E Bula na Vosa i Jiova
Veitikina Bibi Mai na iVola na Ruci
OQO e dua na italanoa veiuqeti me baleta na nodrau yalodina e rua na yalewa. E okati kina nona vakavinavinakataki na Kalou o Jiova, kei na kena nuitaki vakatabakidua na veika sa tuvanaka tu o koya. E raici tale ga ena italanoa oqo na nona kauaitaka vakabibi o Jiova na iyatukawa ena basika kina na Mesaia. E tukuni tale tiko ga kina e dua na vuvale, qai vakaciriloloma dina na marau kei na rarawa eratou sotakaya. Oqori sara ga kei na so tale na ivakamacala era lewe ni ivola vakaivolatabu na Ruci.
Na ivola na Ruci e vakamacalataki kina na veika e yaco ena rauta ni 11 na yabaki “[e]na gauna era sa lewa kina ko ira na dauveilewai” e Isireli. (Ruci 1:1) A rairai yaco na veika e volatukutukutaki tu kina ena itekitekivu ni nodra gauna na Dauveilewai, ni o Poasa, na itaukei ni qele, e dua vei ira na talanoataki tiko kina, e luve i Reapi, a bula ena gauna i Josua. (Josua 2:1, 2; Ruci 2:1; Maciu 1:5) A rairai vola na itukutuku oqo na parofita o Samuela ena 1090 B.S.K. Oqo taudua ga na ivola ena iVolatabu e vakayacani vua e dua na yalewa e sega ni Isireli. E ‘bula qai kaukauwa’ na itukutuku era tu kina.—Iperiu 4:12.
‘AU NA LAKO INA VANUA O SA LAKO KINA’
Na gauna rau sa yaco yani kina i Peceliema o Neomai kei Ruci, e levu era via kila na veika baleti rau. O ira na yalewa ni koro oya era dusi koya sa kena marama toka, ra qai vakatarotaroga: “Oqo ko Neomai, se segai?” Mani sauma o Neomai: “Dou kakua ni vakatokai au ko Neomai (Marau); dou vakatokai au ga ko Mara (Rarawa): ni sa cakacaka vakararawa vei au ko Koya na kaukauwa: au a sinai tu ni’u a lako yani; ia ka’u sa lala tu ni sa vakalesui au mai ko Jiova.”—Ruci 1:19-21.
Na gauna e toki kina o Neomai kei na nona vuvale mai Peceliema ina vanua o Moapi ena vuku ni dausiga, a “sinai” tu o koya baleta ni se tiko vata kei watina kei rau na luvenatagane. Ia, a qai leqa na watina o Elimeleki ena gauna ratou sa mai vakaitikotiko kina e Moapi. O rau na luvedrau tagane rau qai vakamautaki Oripa kei Ruci, erau yalewa ni Moapi. Ni oti e rauta ni tini na yabaki, rau mate tale ga na luvenatagane, rau sega mada ga ni vakaluveni, ratou sa mani bula tiko ga na veivugoni yada oqo. Ia, ni sa via lesu tale i Juta o Neomai, rau via lako vata kei koya na vugona. Ni ratou sa lako tiko sa qai uqeti rau o Neomai me rau lesu i Moapi, vei ira na wekadrau, me rau lai vaqara watidrau kina. E rogoca nona vosa o Oripa. Ia, a muri Neomai tiko ga o Ruci qai kaya vua: “[Au] na lako ki na vanua ko sa lako kina; ia na vanua ko tiko kina ka’u na tiko talega kina: ia na kai nomu era na kai noqu, na nomu Kalou talega ena noqu Kalou.”—Ruci 1:16.
Rau yaco yani i Peceliema o Neomai kei Ruci ena gauna sara ga e se qai tekivu tamusuki kina na parile. Mani muria sara o Ruci e dua na ituvatuva sa vakarautaki oti tu ena Lawa ni Kalou, qai tekivu tomitomi ena were e taukena e dua na weka i Elimeleki—sa kena turaga toka na Jiu oqo, o Poasa. E taleitaki Ruci o Poasa qai vakatara me tomitomi tiko ga ena nona were “me yacova nai otioti ni tamusuki parile, kei na tamusuki witi.”—Ruci 2:23.
Saumi na Taro Vakaivolatabu:
1:8—Na cava e tukuna kina o Neomai vei rau na vugona me rau ‘dui lesu yadua ina vale i tinadrau’ sega ni vale i tamadrau? E sega ni tukuni se a bula tiko ena gauna oya na tama i Oripa se sega. Na tama i Ruci ga se bula tiko. (Ruci 2:11) Ia, nona cavuta oqori o Neomai na vale i tinadrau, a rairai nanuma tiko ni rau na vakasamataka na vugona na loloma vakatina. Ni mataqali loloma sara ga vaka oqori e dau vakacegui ira na yalewa vakawati e bikai ira na rarawa nira sa veitalatala kei na vugodra era dau lomana. Na nona vosa tale ga vaka oqori e rairai tiko kina na vakasama ni rau vakavale vinaka na tina i Ruci kei Oripa ni vakatauvatani kei na vale i Neomai.
1:13, 21—E vakavuna beka o Jiova na rarawa i Neomai? Sega, a sega ni bau beitaka na Kalou o Neomai ni caka cala. E nanuma ga ni sega ni taleitaki koya na Kalou ena vuku ni veika kece e sa sotava tiko. E yalolailai qai vakararawataki koya dina. Kena ikuri, ena gauna tale ga oya e dau raici na vakaluveni me ka ni veivakalougatataki, ia ke ra sega ni vakaluveni na yalewa e dau kainaki nira cudruvi tu. Me vaka ni sega ni vakamakubuni, rau sa leqa ruarua tale ga na luvenatagane, sa rauta ga me rairai nanuma o Neomai ni vakamaduataki koya o Jiova.
2:12—Na cava e qai ‘saumi’ Ruci kina o Jiova? A dua na luve i Ruci tagane qai vakalougatataki me dua na tubu i koya na kawa rogo duadua ena itukutuku ni kawatamata, o Jisu Karisito.—Ruci 4:13-17; Maciu 1:5, 16.
Na Ka Eda Vulica:
1:8; 2:20. Dina ga ni levu na veika dredre e sotava o Neomai, ia e nuitaka tiko ga na yalololoma i Jiova. Oqori tale ga na ka meda cakava nida vakatovolei.
1:9. E sega ni dodonu me vanua ga ni kana kei na moce na noda vale. E dodonu me vanua eda kunea kina na bula sautu eda logaloga vinaka kina qai vakacegu.
1:14-16. A “lesu tale . . . vei ira na kai nona, kei na nona kalou” o Oripa. Ia, a sega ni tiko vei Ruci na yalo oqori. E biuta tu yani na bula vinaka ni vakacegu ena nona vanua qai yalodina tiko ga vei Jiova. Vei keda tale ga, ena taqomaki keda na noda lomana dina na Kalou kei na noda dau vakuai keda meda kua ni dau nanumi keda ga da qai ‘suka tale ina rusa.’—Iperiu 10:39.
2:2. E via vakayagataka o Ruci na veika sa tuvanaki tu me baleti ira na vulagi kei ira na vakaloloma oya mera dau tomitomi ena veiwere. E yalewa yalomalumalumu. Koya gona, mera kua ni qaciqacia na lotu Vakarisito dravudravua mera kua ni ciqoma nodra via veivukei vakayalololoma na itokani vakabauta vata, se na veivuke vakamatanitu e ganiti ira.
2:7. Dina ni tu na dodonu vei Ruci me lai tomitomi, ia a kerekere ga me vakayacora vaka kina. (Vunau ni Soro 19:9, 10) E vakaraitaka kina ni yalewa yalomalumalumu. Sa ka vakayalomatua gona meda “vakasaqara na yalomalumalumu,” baleta ni o ira na “yalomalumalumu era na taukena na vanua; ka na daumarau tiko e na veivakacegui vakaidina.”—Sefanaia 2:3; Same 37:11.
2:11. E sega wale ga ni weka i Neomai o Ruci. E nona itokani dina sara ga. (Vosa Vakaibalebale 17:17) E dei nodrau veitokani baleta ni yavutaki ena so na itovo me vaka na loloma, yalodina, veinanumi, yalovinaka, kei na yalo ni vakuai koya. O koya e uasivi sara ni yavutaki ena nodrau gagadre ni via qaravi Jiova, rau maliwai ira tale ga na qaravi koya tiko. Eda rawa tale ga ni bucina na veitokani dredre kei ira era sokalou dina tiko.
2:15-17. Ni via vakamamadataka mada ga o Poasa na cakacaka i Ruci, ‘a vakatotomi tiko ga ena were, me yacova sara na yakavi.’ E dau gumatua ena cakacaka o Ruci. O koya gona, na lotu Vakarisito tale ga e dodonu me kilai tani ni dau gumatua ena cakacaka.
2:19-22. Rau dau marautaka nodrau veitalanoa ena yakavi bogi o Ruci kei Neomai, o koya e qase ena via kila na veika e cakava o gone, rau qai dau dui talaucaka tale ga na lomadrau kei na nodrau nanuma. Oqo na veika e dodonu mera cakava na vuvale lotu Vakarisito.
2:22, 23. O Ruci e sega ni vakataki Taina na luve i Jekope, baleta ni dau vakailala ga kei ira na qaravi Jiova. Sa dua dina na ivakaraitaki vinaka vei keda!—Vakatekivu 34:1, 2; 1 Korinica 15:33.
SA “SINAI” O NEOMAI
Sa sega tale ni qai vakaluveni rawa o Neomai baleta ni sa kena marama. Oqori gona na vuna e vakasalataki Ruci kina me na sosomitaki koya ena dua na vakawati ni veivoli lesu, e vakawati ni veiwekani. E muria na veidusimaki i Neomai o Ruci qai kerei Poasa me voli koya. A tu vakarau o Poasa me cakava na kerekere oqori. Ia, ni bera mada oya, e tiko tale ga e dua na weka i Neomai voleka e dodonu me liu vua na digidigi ni veivoli.
Sega tale ni qai wawa o Poasa me veivosakitaka na ka oqori. Na mataka ni siga e tarava, e soqoni ira vata mai e tini na turaga qase kei Peceliema qai taroga na wekana voleka oya se sa tu vakarau me cakava na veivoli se sega. A vakasuka o koya. Sa qai veivoli gona kina o Poasa, e vakamautaki Ruci sara. Mani dua na luvedrau tagane, o Opeti, na tuka i Tui Tevita. Sa ra qai kaya na yalewa ni Peceliema vei Neomai: “Me vakavinavinakataki ko Jiova . . . ena nomui vakavakacegu ko koya, ka na vakani iko ni ko sa sika mai: ni sa vakasucumi koya na vugomu, o koya ka lomani iko, ka sa yaga cake vei iko, ka yaga vakalailai ke le vitu na luvemu tagane.” (Ruci 4:14, 15) Sa “sinai” tale na yalewa a lesu “lala” yani i Peceliema—Ruci 1:21.
Saumi na Taro Vakaivolatabu:
3:11—Na cava e kilai kina o Ruci ni “yalewa yalododonu”? Era sega ni qoroi Ruci e so ena nona “[i]ukuuku etaudaku” se “nai ukuuku koula, kei na sulumaka nai sulu.” Ia, era qoroi koya ena nona “ka vakayalo ga sa vuni”—nona dau yalodina, yalololoma, yalomalumalumu, yalomalua, mamakutu, kei na nona dau vakuai koya. Ke dua gona na yalewa dau rerevaka na Kalou ena vinakata me vakataki Ruci, e dodonu me saga vakaukaua me tiko vua na veitovo oqori.—1 Pita 3:3, 4; Vosa Vakaibalebale 31:28-31.
3:14—Na cava erau yadra sara kina vakamataka o Ruci kei Poasa? E sega ni kena ibalebale oqo ni a yaco e dua na ka vakasisila ena bogi rau qai nanuma me na tiko lo ga vei rau. Na ka e cakava ena bogi oya o Ruci e salavata vinaka kei na nodra ivakarau na yalewa era vinakata na vakawati vakaveiwekani. A cakava ga o koya na ka e vakasalataki koya kina o Neomai. Kena ikuri, e matata ena ka e qai cakava o Poasa ni donu vinaka na ka e cakava o Ruci. (Ruci 3:2-13) Na nodrau sega gona ni vinakata o Ruci kei Poasa me rogo e dua na italanoa e sega na kena yavu dina, erau a yadra sara kina vakamataka.
3:15—Na cava e bibi kina na nona solia o Poasa vei Ruci e ono na ivakarau parile? A rairai vakavotui ena ka e cakava oqori o Poasa ni sa voleka na siga me vakacegu kina o Ruci ena nona cakacaka, me vaka ga ni dau dua na siga ni vakacegu ni oti e ono na siga ni cakacaka. Ena raica sara ga o Poasa me tiko e dua na vanua ni nona “[i]vakavakacegu” o Ruci ena vale i watina. (Ruci 1:9; 3:1) A rairai rawa ni kauta o Ruci, ni biu e uluna, e ono wale ga na ivakarau parile.
3:16—Na cava e tarogi Ruci kina o Neomai: “O sa vakaevei, na luvequ?” Sa sega tale beka ni kilai vugona? A rairai yaco dina na ka oqori, de dua a lesu yani vei Neomai o Ruci ena mataka oya ni se buto sara tu ga na vanua. Ia, na taro tale ga oqori e rawa ni vakamuai tiko ena nona via kila o Neomai na macala ni nona voli lesu o Ruci.
4:6—Ena rawa vakacava ni “vakacacana” nona ivotavota o koya e veivoli? Kena imatai, kevaka sa volitaka e dua na dravudravua na nona ivotavota vanua, o koya ena volia ena raica me veidonui na ilavo e solia, kei na levu ni yabaki sa vo me yacova na Jupeli e tarava. (Vunau ni Soro 25:25-27) Oqo ena vakavuna me lutu sobu kina na isau ni nona vanua se ka e taukena. Kena ikuri, ke mani dua na luve i Ruci tagane, ena nona na ivotavota vanua oqori, ena sega ni nona e dua na wekana voleka na tamata a veivoli lesu.
Na Ka Eda Vulica:
3:12; 4:1-6. E muria sara ga vakavoleka o Poasa na ituvatuva i Jiova. Vakacava, eda dau muria tale ga na ituvatuva vakalou?—1 Korinica 14:40.
3:18. E nuitaki Poasa o Neomai. Eda dau nuitaki ira tale beka ga vaka oqori na noda itokani vakabauta vata? A tu vakarau o Ruci me vakamau ena veiwatini ni veiwekani kei na dua e sega sara tu mada ga ni kila, se me bau tukuni na yacana ena iVolatabu. (Ruci 4:1) Baleta? E nuitaka o koya na ituvatuva ni Kalou. Eda dau vakanuinui tale beka ga vaka oqori? Kena ivakaraitaki, eda dau muria beka na ivakasala meda vakawati ga “kei koya sa nona na Turaga” nida vaqara tiko e dua na watida?—1 Korinica 7:39.
4:13-16. A vakalougatataki dina o Ruci na yalewa ni Moapi, a dau sokaloutaka na kalou o Kimosi e liu! E vakadinadinataki sara ga kina na ivakavuvuli ni “sega ni yaco e na vukuna sa gadreva, se na vukuna sa cici, ia e na vukuna ga na Kalou sa yalovinaka mai.”—Roma 9:16.
‘Me Vakalevulevui Kemudou ena Gauna sa Lokuci’ na Kalou
E vakavotui ena ivola na Ruci, ni Kalou dau yalololoma o Jiova, qai dau tokoni ira na nona tamata yalododonu. (2 Veigauna 16:9) Nida vakasamataka nona vakalougatataki o Ruci, eda raica rawa na yaga ni noda nuitaka na Kalou ena vakabauta dina, da qai vakadeitaka “ni sa bula [tiko] ko koya, ni sa saumi ira talega era sa dauvakasaqarai koya.”—Iperiu 11:6.
Eratou nuitaka sara ga vakatabakidua na ituvatuva i Jiova o Ruci, Neomai, kei Poasa, qai yaga kece vei iratou. E vaka sara ga oqori na nona “cakacaka tiko na Kalou e na veika kece ga me ra vinaka kina ko ira era sa lomani koya, ko ira sa kacivi ira ko koya me vaka na lomana.” (Roma 8:28, VV) Meda taura mada ga vakabibi na nona ivakasala na yapositolo o Pita: “O koya oqo mo dou qai vakamalumalumutaki kemudou e ruku ni liga kaukauwa ni Kalou, me vakalevulevui kemudou cake ko koya e na gauna sa lokuci: ka dou biuta vei koya na nomudou lomaocaoca kecega, ni sa daunanumi kemudou ko koya.”—1 Pita 5:6, 7.
[iYaloyalo ena tabana e 26]
O kila na vuna e sega ni biuti Neomai kina o Ruci?
[iYaloyalo ena tabana e 27]
Na cava e kilai kina o Ruci ni “yalewa yalododonu”?
[iYaloyalo ena tabana e 28]
Na cava e qai ‘saumi’ Ruci kina o Jiova?