena vukei keda meda “waraka tiko ka vakusakusataka tiko na yaco mai ni Siga ni Kalou.” (2 Pita 3:​12, VV) Sa macala nida na sega ni veisautaka rawa na ituvatuva ni gauna sa biuta tu o Jiova. Ena yaco ga ena nona gauna lokuci na nona siga. Ia ke da vakaogai keda vakalevu ena nona cakacaka, ena lekaleka wale sara vei keda na gauna e se vo edaidai me yacova na gauna oya.​​—⁠1 Korinica 15:⁠58.

12. Cava meda dui cakava ni se vosovoso tiko o Jiova?

¹² O koya gona, oni sa uqeti o kemuni oni nanuma tiko ni vaka me berabera na siga i Jiova mo ni rogoca na ivakasala i Pita mo ni waraki Jiova ga kei na gauna e sa lokuca. Io, meda vakayagataka vakavuku na gauna sa vo ni se vosovoso tiko na Kalou ena noda vaqaqacotaka ena noda bula na itovo talei vakarisito kei na noda vunautaka yani vakalevu cake na Matanitu ni Kalou. Ke da yadra tiko ga, ena qai kunei keda o Jiova ena icavacava ni ituvaki makawa oqo nida tiko ena ‘vakacegu, eda sega ni tauviduka, se cala.’ (2 Pita 3:​14, 15) Eda sa na kalougata dina!

13. Na vosa cava i Paula vei ira na kai Cesalonaika lotu Vakarisito e veiganiti dina edaidai?

¹³ Ena imatai ni nona ivola vei ira na lotu Vakarisito mai Kolosa, e veivakadreti kina o Paula me baleta na bibi ni yadra tiko ga. E kaya: “Me da sa kakua gona kina ni moce tiko me vakataki ira na tani; ia me da yadra tiko ga ka yalo matua.” (1 Cesalonaika 5:​2, 6, VV) Sa qai gadrevi ga vakalevu oqori nikua ni sa roro mai na icavacava ni vuravura makawa oqo! Nira bula tu ena vuravura e weletaka na veika vakayalo, e rawa tale ga nira vakasavuligataka na veika vakayalo o ira na sokaloutaki Jiova. Oya na vuna e kaya kina o Paula: “Me da yalomatua, me da vauca na vakabauta kei na loloma mei sasabai ni lomasereda: kei na vakanuinuitaka na bula, mei vakaruru ni uluda.” (1 Cesalonaika 5:⁠8) Ke da vulica e veigauna na Vosa ni Kalou da qai soqoni wasoma kei ira na tacida, oqori ena vukei keda meda muria rawa na ivakasala i Paula, meda kua tale ga ni vakawelewele.​​—⁠Maciu 16:​1-3.

Era Yadra Tiko ga e Vica na Milioni

14. Na iwiliwili cava e dusia ni levu edaidai era muria na ivakasala i Pita mera yadra tiko ga?

¹⁴ Era tiko beka e so nikua era muria na veivakadreti uqeti vakalou mera yadra tiko ga? Io. Ena yabaki vakacakacaka ni 2002, era vakadinadinataka nira yadra tiko ga vakayalo na iwiliwili levu duadua ni dautukutuku, e 6,304,645​​—⁠e sivia na iwiliwili ena 2001 ena 3.1 na pasede, qai 1,202,381,302 na aua era vakayagataka mera vakamacalataka kina na Matanitu ni Kalou vei ira tale e so. Vei ira oqo, na cakacaka oya a sega ni dua wale tu ga na cakacaka e vinakati me caka. E usutu sara ga ni nodra bula na cakacaka oya. Levu vei ira oqori e tiko vei ira na yalo vata ga e kune vei rau o Eduardo kei Noemi mai El Salvador.

15. E vakadinadinataki vakacava ni levu mai El Salvador era yadra tiko ga vakayalo?

¹⁵ Vica na yabaki sa oti, erau muria na vosa i Paula o Eduardo kei Noemi: “Sa lako tani yani nai valavala ni vuravura oqo.” (1 Korinica 7:​31) Erau vakarawarawataka ga na nodrau bula rau painia sara vakatabakidua. Levu na sala erau vakalougatataki kina, ni rau bau vakaitavi sara ena cakacaka vakaivakatawa ni tabacakacaka kei na tikina. Dina ni tara nodrau bula na leqa bibi, ia erau sega ni vakatitiqataka o Eduardo kei Noemi ni a donu nodrau lewa me rau vakanadakuya na tiko vinaka vakayago me rawa ni rau cakacaka kina vakaitalatala vakatabakidua. Levu vei ira na 29,269 na dautukutuku​​—⁠wili kina e 2,454 na painia​​—⁠mai El Salvador era vakaraitaka ni tu tale ga vei ira na yalo oya mera vakuai ira mai na so na ka. Sa rauta me tubu ena 2 na pasede na iwiliwili ni dautukutuku e kea ena yabaki sa oti.

16. Na yalo vakacava e tu vua e dua na tacida cauravou mai Côte d’Ivoire?

¹⁶ Dua na cauravou lotu Vakarisito mai Côte d’Ivoire, Aferika, e vakavotuya ni tiko tale ga vua na yalo vata oya ena veika e vola ina valenivolavola ni tabana mai kea: “O yau e dua na dauveiqaravi vakaitalatala. Ia e sega ni rawa meu kaya vei ira na mataveitacini mera painia keu sega mada ga niu ivakaraitaki vinaka. Oya na vuna au sa biuta kina noqu cakacaka isau vinaka meu sa cakacaka ga kina vakataki au, me levu kina noqu gauna ena cakacaka vakavunau.” O koya na cauravou oqo e dua vei ira na 983 na painia e Côte d’Ivoire, qai volatukutukutaki mai kina nira le 6,701 na dautukutuku ena yabaki sa oti, e tubu ena 5 na pasede.

17. A vakaraitaka vakacava e dua na iVakadinadina gone mai Belgium ni sega ni datuvutaka na veivakaduiduitaki?

¹⁷ Me yacova mai oqo, era se vosa vakacacataki tiko ga, dusi, ra qai vakaduiduitaki na 24,961 na dautukutuku ni Matanitu ni Kalou ena vanua o Belgium. Ia era sega ni datuvu kina, era gugumatua tiko ga. Ni sa rogoca e dua na iVakadinadina yabaki 16 ni vakamacalataki ena dua na nona lesoni nira lotu muri tamata na iVakadinadina i Jiova, e kerekere sara me rawa ni bau vakamacala kina. A vakayagataka na vidio Jehovah’s Witnesses​​—⁠The Organization Behind the Name kei na ivola Jehovah’s Witnesses​​—⁠Who Are They?, me sereka kina se o cei o ira na iVakadinadina i Jiova. Taleitaki vakalevu na nona ivakamacala, ia ena macawa e tarava, era qai dabeca na nona kalasi na veitarogi e yavutaki ena ka me baleti ira na iVakadinadina i Jiova.

18. Eda kila vakacava nira sega ni datuvutaka nodra qaravi Jiova na dautukutuku mai Argentina kei Mozambique, dina ga nira sotava na bula leqaleqa vakailavo?

¹⁸ E tu e so na leqa bibi era dau sotava e levu na lotu Vakarisito ena iotioti ni veisiga oqo. Ia era saga mera kua ni datuvu kina. E dina ni rogovaki vakalevu na leqa vakailavo ena matanitu o Argentina, e kune ga ena yabaki sa oti nira ripote kina na iwiliwili levu duadua ni iVakadinadina me yacova oqo, era le 126,709. Se vakilai tiko ga vakalevu ena vanua o Mozambique na bula dravudravua. Ia era vakaitavi ena cakacaka vakavunau e kea e 37,563, e tubu ena 4 na pasede. Dredre dina na bula vei ira e levu mai Albania, ia na tubu vakasakiti e 12 na pasede era yacova na tacida e kea nira ripotetaka kina nodra cakacaka na iwiliwili levu duadua ni dautukutuku, e 2,708. Matata vinaka e ke ni sega ni dua na ka e dredre vei Jiova kevaka era vakaliuca na nona Matanitu na nona tamata.​​—⁠Maciu 6:​33.

19. (a) Eda kila vakacava nira se tiko ga e levu era yalomalumalumu me vaka na sipi era via kania tu na ivakavuvuli dina? (b) Na cava e so tale na ka eda raica ena itukutuku vakayabaki e dusia nira yadra tiko vakayalo na tamata i Jiova? (Raica na chart ena tabana e 12-15.)

¹⁹ Na rauta na 5,309,289 era vuli iVolatabu e veivula ena yabaki sa oti e vuravura e dusia ni levu na tamata vaka na sipi era via kania tu na ivakavuvuli dina. Na iwiliwili levu duadua era tiko ena iVakananumi e 15,597,746, ia e dua na iwase levu vei ira oya era se sega tiko ni qaravi Jiova. E nuitaki nira na tubucake ena nodra kilai Jiova kei na nodra lomani koya, wili kina na tacidra vakayalo. Sa dua dina na ka vakatubuqoroqoro nida raica nodra vuavuaivinaka tiko ga na isoqosoqo levu ni so tani tale na sipi nira qaravi koya tiko na Dauveibuli ena siga kei na bogi ena nona valenisoro, ra qai veiqaravi vata tiko kei na tacidra era lumuti ena yalo tabu.​​—⁠Vakatakila 7:​9, 15; Joni 10:⁠16.

Na Ka Eda Vulica Vei Loti

20. Na cava eda vulica nida raici Loti kei na watina?

²⁰ Eda kila ni o ira mada ga na tamata yalodina ni Kalou e rawa nira vakawelewele vakalailai. Vakasamataki Loti mada, na vugo i Eparama. Erau tukuna vua na agilosi erau sikovi koya yani ni na vakarusai Sotoma kei Komora na Kalou. Kena irairai ni a sega ni kurabuitaka oya o Loti baleta ni sa ‘dau rarawa tu mada ga na lomana ena vuku ni nodra ivalavala ca’ na lewenikoro. (2 Pita 2:⁠7) Ia ni rau sa yaco yani na agilosi me rau kauti koya tani mai Sotoma, e qai “vakaberabera.” Voleka ni rau tini yarataki iratou vakavuvale na agilosi mai na koro oya. Ia a qai beca na ivakasala na wati Loti ena nona rai lesu. Nona raica vakamamada na ivakasala oya e tini mate kina. (Vakatekivu 19:​14-​17, 26) O Jisu e vakasalataki keda meda “nanuma na wati Loti.”​​—⁠Luke 17:​32, VV.

21. Na cava e sa qai bibi cake ga kina nikua meda yadra tiko?

²¹ Na leqa levu mai Pompeii kei Herculaneum, na veika e yaco donuya na rusa i Jerusalemi, vaka kina na waluvu ena siga i Noa kei na veivakarusai ena gauna i Loti era dusia kece na kena bibi me kua ni dau tauri vakamamada na ivakasala. O keda na tamata i Jiova eda sega ni lecava na ivakatakilakila e dusia nida sa bula tu oqo ena gauna ni ivakataotioti. (Maciu 24:⁠3) Eda sa tawasei keda tani mai na lotu lasu. (Vakatakila 18:⁠4) Me vakataki ira na lotu Vakarisito ena imatai ni senitiuri e bibi meda ‘waraka tiko ga na yaco mai ni siga i Jiova.’ (2 Pita 3:​12, VV) Io, e sa qai bibi cake ga nikua meda yadra tiko! Me rawa oqori, na cava meda cakava kei na itovo cava soti meda teivaka? Ena qai dikevi ena ulutaga e tarava.

[iVakamacala e ra]

O na Sauma Vakacava?

• Na cava e vu ni nodra dro rawa na Jiu lotu Vakarisito mai Jerusalemi ni se bera ni rusa?

• E yaga vakacava na ivakasala i Pita kei Paula meda yadra tiko ga kina?

• O cei nikua era yadra dina tiko vakayalo?

• Na cava eda vulica nida raici Loti kei na watina?

[Chart ena tabana e 12-15]

2002 RIPOTE NI YABAKI VAKACAKACAKA NI IVAKADINADINA I JIOVA E VURAVURA

(Raica na bound volume)

[iYaloyalo ena tabana e 9]

Era muria na ivakasala i Jisu ena 66 S.K. o ira na lotu Vakarisito era tiko voli e Jerusalemi

[iYaloyalo ena tabana e 10]

O ira na lotu Vakarisito era yavala tiko ga vakayalo era na yadra tiko ga