RA TAROGA NA ITABAGONE
Ena Dei Vakacava ena Noqu Vakasama na ka au Vulica?
Cava e dredre kina?
“Au sa sega ni dau wilivola me vaka eliu. Au sa sega tale ga ni qai taleitaka na wilivola.”—Elaine.
“Au na vakatotolotaka na noqu dau sara vidio, keu nanuma ni sa rui berabera.”—Miranda.
“Keu cakava tiko e dua na ka bibi, qai boko tiko na noqu talevoni, au na vakasamataka tiko ga se o cei e text tiko mai vei au.”—Jane.
Vakacava ena vakaleqa na dei ni nomu vakasama na iyaya vakalivaliva? So era vakadinadinataka qori. E vola o Nicholas Carra e dua na kenadau ena iyaya vakalivaliva: “Na levu ga ni noda vakayagataka na Internet, ena sega tale ga ni lai dei na noda vakasama. Ena totolo ga na nomu wilika se vulica e dua na ka, ia ena sega ni dei sara kina na nomu vakasama.”
Qo e tolu na ituvaki ena rawa kina ni vakawelei iko na iyaya vakalivaliva.
Na gauna ni veitalanoa. “E kaya e dua na itabagone o Maria, ni gauna mada ga eda veitalanoa tiko kina kei na dua, o na rawa ni text, qito ena talevoni, se raica tiko na sala ni veikilai ena internet. Ena sega sara ga ni o kauaitaki koya drau veitalanoa tiko.”
Ena gauna ni vuli. E kaya na ivola na Digital Kids: “Levu na gonevuli era vakayagataka na nodra iyaya vakalivaliva ena gauna ni vuli mera text, sarava se wilika kina na ka ni veivakamarautaki, e sega ni sema kei na ka ni vuli.”
Ni o vuli lesoni. E kaya o Chris e yabaki 22: “E dau dredre sara ga meu kua ni raica na noqu talevoni ena gauna e taqiri kina. Ena rawa ni lai tini me tolu na aua na nomu cakava na nomu ka ni vuli e dodonu me caka ga ena dua na aua. Qori ke vakawelei iko tiko na talevoni.”
Kena itinitini: Ena dredre sara ga vei iko ke o dau vakawelei totolo ena iyaya vakalivaliva.
Na vakasama e sega ni dei ena vaka tu e dua na ose kila e sega ni lewai rawa
Au na vakavinakataka vakacava?
Na gauna ni veitalanoa. E kaya na iVolatabu: “Ni oni sega ni kauaitaka ga na ka e baleti kemuni, ni kauaitaka tale ga na ka e baleti ira tale eso.” (Filipai 2:4) Dau vakarorogo vinaka, qori e ivakaraitaki ni veikauaitaki. Mo raici koya drau veivosaki tiko, kua ga ni vakaraica na nomu talevoni.
“Ni o veitalanoa tiko, saga vakaukaua mo kua ni raica na nomu talevoni. Dokai koya drau veitalanoa tiko ni o rogoci koya vinaka.”—Thomas.
KA O RAWA NI CAKAVA: Ni o veitalanoa tiko kei na dua, biuta vakatikitiki na nomu talevoni. Era kaya na dauvakadidike ni rawa sara ga ni o wele ke o raica mada ga vakalailai na nomu talevoni. Qori ena vakavuna me sega ni dei na nomu vakasama, ena rawarawa tale ga nomu vakawelei.
Ena gauna vuli. E kaya na iVolatabu: “Moni dau vakarorogo vinaka.” (Luke 8:18) Me salavata kei na ivakavuvuli qori, ke vakatarai ena nomu koronivuli na Internet, kua ni raica na nomu text, qito ena talevoni, se chat, ni qori e gauna ni vuli.
“Dau vakarorogo vinaka ena gauna ni vuli. Vakavola eso na ka e tukuna o qasenivuli. Ke rawa, dau saga mo dabe eliu mo kua kina ni vakasosani.”—Karen.
KA O RAWA NI CAKAVA: Mo volavola ga e ligamu, kua ni taipa. E tukuni ena dua na vakadidike ni na dei ena nomu vakasama na ka o vulica ke o dau vakavola.
Ena gauna vuli. E kaya na iVolatabu: “Mo rawata na vuku, mo rawata na yalomatua.” (Vosa Vakaibalebale 4:5) Ena rawati ga qori ke o vakasamataka vakatitobu na ka o vulica tiko mai na nomu vakawilika tu ga vakatotolo.
“Niu dau vuli lesoni, au dau porokaramutaka na noqu tablet me kua ni veivakasosani. Au na sega ni lai vakaraica na ivakatakilakila ni sa tiko e dua na itukutuku. Keu vakasamataka mai e dua na ka, au na vola.”—Chris.
KA O RAWA NI CAKAVA: Me kua ni tu ena nomu rumu e dua na ka ena vakawelei iko. Me savasava qai maqosa.
a Na ivola The Shallows—What the Internet Is Doing to Our Brains.