Lalawataki na Vakawati me Vinaka

1, 2. (a) E tukuna vakacava o Jisu na bibi ni kena lalawataki na ka? (b) E gadrevi sara ga vakalevu e vei na kena lalawataki na ka?

E DAU lalawataki vinaka na tara ni dua na vale. Ni bera ni duri na yavu, ena voli mada na qele, vakarautaki tale ga na kena droini. Ia, e bibi tale ga e dua na ka. E kaya o Jisu: “Ko cei vei kemuni e via tara e dua na vale cecere, me na sega ni tiko sobu mada e liu ka cakacakataka na kena i sau, se na rauta na ka e tu vua me vakaotia kina se sega?”​—Luke 14:28, VV.

² Na ka e gadrevi ena taravale e gadrevi tale ga me vinaka kina na vakawati. Era kaya e le levu: “Au via vakawati.” Ia e le vica e sa vakasamataka na kena icolacola? E dina ni iVolatabu e sega ni vakacala na vakawati, ia e vakaraitaka tale ga ni sega ni ka rawarawa. (Vosa Vakaibalebale 18:22; 1 Korinica 7:28) Mera raica gona vakayalomatua o ira na vakasamataka tiko mera vakawati na ka vinaka e kauta mai na vakawati kei na kena icolacola.

3. Na cava e yaga kina na iVolatabu vei ira na lalawa tiko mera vakawati? Na cava na tolu na taro ena vukei keda?

³ E rawa ni veivuke na iVolatabu. Na ivakasala e tiko kina e uqeta o Koya a tauyavutaka na vakawati, na Kalou o Jiova. (Efeso 3:14, 15; 2 Timoci 3:16) Nida taurivaka na ivakavuvuli ena ivola dusidusi makawa ia e veiganiti oqo, meda raica mada (1) E kila vakacava e dua ni sa ganiti koya me vakawati? (2) Me tamata vakacava o kena isa? kei na (3) Me savasava tiko ga vakacava na nodrau veibuku?

SA GANITI IKO MO VAKAWATI?

4. Na cava e dua na ka bibi me rawa ni mau tiko ga kina na vakawati? Baleta na cava?

⁴ Na tara ni dua na vale e rawa ni sau levu, ia e rawa tale ga ni sau levu na kena qaravi ena veiyabaki. E vaka kina na vakawati. Bau ka ni bolebole toka nomu na vakawati; ia, me vakasamataki tale ga na sala me qaravi tiko ga kina nomudrau tiko vata ena veiyabaki. Na cava e gadrevi me mau tiko ga kina nomudrau veiwekani? E dua na ka bibi nomu solia na yalomu taucoko. Na iVolatabu e vakamacalataka vaka oqo na vakawati: “Sa na biuta kina na tamana kei tinana na tagane, ka kabita na watina: a rau na lewe dua ga.” (Vakatekivu 2:24) A tukuna o Jisu Karisito ni “veidauci,” oya na veiyacovi kei koya e sega ni watimu, e yavu duadua ga vakaivolatabu ni veisere e tara kina na vakawati tale. (Maciu 19:9, NW) Ke o vakasamataka tiko mo vakawati, nanuma matua na ivakatagedegede vakaivolatabu oqo. Ke o sega ni via solia na yalomu taucoko, e se sega ni ganita mo vakawati.​—Vakarua 23:21; Dauvunau 5:4, 5.

5. E dina ni so era datuvutaka nodra solia na yalodra taucoko, ia na cava me bibi kina oya vei ira na via vakawati?

⁵ E levu era datuvutaka nodra solia na yalodra taucoko. “Ni keirau na tiko vata ena gauna kece ni neirau bula e vaka me kequ ivesu, meu viribaiti,” e kaya e dua na cauravou. Ia ke o domoni koya dina o via vakamautaka, ena sega ni vaka me icolacola nomu solia na yalomu taucoko. O na raica ga me itataqomaki. Na veidinadinati ni vakamau ena vakavuna me rau na via vau vata tiko ga na veiwatini ena draki vinaka se draki ca. Erau na veitokoni, veitalia na ka erau sotava. E vola na yapositolo lotu Vakarisito o Paula ni “ubia na ka kecega” na loloma, e “dauvosota vakadede.” (1 Korinica 13:4, 7) “Na veidinadinati ni vakamau e vakadeitaka na yaloqu,” e kaya e dua na yalewa. “E vinaka vei au neirau sa vakadinata, neirau vakaraitaka tale ga e matanalevu, ni keirau na tiko vata voli ga.”​—Dauvunau 4:9-12.

6. Na cava e vinaka kina meda kua ni vakariri ni vakawati nida se gone?

⁶ E gadrevi na yalomatua me muri tiko ga kina na veidinadinati ni vakamau. Oya na vuna e vakasalataki ira kina na lotu Vakarisito o Paula ni vinaka cake mera kua ni vakawati me yacova ni “sa oti na gauna ni gone.” Oqo na gauna e dau kaukaua kina na gagadre ni veiyacovi qai rawa ni vakaleqa nomu dau vakatulewa. (1 Korinica 7:36) E totolo nodra veisau na itabagone nira tubu tiko. Era raica e levu na vakamau nira se gone ni dau veisau na ka erau gadreva kei na ka erau vinakata ni oti ga e vica na yabaki. Sa dikevi ni o ira na vakawati nira se bera ni yabaki 20 e vakalevu ga mera kune rarawa ra veisere sara. Ena sega ni kune vakalevu oqo ke ra vakawati nira sa qase toka. Kua gona ni vakariri mo vakawati. E rawa ni yaga sara nomu bula vakadawai voli me vica na yabaki. Ena vukei iko mo matua mo dua tale ga na isa ni vakawati vinaka. Ni o sega ni vakawati vakusakusa, o na rawa ni kilai iko sara kina vakavinaka​—ni bibi oqo ke o gadreva me vinaka nomu bula vakawati.

KILAI IKO MADA

7. Na cava mera dikevi ira mada kina na via vakawati?

⁷ E rawarawa beka nomu tukuna na itovo o namaka vua e kemu isa? E levu e rawa. Ia, vakacava na nomu itovo? Na itovo cava soti o dau vakaitovotaka ena lai vinaka kina nomu vakawati? O na tagane se yalewa vakawati vakacava? Me ivakaraitaki mada, o rawa ni dau vakadinata nomu cala mo qai rogoca na ivakasala, se o dau vakaulubale ena gauna kece ga o vakadodonutaki kina? O tamata mamarau, dau raica na ka e vinaka, se o dau matacudrucudru, dau kudruvaka na ka? (Vosa Vakaibalebale 8:33; 15:15) Nanuma tiko ni vakawati ena sega ni veisautaka nomu ivalavala. Ke o dokadoka, yalototolo, se dau raica tu ga na ka e ca ni o se dawai, o na vaka tale ga oqori ni o sa vakawati. E dredre meda kila se da tamata vakacava sara. O koya gona, vakaevei mo taroga e dua nomu itubutubu, se nomu itokani dredre? Ke o kila ni gadrevi mo veisautaka e so nomu ivalavala, veisautaka rawa sara ni bera ni o vakawati.

8-10. Na ivakasala vakaivolatabu cava soti ena yaga vua e vakarau vakawati?

⁸ E uqeti keda na iVolatabu meda raica me cakacaka vei keda na yalo tabu ni Kalou, me laurai kina vei keda na itovo me vaka “na loloma, na reki, na vakacegu, na vosota vakadede, na cakacaka loloma, na yalovinaka, na yalodina, na yalomalumalumu, na lewai koya rawa vaka i koya.” E tukuna tale ga me “vakavoui sara na loma[da]” meda “vakaisulu e na . . . i tovo vou, sa caka me veiucui kei na Kalou e na yalododonu kei na yalosavasava.” (Kalatia 5:22, 23, VV; Efeso 4:23, 24, VV) Nomu muria na ivakasala oqo ni o se dawai e vaka na vakacuruilavo ina baqe​—e dua na ka ena yaga sara vakalevu mai muri, ni o sa vakawati.

⁹ Me ivakaraitaki mada, ke o yalewa, vulica mo kua ni kauaitaka vakasivia na kemu irairai, ia mo kauaitaka ga “na yalo sa tabogo.” (1 Pita 3:3, 4, VV) Ke o lokomi o qai yalomatua, ena yaco mo vuku, “nai sala vakaiukuuku” dina. (Vosa Vakaibalebale 4:9; 31:10, 30; 1 Timoci 2:9, 10) Ke o tagane, vulica mo dau caka vinaka, mo dokai ira tale ga na yalewa. (1 Timoci 5:1, 2) Ni o saga mo kila na vakatulewa kei na qaravi itavi, saga tale ga mo dau lokomi qai yalomalumalumu. Na yaloviavialevu e vakaleqa na vakawati.​—Vosa Vakaibalebale 29:23; Maika 6:8; Efeso 5:28, 29.

¹⁰ E dina ni sega ni rawarawa noda veisautaki keda, ia oqo e dua na ka me na cakava na lotu Vakarisito. Ena vukei iko tale ga mo dua na isa vinaka ni vakawati.

ME TAMATA VAKACAVA O KEMU ISA

11, 12. Erau kila rawa vakacava e rua se rau veiyaloni dina se sega?

¹¹ E kena ivalavala beka ena vanua o tiko kina mo digia ga na watimu? Ke vaka kina, na cava mo cakava ke o sa domona e dua? Mo tarogi iko mada, ‘E noqu inaki meu na vakawatitaki koya?’ Na veicavilaki e ka vakatawaloloma. (Vosa Vakaibalebale 13:12) Oti, mo qai taroga, ‘Au sa rawa ni vakawati?’ Ke o sauma na taro ruarua oqori ena io, ena duidui na ka mo cakava tarava, ni vakatau ena itovo ni nomu vanua. Ena so na vanua, o na lai tarogi koya o domona ni sa oti toka e dua na gauna nomu vakadikevi koya voli. O kaya vua ni o vinakata mo drau veikilai mada. Ke bese, kua ni suguraki iko tale tiko, de o sevaki kina. Nanuma ni tiko tale ga nona dodonu me vakatulewa. Ia ke makutu, sa na rawa ni drau tuvanaka mo drau cakava vata e so na ka e kilikili. Oqo na sala o rawa ni kila kina se vinaka se sega mo vakawatitaki koya.a Na cava mo dikeva vua ena gauna oqo?

¹² Me saumi na taro oqori, vakasamataka mada e rua na iyaya ni vakatagi, na iukalele kei na qita. Ke donu na ki, dua na ka na kena rogo vinaka ni vadigi e dua vei rau. Ia, vakacava ke rau vadigi vata? Sa na vinakati me rau ki vata. E vaka tale ga oqo o iko kei koya o via vakawatitaka. Drau sa sasagataka beka me “ki” vinaka nomudrau dui ivalavala. Ia na ka me tarogi oqo: E drau “ki” vata beka? Se dua tale na kena itukutukuni, drau veiyaloni beka?

13. Na cava e sega ni ka vakayalomatua kina mo drau veibuku kei na dua drau sega ni vakabauta vata?

¹³ Sa bibi dina me tautauvata na vakabauta kei na ivakavuvuli drau muria. A vola na yapositolo o Paula: “Kakua ni veitokani vata vakatani kei ira era sa sega ni vakabauta.” (2 Korinica 6:14; 1 Korinica 7:39) E rawa ni tubu na duiyaloyalo ke o vakawati kei na dua drau sega ni vakabauta vata. Ena yasana adua, na yavu kaukaua duadua ni duavata oya nomudrau yalataki kemudrau vua na Kalou o Jiova. E vinakata o Jiova mo marau, mo drau veiwekani voleka tale ga kei koya o vakawatitaka. E vinakata na Kalou mo kabiti Koya, mo kabiti kemu isa tale ga, me vauci kemudou vata na ivau turai-tolu ni loloma.​—Dauvunau 4:12.

14, 15. E gadrevi beka ga mo drau vakabauta vata me duavata kina nomudrau vakawati? Vakamacala kina.

¹⁴ E dina ni ka bibi ina duavata nomudrau qarava vata na Kalou, ia e so tale na ka e gadrevi. Me drau “ki” vata kei koya o via vakawatitaka, e dodonu me tautauvata nomudrau isausau. Na cava drau sauva tiko? Me ivakaraitaki mada, na cava nomudrau nanuma me baleta na vakaluveni? Na cava e ka bibi ina nomudrau bula?b (Maciu 6:33) Ena vakawati e vinaka, erau veitau dredre sara na veiwatini, rau marautaka nodrau tiko vata. (Vosa Vakaibalebale 17:17) Me rawati oqo, me na tautauvata na ka erau taleitaka. Ni dredre me rau veitau e rua e duidui tu na ka erau taleitaka, sa na qai dredre sara me rau veiwatini. Ia, ke taleitaka o koya o via vakawatitaka e dua tale na ka me vaka beka na sara qito, qai sega ni taleitaka o iko, sa kena ibalebale oya mo drau kua ni vakawati? Sega beka. De dua drau taleitaka vata e so na ka e bibi cake. Kena ikuri, o na vakamarautaki koya o via vakawatitaka ke o cakava na ka e taleitaka.​—Cakacaka 20:35.

¹⁵ Ia, ena kilai ga vakalevu se drau veiyaloni se sega mai na nomudrau dau veiciqomi, sega so mai na levu ni ka drau taleitaka vata. Ni sega ni tarogi, “Keirau duavata ena ka kece ga?” de na vinaka me tarogi: “Na cava e yaco ni keirau sega ni duavata? Keirau veivosaki vakavinaka, ena veidokai kei na vakarokoroko? Se keirau tini ga ena veiba katakata?” (Efeso 4:29, 31) Ke o via vakawati, qarauni koya e dokadoka qai yalodua, e sega ni dau via soro, se o koya e dau dre ga nona mua, me yaco ga na lomana.

TAROGA RAWA

16, 17. Na cava soti na ka me raica e dua na tagane se yalewa ni vakasaqara e dua me watina?

¹⁶ Ena ivavakoso vakarisito, era na “vakatovolei mada eliu” o ira mera veiqaravi kina. (1 Timoci 3:10) O rawa tale ga ni muria na ivakavuvuli oqo. Me ivakaraitaki mada, e rawa ni taroga e dua na yalewa, “Na cava e kilai baleti koya na tagane oqo? O cei o ira nona ilala? E dau lewai koya beka vakamatau? E dau lomani ira na sa qase? E lako mai na vuvale vakacava? E vakacava nona dau veimaliwai kei iratou mai nodratou? Na cava na nona rai me baleta na ilavo? E dau gunu alakaolo beka vakasivia? E yalototolo beka, e dau voravora sara? Na cava nona itavi ena ivavakoso, e dau qarava vinaka beka? E rawa beka niu rokovi koya?”​—Vunau ni Soro 19:32; Vosa Vakaibalebale 22:29; 31:23; Efeso 5:3-5, 33; 1 Timoci 5:8; 6:10; Taito 2:6, 7.

¹⁷ O tagane e rawa ni taroga, “E vakaraitaka beka na yalewa oqo ni lomani koya na Kalou, e dokai koya tale ga? E rawa beka ni qarava e dua na vale? Na cava eratou namaka nona vuvale vei keirau? E yalewa yalomatua, daucakacaka, qai dau maninitaka na ka? Na cava e dau veitalanoataka vakalevu? E dau kauaitaki ira dina na tani, se dau nanumi koya ga, e dauvakavuca? E rawa ni nuitaki? E tu vakarau me doka na itutu vakailiuliu, se yalokaukaua, dau be sara beka?”​—Vosa Vakaibalebale 31:10-31; Luke 6:45; Efeso 5:22, 23; 1 Timoci 5:13; 1 Pita 4:15.

18. Ke laurai e so na malumalumu lalai ni drau veibuku, na cava me kua ni guilecavi?

¹⁸ Kua ni guilecava ni o dikeva tiko e dua na kawa ivalavala ca i Atama, sega ni dua na tagane se yalewa tabucala e dau tatadrataki tu ena ivola ni talanoa. E dau cala na tamata kece, e dodonu kina me guilecavi e so na cala oqo​—na nomu cala kei na cala nei koya o via vakawatitaka. (Roma 3:23; Jemesa 3:2) Kena ikuri, na ka o raica ni nona malumalumu e rawa ni sala mo drau vakavinakataki kemudrau kina vakayalo. Me ivakaraitaki mada, drau veiba beka ena gauna drau veibuku tiko kina. Ia vakasamataka: Era sega ni dau duavata tu ga o ira mada ga era veilomani ra qai veidokai. (Vakatauvatana Vakatekivu 30:2; Cakacaka 15:39.) E sega beka ni gadrevi vei kemudrau ruarua mo drau ‘lewa rawa na yalomudrau,’ mo drau vulica na sala malumu me vakameautaki kina na duidui e basika? (Vosa Vakaibalebale 25:28) E vakaraitaka beka o koya o via vakawatitaka ni gadreva dina me vakavinakataki koya? Vakacava o iko? O rawa ni vulica mo kua ni dau yalototolo, mo cudrucudru totolo? (Dauvunau 7:9) Nomudrau vulica mo drau walia na leqa e rawa ni drau tekivuna kina e dua na sala ni nomudrau dau veivosaki vakasavasava. E bibi oqo ni drau vakawati.​—Kolosa 3:13.

19. Na ka vakayalomatua cava me caka ke laurai e so na leqa bibi ena gauna ni veibuku?

¹⁹ Ia, vakacava ke vakaleqai iko e so na ka o raica? Me vakasamataki sara vakabibi na leqa o raica oqo. Ke leqa bibi, kua ni vakawalena ke mani vakacava sara nomu domoni koya se nomu via vakawati. (Vosa Vakaibalebale 22:3; Dauvunau 2:14) Ke o lomalomaruataka dina nomu veikilai kei na dua, ena vinaka me kua ni tomani na veikilai oqori, mo kua tale ga ni yalataki iko vua.

ME SAVASAVA NOMUDRAU VEIBUKU

20. Ena sala cava e rawa ni vinaka sara kina nodrau ivalavala na veibuku?

²⁰ Ena savasava tiko ga vakacava nomudrau veibuku? Kena imatai, saga me vinaka sara nomudrau ivalavala. E kilikili beka ena vanua o tiko kina mera dau veitauriliga na bera ni vakawati, mera veireguci, se veimokoti? Ke kilikili mada ga, e dodonu me qai caka ke sa vakadeitaki ni drau na vakawati. Qarauna me kua ni tini na ivalavala ni veivinakati vaka oqo ina itovo tawakilikili se veidauci sara. (Efeso 4:18, 19; vakatauvatana Sere i Solomoni 1:2; 2:6; 8:5, 9, 10.) Ni dau veivakaisini na lomada, ena vinaka mo drau kua ni dau tiko taurua ena dua na vale, na motoka, se dua ga na vanua e rawa ni drau temaki kina mo drau caka ca. (Jeremaia 17:9) Nomu qarauna me savasava tiko ga nomudrau veibuku e vakaraitaka ni o lewai iko vinaka, ni o kauaitaki kemu isa tale ga, o sega ni vakaliuca ga nomu gagadre. Na kena e bibi sara, e vakamarautaki Jiova na Kalou ni savasava nomudrau veibuku, ni vakaroti ira nona dauveiqaravi mera kua ni ivalavala dukadukali se ra veidauci.​—Kalatia 5:19-21.

21. Na mataqali veivosaki vakacava ena rairai gadrevi me savasava tiko ga kina nomudrau veibuku?

²¹ Kena ikarua, me savasava nomudrau veibuku e okati kina na veivosaki vakadodonu. Ni toso nomudrau veibuku, mo drau veivosakitaka na vakawati, ena gadrevi me veivosakitaki vakadodonu e so na ka. Drau na vakaitikotiko e vei? Drau na cakacaka ruarua? Drau na via vakaluveni? E dodonu me tukuni tale ga e so na ka e rawa ni vakaleqa nomudrau vakawati me vaka na nomudrau ivalavala e liu. Ena okati beka kina e dua na dinau levu se itavi se ka me baleta nomu bula, me vaka e dua na leqa se mate e tauvi iko tiko. E taura e dua na gauna me qai kilai se tiko vua e dua na HIV (na manumanu e vakavuna na AIDS) se sega. Koya gona, ke dua e dau veidauci vakaveitalia tu e liu se dau vakayagataka na icula ni wainimate gaga, qai kerei koya o kena isa se o rau nona itubutubu erau kauai, me lai dikevi nona dra ena mate na AIDS, e sega ni cala oqo. Ke laurai ni tiko vua na mate oqo, e sega ni dodonu me vakasaurarataki o koya rau veibuku tiko me tomana tiko ga na veibuku ke sa gadreva me mudu. Ena vinaka kina vua e dua e dau vakaitovotaki koya ena so na itovo vaka oqo e liu me saga me dikevi mada nona dra ena mate na AIDS ni bera ni qai veibuku.

KUA NI RAICA GA NA SIGA NI VAKAMAU

22, 23. (a) E rawa ni veivakaocai tale vakacava na vakavakarau ina vakamau? (b) Na rai donu cava me nanumi me baleta na siga ni vakamau kei na vakawati?

²² Ni vo e vica na vula mo drau vakawati, rairai drau na osooso ruarua sara ga ena lalawataki ni vakamau. Ena mamada sara ke caka ga vakarawarawa. Na vakamau e vakaitamera ena vakamarautaki ira beka na mataveiwekani kei na lewe ni dua na itikotiko, ia ena vakaocai rau ga na veiwatini vou kei iratou na wekadrau qai kania tale ga na ilavo. E sega ni ca ke muri e so na ivalavala ni vakamau sa dau muri tu, ia ena ca tale ke caka ena dela ni veimurimuri se veisisivi. Ena yali kina na ibalebale dina ni nomudrau vakamau, drau na rairai sega tale ga ni marautaka. E dina ni dodonu me nanumi na nodra nanuma na wekana, ia o tagane vakawati ga e dodonu me lewa na ka me caka ena soqo ni vakamau.​—Joni 2:9.

²³ Nanuma tiko ni dua ga na siga nomu vakamau, ia e tinia ga na mate nomudrau vakawati. Kua gona ni vakabibitaka vakasivia nomudrau siga ni vakamau. Drau rai ga vua na Kalou o Jiova me dusimaki kemudrau, drau qai lalawataka nomudrau bula vakawati. Ni drau cakava oqori, drau sa vakarautaki kemudrau ina dua na vakawati e vinaka.