Wase Tolu

“Meda Veivakadodonutaki Mada”

Aisea 1:10-31

1, 2. E vakatauvatani ira na lewe i Juta kei Jerusalemi vei cei o Jiova, na cava e donu vinaka kina oya?

DE DUA era via tukuna na ka mera vakadonui ira ga kina na lewe i Jerusalemi nira sa rogoca na vosa dusidusimata e volai tu ena Aisea 1:1-9. Sega ni vakatitiqataki nira na via dusia sara ga ena yalodokadoka na levu ni isoro era dau cabora vei Jiova. Ia na tikina e 10 ina 15 e cavuti kina na vosa warumisa i Jiova, e vakacala na yalo vaka oya. E kaya: “Dou rogoca na vosa i Jiova, koi kemudou ka daulewai Sotoma; dou vakatu daliga ki na vunau ni noda Kalou, koi kemudou na kai Komora.”​—Aisea 1:10.

² Rau a sega wale ga ni vakarusai o Sotoma kei Komora baleta na ivalavala vakasisila ni veiyacovi, e rau rusa tale ga ena vuku ni domoqa kei na qaciqacia. (Vakatekivu 18:20, 21; 19:4, 5, 23-25; Isikeli 16:49, 50) Sa ra na kidacala mada ga na rogoci Aisea ni sa tukuni nira ucui ira na lewenikoro beci oya.a Ia o Jiova e sega ni lecava na kedra ituvaki dina na nona tamata, e sega tale ga ni vakawaicalataka o Aisea na itukutuku ni Kalou me ‘veidonui kina kei na ka era gadreva.’​—2 Timoci 4:3, VV.

3. Na cava beka e vakaibalebaletaka tiko o Jiova ni kaya ni sa “rui levu vei au” na nodra isoro na tamata, na cava e vaka kina oya na nona rai?

³ Raica mada na nanuma i Jiova me baleta na ivalavala ni nodra sokalou vakarairai na nona tamata. “A cava na kena yaga vei au na nomudoui soro e vuqa? sa kaya ko Jiova: Sa rui levu vei au na sipi tagane mei soro kama, kei na uro ni manumanu sa vakani vinaka; ia na dra ni pulumokau, kei na dra ni lami, kei na dra ni me tagane ka’u sa sega ni vinakata.” (Aisea 1:11) Sa ra guilecava ni sega ni vakararavi o Jiova ina nodra isoro. (Same 50:8-13) Ena sega ni dravudravua o koya ke ra sega ni vakacaboisoro vua na tamata. O koya gona, ke ra nanuma nira sa caka vinaka tiko vei Jiova ena nodra isoro e caka ga me rawa, e cala na nodra nanuma. E dua na ivosavosa warumisa e taurivaka e ke o Jiova. Na vosa “sa rui levu vei au” e rawa ni vakadewataki tale ga vaka oqo “Au sa sinai” se “Au sa kanavoro.” Ni dua e sa kana sivia tu, sa na cata mada ga me raica na kakana, se vakaevei? E vaka sara ga oya o Jiova ni raica na isoro e cabo tiko vua​—e cata dina!

4. E vakavotuya vakacava na Aisea 1:12 na tawayaga ni nodra lai tiko na tamata ena valenisoro e Jerusalemi?

⁴ E kaya tale o Jiova: “Ni dou sa rairai mai e mataqu, ko cei sa taroga vei kemudou oqo mo dou mai butubutuka na noqu lomanibai?” (Aisea 1:12) E sega li ni lawa ga i Jiova mera dau ‘rairai kina e matana’ na tamata, oya mera tiko ena nona valenisoro e Jerusalemi? (Lako Yani 34:23, 24) Io, ia era cakava baleta ni sa kena ivakarau ga vei ira oya, na nodra sokalou sa caka ga me rawa, sa cala tiko na kena inaki. E raica o Jiova ni sega ni yaga na nodra siko yani vakavica vata ina lomanibai ni nona valenisoro, nira “butubutuka” ga qai lai yavu wale kina na kena fuloa.

5. Na cava e so na ivalavala ni nodra sokalou na Jiu, ia na cava e sa mai “bitaki” kina o Jiova ena sokalou vaka oya?

⁵ Sa rauta me sa qai kaukaua cake ga na vosa i Jiova! “Dou kakua ni kauta tale mai nai cabocabo wale [se, “icabocabo witi tawayaga,” NW]; nai madrali boi vinaka sa ka vakasisila vei au; na vula vou kei na siga tabu, na kaci mo dou soqoni levu mai: Ka’u sa sega ni vosota rawa nai valavala ca [se, “vakayagataki ni kaukaua vakatani,” NW] kei nai soqosoqo tabu. Ia na nomudou vula vou kei na nomudou so levu tabu sa cata na yaloqu: Au sa bitaki kina; Sa ka ni oca na vosota.” (Aisea 1:13, 14) Na icabocabo witi, na imadrali boi vinaka, na Sigatabu, kei na soqoni levu era volai kece tiko ena Lawa ni Kalou vei Isireli. E vakaroti ena Lawa me dau nanumi na “vula vou,” qai vakuri ena lawa oya e so tale na ka me vakayacori. (Tiko Voli Mai na Lekutu 10:10; 28:11) Sa mai raici na vula vou me dua tiko na siga ni vakacecegu vakavula, na gauna mera vakacegu kina mai na cakacaka na lewenivanua, mera qai vakasoqoni mera vakaroti vei ira na parofita kei na bete. (2 Tui 4:23; Isikeli 46:3; Emosi 8:5) Na solevu vaka oya e sega ni cala. Ena leqa ga ke ra caka me vakarairai wale ga. Kena ikuri, sa ra goleva tiko na Jiu na “kaukaua vakatani,” oya e so na ivalavala vakatevoro me rau veicurumaki kei na ivakarau ni sokalou e vakaroti ena Lawa ni Kalou.b Sa rauta me sa “bitaki” o Jiova ena nodra sokalou vua.

6. Ena vakasama cava e tukuni kina ni sa “oca” o Jiova?

⁶ Ena sala cava ga e tukuni kina ni “oca” o Jiova? Ni o koya e “levu na nona kaukauwa, . . . ena sega ni malumalumu ko koya, ena sega ni oca.” (Aisea 40:26, 28) E dua na ivosavosa matata e taurivaka tiko e ke o Jiova meda siqema rawa kina na ka e tiko e lomana. O sa bau colata mada vakadede e dua na icolacola bibi, ni o kolaiciba kina o qai via kolotaka laivi sara ga? E vaka sara ga oya na loma i Jiova me baleti ira nona tamata e veivakaisini voli na ivalavala ni nodra sokalou vua.

7. Na cava sa sega ni via rogoca kina nodra masu na nona tamata o Jiova?

⁷ Sa qai vosa oqo o Jiova me baleta na ivalavala ni sokalou e tara sara ga na tamata yadua. “Ia ni dou sa dodoka mai na ligamudou, Ka’u na tabonaka na mataqu maivei kemudou: io, ni dou sa masu vakavuqa, ka’u na sega ni rogoca: a ligamudou sa lomoci e na dra.” (Aisea 1:15) Ni dua e dodoka na ligana, qai qara tu i macawa na qeteqete ni ligana, sa ivakaraitaki ni vakamamasu oya. Na iduriduri oqo e sega ni vakaibalebale vei Jiova, ni lomoci tu ena dra na ligadra na tamata oqo. Dua na ka na itovo kaukaua ena vanua. Sa ivakarau ni bula nodra butuki sobu na vakaloloma. E ka vakasisila dina ke ra qai masulaka na veivakalougatataki i Jiova na mataqali tamata vaka oya era dau veivakalolomataki ra qai yalokocokoco. Sa rauta me tukuna o Jiova, “Ka’u na sega ni rogoca”!

8. E cala vakacava nikua o lotu ni Veivanua vaKarisito, ia era sikalutu vakacava e so na lotu vaKarisito ina leqa vata ga oya?

⁸ Ena noda gauna oqo, sa sega tale ga ni rawata na veivakadonui ni Kalou o lotu ni Veivanua vaKarisito ena nona masu wale e cavuqaqataki vakawasoma kei na nona “cakacaka” vakalotu tale e so. (Maciu 7:21-23) E rui bibi kina meda qarauna meda kua ni lai vakataki ira. So na gauna, ena dau valavala ca bibi na lotu vaKarisito, ena kaya e lomana me vunia mada ga me qai vakalevutaka nona cakacaka ena ivavakoso vakarisito, de dua sa rawa ni rau veibokoci ga kina nona ivalavala ca kei na nona cakacaka vinaka. Ia na cakacaka vakarairai vaka oya e sega ni taleitaka o Jiova. E dua ga na iwali ni tauvimate vakayalo, me vaka e vakavotuya na veitikina e tarava ni Aisea.

Na iWali ni Tauvimate Vakayalo

9, 10. E vakacava sara mada na bibi ni savasava ena noda sokaloutaki Jiova?

⁹ Ni Kalou yalololoma o Jiova, sa veisau e ke na domona, e rogo malumu qai veimasuti. “Dou vui kemudou, vakasavasavataki kemudou; kauta tani e mataqu na nomudoui valavala ca; dou kua ni caka ca; Vulica na caka vinaka; segata [se, “vakasaqara,” NW] na lewa dodonu, vukei koya sa vakasaurarataki [se, “vakadodonutaki koya e veivakasaurarataki,” NW], dou ia na lewa e na vukuna na luveniyali, kei na dautataro [se, “vakamamasu,” NW] e na vuku ni yada.” (Aisea 1:16, 17) E tuvai veitaravi e ke e ciwa na ivakaro. Na imatai ni va e dusia na kau tani ni ivalavala ca; na iotioti ni lima eratou uqeta na sasaga me rawati kina na veivakalougatataki i Jiova.

¹⁰ Na vuluvulu kei na tiko savasava e sa dau bibi tu ga ena sokalou savasava. (Lako Yani 19:10, 11; 30:20; 2 Korinica 7:1) Ia na savasava e vinakata o Jiova e bibi cake, e dodonu me tara sara na lomadra era sokalou vua. O koya e bibi duadua na itovo savasava kei na savasava vakayalo, oqo sara ga na ka e dusia tiko e ke o Jiova. Na imatai ni rua na ivakaro ena Ais 1 tikina e 16 erau sega ni tokaruataki wale tu ga. E dua na kenadau ni vosa vakaiperiu e vakatura na vakasama ni vosa taumada na “dou vui kemudou,” e tukuna tiko na veivakasavasavataki me caka mada e liu, ia na ikarua ni vosa, “vakasavasavataki kemudou,” e dusia na sasaga me maroroi tiko ga na savasava oya.

11. Me valuti na ivalavala ca, na cava meda cakava, ia na cava meda kua ni cakava?

¹¹ Eda na sega ni vunitaka rawa e dua na ka vei Jiova. (Jope 34:22; Vosa Vakaibalebale 15:3; Iperiu 4:13) O koya gona, na nona ivakaro, “Kauta tani e mataqu na nomudoui valavala ca” e rawa ni kena ibalebale ga e dua na ka​—meda tinia na caka ca. Kena ibalebale oya nida sega ni tovolea meda vunia na noda ivalavala ca bibi, ni oqori mada ga e ivalavala ca. Na Vosa Vakaibalebale 28:13 e tau kina na ivakasala oqo: “O koya sa ubia na nonai valavala ca ena sega ni tamata yaco: ia ko koya sa vakatusa ka biuta ena lomani.”

12. (a) Na cava e bibi kina meda “vulica na caka vinaka”? (b) Ena sala cava era na saga kina o ira na qase mera muria na veidusimaki mera ‘vakasaqara na lewadodonu,’ mera ‘vakadodonutaki koya tale ga na dauveivakasaurarataki’?

¹² Levu sara na ka e tu me vulici mai na sasaga e vakarota o Jiova ena tikina e 17 ni Aisea wase 1. E sega ni kaya wale tiko ga e kea o koya meda “caka vinaka” ia meda “vulica na caka vinaka.” Kevaka ga eda vulica vakataki keda na Vosa ni Kalou, eda na qai kila na ka e vinaka ena mata ni Kalou, eda na qai via cakava tale ga. Kena ikuri, e sega ni kaya wale ga o Jiova me “caka na lewa dodonu,” ia me ‘vakasaqarai na lewadodonu.’ O ira mada ga na qase matua e dodonu mera vakasaqaqara ena Vosa ni Kalou mera raica kina na sala dodonu mera muria ena vakatulewataki ni so na ka dredre. E nodra icolacola tale ga mera “vakadodonutaki koya e veivakasaurarataki” me vaka e vakarota tarava o Jiova. E bibi na veidusimaki oqo vei ira na ivakatawa lotu vaKarisito nikua, ni dodonu mera taqomaka na qelenisipi mai vei ira na “wolifa ca sara.”​—Cakacaka 20:28-30.

13. Eda na muria beka vakacava edaidai na ivakaro me baleti ira na luveniyali kei na yada?

¹³ Na iotioti ni rua na ivakaro e vauci ira e so na tamata ni Kalou era malumalumu sara​—na luveniyali kei na yada. Sa dau nodra ivalavala ga e levu mera vakaisini ira na vaka oya; na ka oqo me kua sara ena kedra maliwa na tamata ni Kalou. O ira na qase dau loloma era na “ia na lewa” ena vukudra na luveniyali ena ivavakoso, era na raica me tau vakadodonu na lewa ena vukudra, mera taqomaki tale ga, vakabibi ena vuravura e dau via vakaisini ira se vakaleqai ira. Era na “vakamamasu e na vuku ni yada” o ira na qase, se, e rawa ni kena ibalebale tale ga na vosa vakaiperiu e ke, mera “vala” ena vukuna. Ia na lotu vaKarisito kece e dodonu ga mera guta mera idrodro, mera vu ni vakacegu kei na lewadodonu vei ira na malumalumu ena keda maliwa baleta nira ka talei ena mata i Jiova.​—Maika 6:8; Jemesa 1:27.

14. Na itukutuku matata cava e tiko ena Aisea 1:16, 17?

¹⁴ Sa matata dina na ka e vinakata o Jiova me kilai ena ciwa na ivakaro oqo! So na gauna, e so era valavala ca era nanuma ni sa sega tu ga ni rawa nira caka vinaka. E dau veivakayalolailaitaki na mataqali vakasama vaka oya. E cala tale ga. E kila o Jiova​—e vinakata tale ga meda kila​—ni nona veivuke ena rawa kina vua na tamata ivalavala ca me lako tani mai na sala cala e muria tiko, me saumaki mai, qai cakava sara na ka e dodonu.

Na Vakamamasu Dodonu e Tau Vakayalololoma

15. E dau tauri cala vakacava na ibalebale ni vosa “meda vakadodonutaka na ka ena keda maliwa,” ia na cava sara mada na kena ibalebale?

¹⁵ Sa qai rogo malumu ga qai tau ena dela ni loloma levu na vosa i Jiova: “Dou mada mai, me tou veivosaki vata [se, “meda veivakadodonutaki mada,” NW], sa kaya ko Jiova; ke sa vaka na ka kulakula na nomudoui valavala ca, sa na vulavula me vaka na uca-vulavula; ke sa damuvakula sa na vaka na vutika ni sipi.” (Aisea 1:18) Na veisureti e doladola kina na tikina rogo vinaka oqo e dau tauri cala na kena ibalebale. Me kena ivakaraitaki, e kaya na iVolatabu Vakaviti, “Tou veivosaki vata”​—na tikina oqo e vaka me dusia tiko ni vinakati me rau veisorosorovi na ito ruarua me rau na veivakameautaki kina. Ia e sega ni dina oqo! E sega ni dua na cala i Jiova, vakabibi ena nona veitaratara voli kei ira na tamata talaidredre dau veivakaisini. (Vakarua 32:4, 5) E sega ni vosa tiko na tikina oya me baleta na nodrau lai veivosaki e rua na ito erau tautauvata vinaka, ia e baleta ga e dua na mataveilewai me na vakatauca na lewadodonu. E vaka sara ga ni kacivi Isireli tiko e ke o Jiova me rairai yani me ia na veilewai.

16, 17. Eda kila vakacava ni tu vakarau o Jiova me vosota na ivalavala ca bibi mada ga?

¹⁶ E veisureti rerevaki toka oqo, ia o Jiova e Turaganilewa yalololoma qai dau veinanumi duadua. E sega tale ni dua e rau lewe rua kaya ena levu ni nona veivosoti. (Same 86:5) O koya duadua ga e rawa ni kauta laivi na ivalavala ca i Isireli “sa vaka na ka kulakula” qai vakasavasavataka, me vakavulavulataka “me vaka na uca-vulavula.” Ena sega ni taqusi rawa na ivalavala ca ena sasaga vakatamata, na cakacakataki beka ni vakabauta, na vakacaboisoro, se na dau masu. Na veivosoti ga i Jiova e rawa ni savata laivi na ivalavala ca. Ena veivosoti ga o Jiova ena yavu e virikotora o koya, e wili kina na raici ni veivutuni dina e vu mai lomada.

¹⁷ E rui bibi na ka dina oqo ni baci tokaruataka o Jiova ena dua tale na kena ivosavosataki​—na ivalavala ca “damuvakula” ena vaka na vutikanisipi vou vulavula. E vinakata o Jiova meda kila ni dau vosota dina na ivalavala ca o koya, na ivalavala ca bibi mada ga, ke kunea vei keda na yalo ni veivutuni dina. Ke ra tiko e so e dredre mera vakadinata na tikina oqo ena vukudra, de vinaka mera vakasamataka mada e so na ivakaraitaki me vakataki Manasa. Sa bau torosobu dina na nona ivalavala qai yabaki vica vata nona valavala ca tiko. Ia a veivutuni ga, mani vosoti kina. (2 Veigauna 33:9-16) E vinakata o Jiova vei keda kece, wili kina o ira na valavala ca bibi, meda kila ni sega ni rui bera meda “vakadodonutaka na ka ena keda maliwa” kei koya.

18. Na digidigi cava e biuta o Jiova ena matadra na tamata talaidredre?

¹⁸ Sa qai tukuna vei ira nona tamata o Jiova ni tiko na ka mera na digidigi kina. “Kevaka dou vakadinata ka vakarorogo, dou na kania na veta ni vuata. Ia kevaka dou sa bese ka sa talaidredre, ena kani kemudou nai seleiwau: ni sa tukuna oqo na gusu i Jiova.” (Aisea 1:19, 20) E vakabibitaka e ke o Jiova na ivalavala me tiko vei ira na lewe i Juta, qai taurivaka tale kina e dua na ivosavosa matata me vakadeitaka na tikina e via vakabibitaka. Na ka me digidigi kina o Juta oqo: Kana se laukana. Ke nodra ivalavala mera dau yalorawarawa ni vakarorogo ra qai talairawarawa vei Jiova, era na kania na veika vinaka e vuataka na vanua. Ia, ke nodra ivalavala tiko ga na talaidredre, era na laukana, ni na kani ira na iseleiwau ni kedra meca! Sa dredre dina me vakasamataki ni so na tamata era na digitaka ga na iseleiwau ni kedra meca ra qai besetaka na yalololoma kei na sautu levu ni Kalou e dau veivosoti. Ia oqo sara ga na ka e digitaka o Jerusalemi, me vaka e votu ena veitikina e tarava ni Aisea.

Lelevaki na Koro Lomani

19, 20. (a) E tukuna vakacava o Jiova na mosi ni yalona? (b) Ena sala cava e ‘dau tiko kina na ka dodonu’ e Jerusalemi?

¹⁹ Ena Aisea 1:21-23, eda raica kina na levu kece ni ca e vakayacora o Jerusalemi ena gauna oya. Tekivutaka sara e ke o Aisea e dua na serekali uqeti vakalou e volai vakalele, se sere ni lolosi: “Na kena vuki me dautagane na koro ka daudina! sa daucaka tiko eliu na lewa dodonu; a ka dodonu ga ka dautiko kina; ia edaidai sa tiko kina na daulaba.”​—Aisea 1:21.

²⁰ Isa, sa bale na koro o Jerusalemi! E liu a vaka voli e dua na yalewa vakawati yalodina, ia oqo sa yaco me dautagane. Me qai tukuna tale beka vakacava o Jiova na levu ni nona rarawa kei na mosi ni yalona? “A ka dodonu ga ka dautiko” ena koro oqo. E naica? Ni se bera sara ni cadra mai na matanitu o Isireli, nida lesu tale ina gauna i Eparama, a vakatokai na koro oqo me o Salemi. A liutaka voli e dua na turaga a taura ruarua na itutu ni tui kei na bete. Na yacana o Melikiseteki, e kena ibalebale, na “Tui ni caka dodonu,” kena irairai ni ganiti koya vinaka na yaca oya. (Iperiu 7:2; Vakatekivu 14:18-20) Rauta ni 1,000 na yabaki mai na gauna i Melikiseteki, e yacova e dua na itutu lagilagi o Jerusalemi ena ruku ni veiliutaki vakatui i Tevita kei Solomoni. “A ka dodonu ga ka dautiko kina,” vakauasivi nira ivakaraitaki vinaka na kena tui vei ira na lewenivanua ena kena muri na ivalavala i Jiova. Ia, me qai yacova mai na gauna i Aisea, sa yali makawa sara yani na gauna vaka oya.

21, 22. Na cava e vakaibalebaletaki tiko ena denikaukamea kei na waini sa wakivata kei na wai, ia na cava e dusi ira vinaka kina na iliuliu kei Juta na ivakamacala oqo?

²¹ Kena irairai nira vakavuna tiko vakalevu na leqa o ira na veiliutaki. E kuria o Aisea nona lele: “A nomu siliva sa vuki me de ni kaukamea, na memu waini sa waicala. Ko ira na nomu turaga era sa dautalaidredre [se, “lomaqa,” NW], a ra sa nodrai tokani na daubutako: era dui dauvinakata nai solisoli, ka daugu me saumi: Era sa sega ni ia na veilewai dodonu, e na vuku ni luveniyali, kei na kena lewa e na vuku ni yada sa sega ni yaco kivei ira.” (Aisea 1:22, 23) E rua na ivakatautauvata matata vinaka erau veivakayarayarataki ina ka ena vakarau cavuti tarava. O koya na daunikaukamea ena vale e saqa kina na kaukamea e celea tani na denikaukamea mai na siliva waicala qai kolotaka laivi. O ira na ravouvou kei na turaganilewa kei Isireli era vaka na denikaukamea, era sega ni siliva. Mera biu tani sara ga. Sa sega na kedra yaga me vaka ga na waini sa veiwaki kei na wai qai yali na kena igunugunu dina. Na gunu vaka oya sa yaga ga me sova laivi i tuba!

²² Na Ais 1 tikina e 23 e vakatakila na vuna e ganiti ira kina na iliuliu oya na ivakamacala oqo. E laveti ira cake na tamata ni Kalou na Lawa i Mosese qai vakaduiduitaki ira mai na veimatanitu yavolita. Dua na ivakaraitaki ni tikina oqo na kena vakataudeitaki ena Lawa mera taqomaki na luveniyali kei na yada. (Lako Yani 22:22-24) Ia ena gauna i Aisea, bau tu tu yadua sara me qai nuitaka na luveniyali ni na tau vakadodonu ena vukuna na lewa. Ia na yada li, e sega sara ga ni dua e via rogoca na nona kisi, se me valataki koya mada ga. E sega, o ira na turaganilewa kei na iliuliu oqo era sa ogataka ga na ka e baleti ira​—era vinakata mera vaqumi, era marica na isolisoli, ra qai veitokani kei ira na daubutako, kena irairai ena nodra taqomaki ira na daubasulawa, veitalia ke ra vakaloloma kina na lewenivanua. Qai ca sara, era “lomaqa,” se dei matua ena sala cala era sa muria tiko oya. Sa dua na ituvaki vakaloloma!

Ena Vakasavasavataki Ira Nona Tamata o Jiova

23. E vakacava tu na loma i Jiova vei ira na kena meca?

²³ Ena sega ni vakalaiva o Jiova me lako tiko ga na veibutuki sobu. Kaya tale o Aisea: “O koya sa kaya kina na Turaga [se, “Turaga dina,” NW], ko Jiova ni lewe vuqa, ko Koya na Kaukauwa i Isireli, Io, ka’u na vakacegui au maivei ira na noqu meca, ka vakayacora na cudru vei ira era cati au.” (Aisea 1:24) E tolu na itutu e cavuti vei Jiova e ke, me vakabibitaka nona itutu dodonu vakaturaga, kei na kaukaua vakaitamera e tu vua. Nona cavuta o Jiova “Io”! e rairai vakatakila ni nona yalololoma sa mai sota vata kei na gu ni yalona me cakava e dua na ka ena vuku ni ka e cudrutaka. Ia e tiko dina na vuna vinaka me cakava kina oqo.

24. Na veivakasavasavataki cava a nakita o Jiova me baleti ira nona tamata?

²⁴ O ira ga na tamata i Jiova era a vakaveimecakitaki ira kei koya. Sa na sauti ira vinaka na cudru ni Kalou. Ena “vakacegui” koya ga o Jiova ena nona vakarusai ira laivi. Kena ibalebale beka oqo nira sa na kawaboko kina na tamata era vakatokai ena yacana? Sega, ni qai kaya o Jiova: “Ia ka’u na tarai iko mada, ka sava tani laivi [se, “sava laivi ena isava ni kaukamea,” NW] na nomu de ni kaukamea, ka kauta tani kecega na nomu ca.” (Aisea 1:25) Sa qai taurivaka e ke o Jiova na ivakatautauvata me baleta na vakasavasavataki ni kaukaumea. Na daunikaukamea ena gauna e liu e dau vakayagataka na isavanikaukamea (lye) me wasea rawa kina na denikaukamea mai na kaukamea dina. E via vaka tale ga oya nona raici ira nona tamata o Jiova, nira sega ni sa ca vakadua, ia ena ‘vakadodonutaki ira ena kena iyacoyaco veiganiti.’ Ena kauta tani vei ira na “ca” ga, oya na tamata lomaqa sega ni vinaka, era bese ni vulica na talairawarawa.c (Jeremaia 46:28) Ena veivosa oqo, sa bau kalougata kina o Aisea me vola na itukutuku ni veigauna e se bera ni yaco.

25. (a) E vakasavasavataki ira vakacava nona tamata o Jiova ena 607 B.S.K.? (b) E vakasavasavataki ira nona tamata e naica donuya na noda gauna o Jiova?

²⁵ A vakasavasavataki ira dina nona tamata o Jiova ena nona kauta tani na denikaukamea, se vakarusai ira na iliuliu ca kei na so tale era talaidredre. Ena 607 B.S.K., ni sa mate makawa sara o Aisea, a vakarusai o Jerusalemi ra qai kau vakavesu na lewena me 70 na yabaki i Papiloni. Na ka oqo e via lakolakovata kei na dua na ka e qai cakava na Kalou ena dua na gauna sara e muri. Na parofisai ena Malakai 3:1-5, a volai ni sa sivi makawa na tiko vakavesu mai Papiloni, e vakaraitaka ni na baci cakava e dua na veivakasavasavataki na Kalou. E dusia tu na gauna ena tadu mai kina ina nona valenisoro vakayalo na Kalou o Jiova, me salavata yani kei na nona “[i]talatala ni veiyalayalati,” o Jisu Karisito. Kena irairai ni yaco oqo ena icavacava ni iMatai ni iValu Levu. A dikevi ira na tamata kece era kaya voli nira lotu vaKarisito o Jiova, e tawasei ira na ka dina mai na ka lasu. Na cava sa qai yaco?

26-28. (a) A se vakayacori taumada e naica na Aisea 1:26? (b) Sa vakayacori vakacava ena noda gauna na parofisai oqo? (c) Ena yaga beka vakacava vei ira na qase ni ivavakoso nikua na parofisai oqo?

²⁶ E sauma o Jiova: “Ka’u na lesi ira tale na nomu turaga ni lewa me vaka eliu, kei ira na nomu daubose [se, “daunivakasala,” NW] me vaka e nai vakatekivu: ka oti, ko na qai vakatokai, Na koro daucaka dodonu, na koro daudina. Ena vakabulai ko Saioni e na lewa dodonu; kei ira era na lesu tale mai, e nai valavala dodonu.” (Aisea 1:26, 27) E vakayacori taumada e Jerusalemi makawa na parofisai oqo. Nira sa suka tale ina nodra koro lomani na tiko vakavesu ena 537 B.S.K., sa ra kune tale kina na turaganilewa kei na daunivakasala yalodina me vaka ga e liu. Era veiqaravi kece mera veidusimaki, mera tuberi ira na kena vo yalodina era suka yani mera muria tiko ga na sala vakalou na parofita o Akeai kei Sakaraia, na bete o Josua, na vunivola o Esera, kei na kovana o Serupapeli. Ia e bibi cake sara na yaco ni parofisai oya ena ika20 ni senitiuri.

²⁷ Ena 1919, era vosota rawa mai e dua na gauna ni veivakatovolei na tamata i Jiova ni noda gauna. Era a sereki mai na ivesu vakayalo kei Papiloni na Ka Levu, na isoqosoqo ni lotu lasu kece kei vuravura. Sa qai matata vinaka nira duatani na kena vo ni lumuti yalodina, ra duatani na ilawalawa italatala vukitani ni lotu ni Veivanua vaKarisito. Se baci vakalougatataki ira nona tamata na Kalou, ni ‘lesia vei ira na turaganilewa kei na daunivakasala’​—o ira na tagane yalodina era vakasalataki ira na tamata ni Kalou me salavata kei na nona Vosa, sega ni salavata kei na ivakavuvuli vakatamata. Era kune vei ira na “qele-ni-sipi lailai” sa lutusobu tiko ga na kedra iwiliwili vaka kina vei ira na nodra itokani ‘so tani tale na sipi,’ era le vica na milioni qai tubu tiko ga na kedra iwiliwili, e udolu vakaudolu na tagane vaka oya.​—Luke 12:32; Joni 10:16; Aisea 32:1, 2; 60:17; 61:3, 4.

²⁸ Mera nanuma tiko na qase, ni so na gauna, era na “turaga ni lewa” ena ivavakoso mera raica kina me savasava vakayago, vakayalo tale ga, mera vakadodonutaki ira tale ga kina na dau caka ca. E lomadra dina mera raica me caka na ka me salavata kei na loma ni Kalou, era vakatotomuria nona dau yalololoma, ra qai tovolea mera tauca vakadodonu na lewa me vakataki koya ga. Ia ena levu ga na ituvaki, era na “daunivakasala” kina. Ena ka oqo, era na sega kina ni viavia lewa se viavia turaga, ra qai tovolea ena nodra igu kece mera kua sara ni “vakacolasau vei ira e taukeni ira na Kalou.”​—1 Pita 5:3, NW.

29, 30. (a) Na cava e cavuta o Jiova me baleti ira na bese ni soli ira mera vakasavasavataki? (b) Ena sala cava era “maduataka” kina na lewenivanua na nodra veivunikau kei na nodra veiwere?

²⁹ Vakacava ga na “de ni kaukamea” e cavuti ena parofisai i Aisea? Era na vakacava o ira na bese ni soli ira me vakasavasavataki ira na Kalou? E kaya o Aisea: “Ia na nodra rusa na dautalaidredre kei ira nai valavala ca ena yaco vata ga, ia ko ira era sa biuti Jiova era na vakarusai. Ni ra na maduataka na oki [se, “vunikau levu,” NW] dou sa daudomona, dou na taqaya talega e na vuku ni veiwere dou sa digitaka.” (Aisea 1:28, 29) Io, era “vakarusai” dina o ira na talaidredre kei ira na valavala ca vei Jiova, oqo o ira na ilawalawa era vakawaletaka na ivakasala era tauca nona parofita. Era vakarusai ena 607 B.S.K. Ia na cava ga e vakaibalebaletaki tiko ena vunikau levu kei na veiwere?

³⁰ Na leqa ni qaravi matakau e dua na ka era sega ni biuta rawa na kai Jutia. Dau bibi ena nodra sokalou torosobu na vunikau, na were, kei na veikaukau. Me kena ivakaraitaki, o ira na sokaloutaki Peali kei na kena isa o Asitoreci, era vakabauta ni rau dau mate rau qai davo tu ena ibulubulu na kalou oqo ena vulaimamaca. Me rau vakayadrati me rau veiyacovi, me rawa ni bula tale kina na vanua, era na soqo na dausokaloutaki rau mera kitaka na ivalavala ni veiyacovi vakasisila ena ruku ni veivunikau “tabu” se na veiwere. Ni sa tau na uca qai sautu tale na vanua, rau vakavinavinakataki sara na kalou lasu; sa qai vaka me dei ga kina nodra vakabauta lasulasu na qaravi matakau. Ia ni sa vakarusai ira na dauqaravi matakau talaidredre o Jiova, a sega ni taqomaki ira rawa e dua na kalou matakau. Sa dua na ka nodra “maduataka” na veivunikau kei na veiwere sega na betedra oya o ira na talaidredre.

31. Na cava era na sotava na dauqaravi matakau e ca cake sara mai na madua?

³¹ Ia o ira na kai Jutia era qaravi matakau era na sotava na ka e ca cake sara mai na madua. Vukica sara e ke o Jiova na ivakatautauvata, e tukuni koya na dauqaravi matakau ni vaka na vunikau. “Dou na vaka na vu ni oki [se, “vunikau levu,” NW] sa malai na drauna, kei na were sa sega kina na wai.” (Aisea 1:30) Ena draki mamaca tunumaka mai na Tokalau e Loma, sa bau sota vinaka na ivakatautauvata oqo. Ena sega ni bula dede e dua na vunikau se were ke sega ni sui wasoma. Ni sa mamaca na kau vaka oya, ena sega ni bera nodra caudre ke sa yaco na kama. O koya gona, e veimuri vinaka na ivakatautauvata ena Ais 1 tikina e 31.

32. (a) O cei o “koya sa kaukauwa” e cavuti ena tikina e 31? (b) Ena sala cava ena vaka kina na “wa ni cina” o koya, ia na “lidi ni buka” cava ena vakacaudrevi koya qai cava na kena itinitini vua?

³² “Ia ko koya sa kaukauwa ena vaka na wa ni cina, kei na nona cakacaka me vaka na lidi ni buka, a rau na kama vata ruarua, ka sega e dua me na bokoca.” (Aisea 1:31) O cei o “koya sa kaukauwa” oqo? Na vosa vakaiperiu e taurivaki e ke e dusia na tamata e qaqa qai vakaiyau. Kena irairai ni dusi ira na tamata vutuniyau qaciqacia era sokaloutaka na kalou lasu. Ena gauna i Aisea, me vaka ga ena noda gauna oqo, e sega ni taqei na levu ni tamata era cakitaki Jiova kei na sokalou savasava vua. E so sara vei ira e kena irairai nira tamata rawati ira. Ia e kaya o Jiova ni o ira vaka oya era na “vaka na wa ni cina” e mamaca qai mamare, era kasere ni sa corogi ira na buka. (Dauveilewai 16:8, 9) Ena vaka ga na “lidi ni buka” na vua ni nona cakacaka na dauqaravi matakau​—se mani nona kalou matakau oya, se nona iyau, se cava ga e sokaloutaka me isosomi kei Jiova. Erau na yali ruarua na lidi ni buka kei na wa ni cina ena caudre ni bukawaqa e sega e dua me na bokoca rawa. Sega ni dua e lomalagi kei vuravura me na vakasuka na lewa i Jiova sa tau vakadodonu.

33. (a) E kilai vakacava mai na ivakasala ni Kalou, me baleta nona veilewai sa roro mai, ni dau yalololoma tale ga o koya? (b) Na cava e se solia tu oqo na kena gauna o Jiova me cakava na kawatamata, e tarai keda yadudua vakacava na tikina oqo?

³³ Vakaevei na iotioti ni itukutuku oqo, e salasalavata beka kei na itukutuku ni loloma kei na veivosovosoti e tau ena Ais 1 tikina e 18? Io! E vakavurea o Jiova me volai na ivakasala vaka oya, mera vakarogoi tale ga vei ira nona tamata baleta ni lomani ira. Ni o koya li e “sega ni vinakata me rusa e dua, me yacova ga na veivutuni ko ira kecega na tamata.” (2 Pita 3:9) E nodra itavi dokai na lotu vaKarisito dina kece nikua mera kacivaka na ivakasala ni Kalou ina kawatamata, me rawa nira tauca kina na yaga ni nona veivosoti o ira na veivutuni mera bula tawamudu. Sa bau yalololoma dina o Jiova me solia na gauna vua na kawatamata me “vakadodonutaka na ka” kei koya ni se tu na kena gauna!

[iVakamacala e ra]