E Bula na Vosa i Jiova
Veitikina Bibi Mai na iVola na Sere i Solomoni
“ME VAKA na viavia e na maliwa ni soni, sa vakakina na wekaqu e na kedra maliwa na goneyalewa.” “Me vaka na moli e na loma ni dua na kau ni veikau, sa vakakina ko koya ka’u sa lomana e na kedra maliwa na gonetagane.” “O cei ko koya sa kida mai me vaka na mataka, sa weweli me vaka na vula, sa serau tu me vaka na mata-ni-siga?” (Sere i Solomoni 2:2, 3; 6:10) Sa bau totoka dina na veitikina oqo ena ivola na Sere i Solomoni! E vutucoqa kina na serekali e vakaibalebale qai totoka, e tukuni gona me “sere ka uasivi e na veisere.”—Sere i Solomoni 1:1.
E vola na sere oqo o Tui Solomoni e Isireli makawa, rairai rauta toka na 1020 B.S.K., na gauna se qai tekivu veiliutaki kina me 40 na yabaki. Na sere oqo e baleta tiko nodrau veidomoni e dua na cauravou ivakatawanisipi kei na dua na goneyalewa ni Sulamaiti, e tauvanua ga. E cavuti tale ga ena sere o tina i goneyalewa kei ira na ganena, o ira “na goneyalewa ni Jerusalemi [marama dau veiqaravi],” kei ira “na goneyalewa ni Saioni [marama ni Jerusalemi].” (Sere i Solomoni 1:5; 3:11) Ena dredre toka vua e dua e dau wili iVolatabu me kilai ira kece na vosa tiko ena Sere i Solomoni, ia kevaka ga e raica na ka era tukuna se na ka e tukuni vei ira, ena rawa ni toboka se o cei e vosa tiko.
E tiki ni Vosa ni Kalou na Sere i Solomoni, qai tiko kina e rua na itukutuku bibi. (Iperiu 4:12) Kena imatai, eda vulica kina nodrau veidomoni dina e dua na tagane kei na dua na yalewa. Kena ikarua, e vakavotui ena Sere i Solomoni na mataqali veilomani e kune vei Jisu kei na ivavakoso ni lotu Vakarisito lumuti.—2 Korinica 11:2; Efeso 5:25-31.
KUA NI “VAKAYADRATI KOYA KA’U SA LOMANA”
“Me daureguci au ko koya na turaga e na regu ni gusuna: ni sa vinaka na nomuni loloma ka ca na waini.” (Sere i Solomoni 1:2) E tekivutaki na veivosaki ena Sere i Solomoni ena vosa oqori i koya na goneyalewa tauvanua yalomalumalumu, sa mai tiko oqo ena vale vakatui i Solomoni. A mai tu vakacava ena vale oqo?
“Era a cudruvi au na luve [“tagane,” NW] ni tinaqu,” e kaya. “Era a lesi au me’u vakatawa na veiwere-ni-vaini.” Io, era a cudruvi koya dina na ganena ena gauna a sureti koya kina na cauravou ivakatawanisipi e sa domona tiko me rau taubale vata ena dua na siga totoka ena vulaitubutubu. Me kua gona ni lako, sa qai lesi me vakatawana “na fokise lalai, sa vakacacana na vaini.” Na vanua gona e lesi me vakatawa tiko kina e voleka sara ga ina keba i Solomoni. E laurai na kena totoka ni gole sobu tiko “ki na were ni amodi,” oti sa qai kau mai ina keba.—Sere i Solomoni 1:6; 2:10-15; 6:11.
Na gauna e kaya kina na goneyalewa oqo ni via raici koya na nona ivakatawanisipi daulomani, sa ra qai kaya vua na marama dauveiqaravi me ‘muria na we ni yavadra na sipi’ me vaqarai koya. Ia, e sega ni vakatara o Solomoni me lako. E a qoroya ga na totoka ni kena irairai qai yalataka vua “nai talitali koula, ka vakasavusavu siliva.” Ia e sega sara ga ni bau galeleta na goneyalewa. A lako yani na ivakatawanisipi ina keba i Solomoni, kunei koya sara na goneyalewa qai kaya: “Raica, ko sa matavinaka, na wekaqu; raica, ko sa matavinaka.” E kerei ira na marama dauveiqaravi na goneyalewa oqo mera bubuluitaka: “Mo dou kakua ni yavalata, se vakayadrati koya ka’u sa lomana, ka me veitalia ga ko koya.”—Sere i Solomoni 1:8-11, 15; 2:7; 3:5.
Saumi na Taro Vakaivolatabu:
1:2, 3—Ni vakananumi tiko na ka me baleti koya na cauravou ivakatawanisipi, na cava e vaka kina na waini na nona loloma, qai vaka na ilumu na yacana? Me vaka ga na kena dau vakamarautaka na tamata na waini kei na kena dau veivakacegui na ilumu ena ulu, na nona vakananuma na goneyalewa oqo na nona lomani koya na cauravou, vaka kina na yacana e vakaukauataki koya sara ga qai lomavakacegu kina. (Same 23:5; 104:15) Era vakatale ga oya na lotu Vakarisito dina, vakauasivi o ira na lumuti, nira vakaukauataki ra qai uqeti ena nodra dau vakananuma na nona lomani ira o Jisu Karisito.
1:5—Na cava e vakatauvatani koya kina na goneyalewa loaloa tauvanua oqo ina “vale laca ni Kitari”? E dau yaga vakalevu na isulu e caka ena vutika ni me. (Tiko Voli mai na Lekutu 31:20) Kena ivakaraitaki, e dau vakayagataki “nai sulu e na vutika ni me” me ubi kina na “vale ni kalou.” (Lako Yani 26:7) Me vaka ga na nodra valelaca na Bedouin nikua, kena irairai ni a caka na valelaca ni Kitari ena vutika ni me loaloa.
1:15—Na cava e vakaibalebaletaka na gonetagane ivakatawanisipi ena nona kaya: “Na matamu sa vaka na mata ni ruve”? E kaya na gonetagane ivakatawanisipi ni vaka sara ga na mata ni ruve na malumu kei na totoka ni mata i koya na nona itokani goneyalewa.
2:7; 3:5—Na cava era vakaroti kina na goneyalewa ni Jerusalemi ena vuku ni “me kila, kei na teira yalewa ni veico”? Era dau kilai tani na me kila ena kedra irairai totoka. Na goneyalewa gona ni Sulamaiti e vakaroti ira na goneyalewa ni Jerusalemi ena sala e malumu, mera kua ni vakayadrati koya sa lomana.
Na Ka Eda Vulica:
1:2; 2:6. E kilikili me vakaraitaki na veidomoni ena sala savasava ena gauna ni veibuku. Ia, me rau raica na sa veibuku tiko ni oqo na sala e vakavotui kina nodrau veivinakati dina, rau na sega ni cakava tu e dua na ka tawasavasava, me idewadewa ina itovo tawakilikili.—Kalatia 5:19.
1:6; 2:10-15. Era sega ni vakatara na ganena na goneyalewa ni Sulamaiti me lako vata kei na nona daulomani ina vanua lala ena veiulunivanua, e sega ni vu oqo ni yalewa itovo ca se baleta ni ca na inaki ni lomana. Ia, eratou via taqomaki koya ga mai na ituvaki ena rawa ni temaki kina. Mera vuli ena tikina oqo na sa veibuku tiko, mera kua ni dau lako ina vanua e lala tu.
2:1-3, 8, 9. Dina ni sa bau yalewa rairai totoka dina na goneyalewa ni Sulamaiti oqo, ia e raici koya tu ga me vaka e dua na “rose ni Seroni [senikau wale].” Na totoka ni kena irairai, vaka kina na nona yalodina voli vei Jiova, e vakatauvatani koya kina na gonetagane ivakatawanisipi ni vaka na “viavia e na maliwa ni soni.” Ia, na cava e rawa ni tukuni me baleti koya na ivakatawanisipi? E raica na goneyalewa oqo ni vaka “na me kila” baleta ni cauravou matavinaka. E rairai tagane vakabauta tale ga qai dau yalodina vei Jiova. “Me vaka na moli [e rawa ni ivakaruru qai dau vua] e na loma ni dua na kau ni veikau,” e kaya na goneyalewa, “sa vakakina ko koya ka’u sa lomana e na kedra maliwa na gonetagane.” Vakacava gona o koya eda na via vakamautaka, sega beka nida na raica me tamata vakabauta qai yalodina vua na Kalou?
2:7; 3:5. E sega sara ga ni bau domoni Solomoni na goneyalewa tauvanua oqo. E vakaroti ira tale ga na goneyalewa ni Jerusalemi mera kua ni vakayavalati koya me domona e dua tale, vakavo ga na gonetagane ivakatawanisipi. Sega ni rawa gona ni domoni tu ga vakaveitalia e dua. O ira na lotu Vakarisito dawai era via vakawati tiko mera qara ga e dua e qaravi Jiova tiko ena yalodina.—1 Korinica 7:39.
“A CAVA MO DOU RAICA VUA NA SULAMAITI?”
E dua na ka “sa lako mai na veikau ka vaka na duru kubou.” (Sere i Solomoni 3:6) Na cava era qai raica na goneyalewa ni Jerusalemi? Sa lesu tiko mai ina koro o Solomoni, kei ira na nona tamata! Sa kauta tale tiko ga mai na goneyalewa ni Sulamaiti.
E muri koya mai na goneyalewa na gonetagane ivakatawanisipi, qai sega ni dede sa kunei koya. Ni vakadeitaka vua na nona dodomo na gonetagane oqo sa qai vakaraitaka o goneyalewa na lomana, ni gadreva me sa biuta na koro, qai kaya: “Ka’u na lako mada yani ki na ulu-ni-vanua ni mura, kei na ulu-ni-koro ni drega boi vinaka, ka yacova na kena kida na mataka, ka sa seavu yani na malamalawa.” E tukuna na goneyalewa vua na ivakatawanisipi ‘me lako ina nona were, me kania na kena vuanikau vinaka.’ E sauma na ivakatawanisipi: “Au sa lako mai ki noqu were, na wekaqu, na watiqu.” Sa ra qai kaya na yalewa ni Jerusalemi: ‘Drau kana na veiwekani! Drau gunu, io, drau gunu vakalevu na daulomani!’—Sere i Solomoni 4:6, 16; 5:1.
E talanoataka na goneyalewa ni Sulamaiti vei ira na goneyalewa ni Jerusalemi e dua na nona tadra, sa qai kaya vei ira: “Ni’u sa mate e na loloma [“dodomo,” NW].” Era taroga: “A cava sa uasivi kina ko koya ko sa lomana vua na tani sa lomani?” E sauma: “O koya ka’u sa lomana sa vulavula ka damudamu, ka sa uasivi cake vei ira na tani era lewe oba.” (Sere i Solomoni 5:2-10) Ni sivia nona vakacaucautaki koya o Solomoni, e sauma ga ena yalomalumalumu: “A cava mo dou raica vua na Sulamaiti?” (Sere i Solomoni 6:4-13) Nanuma na tui ni na rawai koya ena sala oqo, sa qai vakacaucautaki koya ga vakalevu. E yalodina tiko ga na goneyalewa oqo ena nona domona na gonetagane ivakatawanisipi. Sa qai laivi koya o Solomoni me lesu i vale.
Saumi na Taro Vakaivolatabu:
4:1; 6:5—Na cava e vakatauvatani kina na drauniulu i koya na goneyalewa ina “qele ni me”? E vakaraitaki ena ivakatautauvata oqo ni taliva na drauniuluna qai lumisa me vaka ga na vutika ni me loaloa.
4:11—Na cava na ibalebale ni kena ‘tiri me vaka na qanioni na tebenigusu’ i koya na goneyalewa ni Sulamaiti vaka kina na ‘oni kei na wainisucu sa no ena ruku ni yamena’? E kana vinaka qai kamica na qanioni ni vakatauvatani kei na oni e liwavi cagi. Na ivakatautauvata oqo kei na kena vakasamataki me tiko na wainisucu ena ruku ni yame i koya na goneyalewa, e vakabibitaka tiko ga na vinaka kei na totoka ni vosa e cavuta na goneyalewa ni Sulamaiti.
5:12—Na cava na ibalebale ni kena tukuni “a matana sa vaka na mata ni ruve mai na uciwai; sa vui e na wai-ni-sucu”? E tukuna tiko na goneyalewa na totoka ni irairai ni mata i koya na nona daulomani. E rairai vakatauvatana tiko na loa e toka ena loma ni vulavula ni yaloka ni matana ina ruve dravudravu karakarawa e sili tiko ena wainisucu.
5:14, 15—Na cava e vakamacalataki kina vaka oqo na liga kei na yava i koya na ivakatawanisipi? E rairai tukuna tiko na goneyalewa ni vaka na mama koula na iqaqalo ni ligana, qai vaka na vono perili na nona itaukuku. E vakatauvatana na yavana ina “duru vatu e veivolavolai” baleta ni kaukaua qai bulicaki totoka.
6:4—Na cava e vakatauvatani kina na goneyalewa ni Sulamaiti me vaka na koro o Tirisa? A vuaviritaka o Josua na koro e Kenani oqo, ni sa oti na gauna i Solomoni, sa qai imatai ni koroturaga ni matanitu yavusa e tini o Isireli ena vualiku. (Josua 12:7, 24; 1 Tui 16:5, 6, 8, 15) E kaya e dua na ivola: “Kena irairai ni sa bau dua dina na koro totoka oqo, oya na vuna e cavuti kina e ke.”
7:4—Na cava e vakatauvatana kina o Solomoni na domo i koya na goneyalewa ni Sulamaiti me vaka na “vale tabua cecere”? A vakacaucautaki taumada na goneyalewa oqo ni tukuni vua: “A domomu sa vaka na vale-cecere i Tevita.” (Sere i Solomoni 4:4) Dau balavu na vale cecere qai dodonu, na tabua e dravia. E vakadrukai Solomoni na balavu kei na dravia ni domona na goneyalewa oqo.
Na Ka Eda Vulica:
4:1-7. Dina ni sega ni uasivi na goneyalewa ni Sulamaiti oqo, ia e vakaraitaka na nona savasava ni saqata na veitemaki i Solomoni. Sa qai totoka ga vakalevu ena vuku ni vinaka ni nona itovo. Mera vakatale ga oya na yalewa lotu Vakarisito dina.
4:12. Me vaka na were totoka e viribaiti ena bai kau se baivatu e rawa ga ni curumi ni dolavi na kena matamata e dau lokataki tu, e vaka oqori na goneyalewa ni Sulamaiti ni vakatabakidua ga na lomana vua na tagane me na qai watina. Sa dua dina na ivakaraitaki vinaka vei ira na yalewa kei na tagane dawai lotu Vakarisito!
“NA YAMEYAME NI BUKA I JIOVA”
“Ko cei [“na yalewa,” NW] sa lako cake mai oqo mai lekutu, ka sa raviti koya sa lomana?” ratou taroga na ganena na goneyalewa ni Sulamaiti ena nodratou raici koya ni sa suka tiko yani i vale. Dua na gauna yani e liu, e kaya e dua vei iratou: “Kevaka e bai vatu ko koya, edaru na tara e delana na vale siliva cecere: ia kevaka nai sogo ni katuba ko koya, edaru na vakalatia e na papa sitari.” Sa mai vakadinadinataka na goneyalewa ni Sulamaiti na dei ni nona dodomo qai kaya: “Koi au ka’u sa bai vatu, ia na sucuqu sa vaka na vale-cecere: au a qai vaka e dua sa vinakati e matana.”—Sere i Solomoni 8:5, 9, 10.
Na loloma dina e vaka na “yameyame ni buka i Jiova.” Na vuna? Ni vu ga mai vua na loloma dina. A buli keda ga o Jiova meda dau loloma. E sega ni bokoci rawa na kena yameyame. E totoka gona na kena vakamacalataki ena Sere i Solomoni na nodrau veidomoni e dua na tagane kei na dua na yalewa ni rawa ni“gumatua me vaka na mate.”—Sere i Solomoni 8:6, NW.
Na sere vakatubuqoroqoro i Solomoni e vakavotui tale ga kina na ivau e tiko vei Jisu Karisito kei ira era okati mera “watina” mai lomalagi. (Vakatakila 21:2, 9,VV) Nona lomani ira na lumuti lotu Vakarisito oqo o Jisu e uasivia sara na nodrau veilomani e dua na tagane kei na dua na yalewa. Ena yasana adua era tabuvakasuka ena nodra yalodina vua na Kalou na ilawalawa oqo. E solia tale ga vakayalololoma o Jisu nona bula ena vukudra na ‘so tani tale na sipi.’ (Joni 10:16) O ira kece na dausokalou dina era rawa ni vakatotomuria na ivakaraitaki i koya na goneyalewa ni Sulamaiti ena dei ni nona loloma qai yalodina tiko ga.
[iYaloyalo ena tabana e 18]
Na cava e vakavulici keda kina na Sere i Solomoni meda raica vei koya eda via vakawatitaka?